Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Ο άνθρωπος με τα τρία πρόσωπα και τις τρεις ζωές
23/03/2016, 1:00 μμ

Ο άνθρωπος με τα τρία πρόσωπα και τις τρεις ζωές

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

mikriapot«Μικρή αποτυχία» του Γκάρι Στάινγκαρντ, Εκδ. Καστανιώτης, σελ. 480

 

Ας το ξεκαθαρίσουμε εξαρχής: ο Γκάρι Στάινγκαρντ είναι ένα τρελό, τρελό πειραχτήρι. Είναι ίσως ένας από τους ελάχιστους συγγραφείς στις ΗΠΑ που δεν έχει κανένα πρόβλημα να αποδομήσει τον εαυτό του και να θρυμματίσει τη γενικευμένη εικόνα του σοβαροφανούς λογοτέχνη που βλέπει τα πάντα από το βάθρο των λέξεών του. Αντ’ αυτού, δεν διστάζει να πάει ακόμη και στο άλλο άκρο: της εκούσιας θυματοποίησης. Τρανό παράδειγμα το τρέιλερ που γύρισε με αφορμή την κυκλοφορία της «Μικρής αποτυχίας». Συμβαίνουν διάφορα ευτράπελα σε αυτό. Όπως:

Μπαίνει με ύφος μεγαλόσχημο στον εκδοτικό του οίκο και μαθαίνει ότι το βιβλίο του δεν θα φέρει έναν περισπούδαστο τίτλο, όπως επιθυμούσε, αλλά τον υποτιμητικό «μικρή αποτυχία» γιατί, όπως τον πληροφορούν, είναι και ο ίδιος μια αποτυχία. Τα χτυπήματα είναι αλλεπάλληλα. Γυρνώντας σπίτι εκμυστηρεύεται στον άνδρα του, τον υποδύεται ο ευειδής ηθοποιός Τζέιμς Φράνκο, το δράμα του. Πίνοντας πρωινό καφέ και φορώντας ροζ μπουρνούζια και μέσα σε μια αχλή ερωτικών υποσχέσεων, ο Φράνκο του αποκαλύπτει πως έχει γράψει κι αυτός ένα βιβλίο που φέρει τον τίτλο «Οι 50 αποχρώσεις του Γκάρι». Το βιβλίο του Στάινγκαρντ πατώνει και του συζύγου απογειώνεται. Ο Στάινγκαρντ καταλήγει στο ντιβάνι του ψυχοθεραπευτή που τον υποδύεται ο πολύς Τζόναθαν Φράνζεν, ο οποίος με τη σειρά του παραδέχεται μεγαλοφώνως την αποτυχία του Στάινγκαρντ. Τι πρωτότυπο σενάριο, αλήθεια.

Λοιπόν, ο Στάινγκαρντ με το συγκεκριμένο βιβλίο που δεν είναι μυθιστόρημα, αλλά ένα κλασικότροπο memoir από την παιδική του ηλικία έως τα πρώτα χρόνια της συγγραφική του καριέρας μας δείχνει πως θα μπορούσε να γράψει ο Φίλιπ Ροθ αν είχε μια πιο πικάντικη πρόζα ή πώς θα ήταν ο Σίνγκερ αν άφηνε τις παράδοξες σταγόνες της εβραϊκότητας να βγάλουν γέλιο – γάργαρο γέλιο.

Διότι αυτό ακριβώς κάνει ο Στάινγκαρντ: είναι μια μίξη Ναμπόκοφ, στο σημείο που η μνήμη αρχίζει να στάζει, Ροθ, Σίνγκερ και Γούντι Άλε όταν αφηγείται με νευρώδη τρόπο τις ερωτικές περιπέτειές του. Κι όλα αυτά με μια πρόζα γαργαλιστική, θωπευτική, δραματική, αλλά και χαρωπή ταυτόχρονα. Η γραφή του αμφιρρέπει ανάμεσα σε ποικίλες διαθέσεις και δεν μπορεί να σταθεί σε ένα σημείο: νιώθει άβολα. Φαίνεται η διπλή ταυτότητά του: είναι ένας Ρώσος εβραίος και Αμερικανός δεύτερης γενιάς που δεν κατάφερε ποτέ να εγκολπωθεί τη μια ή την άλλη εθνικότητα  με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μέσα του αυτό το χάσμα – τι ήθελε να είναι και τι πραγματικά είναι.

 

Γκάρι Στάινγκαρτ

Γκάρι Στάινγκαρτ

 

