Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / «Είμαστε, γίνεται να είμαστε, κάτι περισσότερο από παίκτες σκακιού;»
18/05/2016, 1:59 μμ

«Είμαστε, γίνεται να είμαστε, κάτι περισσότερο από παίκτες σκακιού;»

Γράφει η Ελένη Γκίκα //

 

«Είμαστε, γίνεται να είμαστε, κάτι περισσότερο από παίκτες σκακιού;» Με αυτήν ακριβώς την ερώτηση να υπάρχει πίσω και πέρα από τις γραμμές, ο ισπανός δοκιμιογράφος, μυθιστοριογράφος, ποιητής, θεατρικός συγγραφέας, φιλόσοφος και καθηγητής Αρχαίων Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα, Μιγκέλ Ντε Ουναμούνο (Μπιλμπάο, 1864- Σαλαμάνκα, 1936) υπογράφει ένα βιβλίο που είναι σαν αίνιγμα.

 

Πρωταγωνιστές του, ο αφηγητής, ο παραλήπτης και το αντικείμενο των επιστολών. Ένας μισάνθρωπος που αποσύρεται σε ένα ξενοδοχείο στην ακροθαλασσιά γιατί δεν αντέχει την ανθρώπινη βλακεία, και ο φίλος του και παραλήπτης Φελίπε. Ο Δον Σανδάλιο, αντικείμενο αυτών των 23 επιστολών, για τον οποίο «οι στρατιώτες, οι αξιωματικοί, οι πύργοι, τ’ άλογα, οι βασίλισσες και οι βασιλιάδες του σκακιού έχουν πιο πολλή ψυχή απ’ τα πρόσωπα που τα κινούν» και ενδεχομένως «μπορεί και να ‘χει δίκιο». «Εξάλλου, το παιχνίδι του σκακιού “είναι πέρα απ’ το Καλό και το Κακό”». Όπως αυτή καθ’ εαυτή η γραφή. Και αυτό εδώ το μικρό πυκνό σιβυλλικό αφήγημα που μοιάζει με το παιχνίδι των κατόπτρων. Με τον συγγραφέα, σ’ αυτήν την αφηγηματική σκακιέρα, απόλυτο παίκτη.

 

«Το μυθιστόρημα του Δον Σανδάλιο, σκακιστή» του Μιγκέλ Ντε Ουναμούνο, Μετάφραση- επίμετρο: Αχιλλέας Κυριακίδης, Εκδ. Άγρα, σελ.102

«Θέλησα ν’ αντισταθώ στη σαγήνη της Λέσχης, αλλά αδύνατον’ η εικόνα του δον Σανδάλιο με ακολουθούσε παντού. Αυτός ο άνθρωπος με έλκει πιο πολύ κι από κάθε δέντρο του δάσους, είναι κι αυτός δέντρο, ένα δέντρο ανθρώπινο, σιωπηλό, βλαστερό’ γιατί παίζει σκάκι όπως τα δέντρα βγάζουν φύλλα».

Και κάπως έτσι ο μυστηριώδης μισάνθρωπος αφηγητής, παρακολουθεί κάποιον εξίσου αινιγματικό δον Σανδάλιο σκακιστή, «που πηγαίνει στη λέσχη μόνο για να παίξει σκάκι, και παίζει χωρίς να αρθρώνει λέξη, με αρρωστημένη μανία».

Τις εντυπώσεις του μεταπλάθει σε επιστολές, προς τον φίλο του Φελίπε ο οποίος με τη σειρά του εμπιστεύεται στον ίδιο τον συγγραφέα. Ο Δον Σανδάλιο, σκακιστής, το κεντρικό πρόσωπο, σκιαγραφείται είτε παίζοντας σκάκι εν μέσω σιωπής, είτε μέσα από τις αφηγήσεις των άλλων: το παιδί που χάνει, η φυλάκισή του και ο θάνατός του θα ανακοινωθούν στον αφηγητή και επιστολογράφο, και αυτός θα είναι, μας το τονίζει «ο δον Σανδάλιο των άλλων».