Ένα καχεκτικό παιδί που παλεύει με το άσθμα, ένας γιος που αναζητούσε διαρκώς την επιβεβαίωση των γονιών του, με έναν πατέρα τραχύ και αγροίκο, μια μητέρα αυστηρή ωσάν αστυφύλακας και ένα γενικότερο περιβάλλον, το σοβιετικό και το εβραϊκό, πνιγηρό όσο δεν πάει άλλο. Η ιστορία της οικογένειας δεν θα αλλάξει, επί της ουσίας, ούτε και όταν θα καταφέρει να μεταναστεύσει στις ΗΠΑ. Κανείς τους, και πολύ περισσότερο ο συγγραφέας, δεν θα αδράξουν την ευκαιρία από τα μαλλιά αδιαφορώντας για τη διαφορετικότητά τους. Αυτή θα υπάρχει πάντα να υποδηλώνει την παράδοξη ιδιοσυστασία τους. Ο Ιγκόρ θα γίνει Γκάρι, ο Στάινχορν θα γίνει Στάινγκαρντ από το λάθος ενός σοβιετικού γραφειοκράτη. Ο Στάινγκαρντ δεν έχει καν ένα σταθερό και δεδομένο ονοματεπώνυμο, πώς θα μπορούσε να διαθέτει και μια ακλόνητη προσωπικότητα; Ενδύεται διάφορους ρόλους για να υπάρξει μέσω αυτών. Στη Ρωσία γράφει ένα παιδικό μυθιστόρημα «Ο Λένιν και η μαγική του χήνα». Στις αμερικανικό σχολείο γίνεται ο εξωγήινος Γκνου, παρμένος από άλλο ένα δικό του συγγραφικό σκαρίφημα. Ο Στάινγκαρντ προσπαθεί να γίνει αποδεκτός γνωρίζοντας πως οι ελλείψεις του θα είναι αυτές που πάντα θα τον καθορίζουν. Πρόκειται για «τρύπες» που έχουν συναισθηματική, πολιτική, ερωτική και συγγραφική απόληξη. Βρίσκεται πάντα με τη γεύση της αποτυχίας. Η μητέρα του έφτιαξε μια λέξη –αμερικανορωσικό μπλέντερ- για να τον ονομάζει «μικρή αποτυχία». Ο πατέρας του τον έλεγε «μισοριξιά» ή «μυξιάρη». Σε τι ακριβώς τα πήγε καλά ο Στάινγκαρντ; Στα μαθήματα δεν υπήρξε ποτέ πολύ καλός, δεν έγινε νομικός που ήθελαν οι γονείς του, αλλά συγγραφέας που δεν ήταν σίγουρος για το τι πραγματικά ήθελε να κάνει. Με τις γυναίκες; Άλλη μια αποτυχία. Δεν υπήρξε όμορφος και πνευματώδης – η γυναίκα της ζωής του ήταν ερωτευμένη με έναν άνδρα ψηλό, έξυπνο, με θεληματικό πιγούνι. Γιατί να τον παρατήσει για χάρη του Γκάρι; Οι γονείς του; Φλέρταραν μονίμως με ένα επώδυνο διαζύγιο, ενώ οι καθημερινοί καυγάδες τους ήταν απηνείς «προσφέροντας» ένα ακόμη κεφάλαιο στην ενοχική φύση του Γκάρι. Στο σχολείο αναζητεί μονίμως κάτι από το οποίο θα πιαστεί: οι φίλοι του είναι πάντα λοξοί και αποσυνάγωγοι όπως και αυτός. Ζει ανάμεσα σε δύο γλώσσες και στο τέλος δεν κατέχει καμία. Καταλήγει στο ποτό, γίνεται ένα κλασικός αλκοολικός που πίνει μέχρι το συκώτι του να πει «δεν αντέχω άλλο». Και φυσικά περνάει και από το ντιβάνι του ψυχίατρου, αλλά και πάλι δεν είναι σίγουρος αν κάνει καλά. Μάλλον, ο γιατρός τον χρεώνει αρκετά για να του επιβεβαιώσει την αποτυχία του. Α, ακόμη και η εμπλοκή του με την πολιτική είναι δισυπόστατη. Από το εγκώμιο στον Λένιν οδηγείται στη λατρεία του Ρίγκαν και του Τζορτζ Μπους. Ο μικρός Στάινγκαρντ είναι το παιδί που περνάει από τα φαγητά κασέρ και τις ρωσικές συνταγές στην αμερικανική πίτσα που μπορεί όμως να τον στείλει στον άλλο κόσμο αν του κάτσει ένα κομμάτι στο λαιμό και πνιγεί.

Υπάρχουν πολλά βιβλία από μετανάστες ή βιβλία για τους μετανάστες. Ο Στάινγκαρντ πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα. Γράφει για τις δύσκολες συνθήκες των ανθρώπων στην πρώην Σοβιετική Ένωση, αλλά και για τον ρατσισμό που θάλλει στην αμερικανική ενδοχώρα. Οι μετανάστες είναι τα εύκολα θύματα, είναι οι άνθρωποι του… κενού που έκοψαν τις ρίζες τους και άλλες δεν μπορούν να φτιάξουν. Ο νέο τόπος είναι όπως ο παλιός: μια διαρκής εξορία. Οι συναισθηματικές επιπτώσεις μπορεί να είναι οδυνηρές ή δημιουργικές, μέσω της οδύνης, όπως στην περίπτωση του Στάινγκαρντ. Με τη χρήση της ειρωνείας και του σκώμματος, κάτι σαν τον Σεντάρις, καταφέρνει να ξηλώσει το ντύμα της ζωής του. Ο Στάινγκαρντ δεν μπορεί να είναι «εδώ» ή «εκεί», αλλά πάντα σε έναν ενδιάμεσο χώρο/τόπο/γλώσσα/σκέψη. Στο τέλος του βιβλίου, η οικογενειακή επιστροφή στη Ρωσία, ως επισκέπτες πλέον, θα καταδείξει αυτή την αδυναμία ταύτισης του εγώ με το… εγώ. Ο συγγραφέας καταλήγει να προσεύχεται σε τρεις γλώσσες: στα ρωσικά, τα εβραϊκά και τα αγγλικά. Τι από όλα ενυπάρχει μέσα του; Και τα τρία και τίποτα από αυτά. Είναι τρία πρόσωπα και τρεις ζωές σε μια. Η μετάφραση ανήκει στον Νίκο Α. Μάντη και είναι συμβατή με το πνεύμα του βιβλίου.

 

little_failure

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top