Το αποτέλεσμα, ένα ιδιότυπο μυθιστόρημα που μεταβιβάζει την σκυτάλη των αφηγηματικών ευθυνών από τον ένα στον άλλο: ο μισάνθρωπος αφηγητής και επιστολογράφος που στέλνει τις 23 επιστολές για τον Σανδάλιο όπως τον είδε να παίζει, και όπως του τον αφηγήθηκαν οι άλλοι, ο Φελίπε που μεταβιβάζει στον συγγραφέα, τον Ουναμούνο εν προκειμένω, αυτές τις επιστολές ως ο κάτοχος παραλήπτης τους, και ο συγγραφέας που αρκείται στην ακριβή τους παράθεση και στον πρόλογο. Κατά συνέπεια, τρεις συγγραφείς, εκτός αν προσθέσει κανείς και τον Δον Σανδάλιο, ήρωα, κατά συνέπεια συγγραφέα ζωής, αλλά και τον δημιουργικό αναγνώστη που διαβάζει «με ό,τι είναι», το δικό του, εν τέλει, βιβλίο.

«Όλα αυτά , βέβαια, υπό τον αστερισμό μιας μεταμοντρέρνας αντίληψης» – όπως επισημαίνει ο μεταφραστής και σπουδαίος συγγραφέας Αχιλλέας Κυριακίδης στο κατατοπιστικότατο, ευφυέστατο επίμετρο – «που θέλει τον συγγραφέα είτε “νεκρό” [“το αντίτιμο της γέννησης του αναγνώστη είναι ο θάνατος του συγγραφέα” Ρολάν Μπάρτ] είτε “άλαλο” [“όταν ο αναγνώστης δημιουργεί, ο συγγραφέας σωπαίνει”, Κρίστιαν Γκρέινβιλ], αν όχι και, ενίοτε, υποδεέστερο του έργου του, όπως, κατά τον Ουναμούνο, συμβαίνει με τον Θερβάντες και τον “Δον Κιχώτη”».

Το αποτέλεσμα, όπως σοφά επισημαίνει «ένα γοητευτικό μυθιστόρημα –που-δεν-είναι-μυθιστόρημα» αλλά «μια ιλιγγιώδης σκυταλοδρομία (συγ)γραφέων».

Ένα παράδοξο βιβλίο σαν παρτίδα σκακιού, όπου την ύψιστη δύναμη ενέχει όχι τόσο ο εκάστοτε σκακιστής- αφηγητής όσο το ίδιο το πιόνι, αν υποθέσουμε ως πιόνι τον ήρωα σκακιστή Δον Σανδάλιο, ή αλλιώς, αυτή καθ’ αυτή η σκακιέρα.

Το αποτέλεσμα, ένα αφήγημα σαν παρτίδα, επιστολικό, παραβολικό, εξαπατητικό, αινιγματικό, ένα πείραμα αφήγησης όπου και οι πέντε αφηγητές- παίκτες θα μπορούσαν να είναι ο Ουναμούνο, δηλαδή, ο εξής ένας. Όσο για το σκάκι, θα μπορούσε κανείς και να πει ότι ήταν το πρόσχημα, εξάλλου απλώς το πρόσχημα δεν είναι για τον κάθε συγγραφέα το εκάστοτε τάχα συγκεκριμένο του θέμα;

Πάντως σ’ αυτό το συγγραφικό παιχνίδι με τα κάτοπτρα το σίγουρο είναι η αναμφισβήτητη αφηγηματική δεξιοτεχνία του συγγραφέα. ‘Ένα βιβλίο που το διαβάζεις όταν, τελικά, το τελειώσεις. Σε ακολουθεί σαν σκιά.

Ένα αφήγημα που αναπνέει.

 

Ο Βάσκος συγγραφέας Μιγκέλ ντε Ουναμούνο.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top