Fractal

Μικρή ανθολογία μεσαιωνικής γερμανικής τροβαδούρικης ποίησης

Επιμέλεια – Μετάφραση: Στάθης Κομνηνός //

 

 

anthol

 

 

Saget mir ieman, waz ist minne?

(Ποιος θα μου πει τι είναι αγάπη;)

 Walther von der Vogelweide

 

Μια ποίηση χίλια χρόνια μετά; Έχει μετά η ποίηση; Μπορεί να έχει; Μια ποίηση χίλια χρόνια μετά. Για ποιους ανθρώπους; Αλλάζει ο άνθρωπος; Οι…”διαφορές” των εποχών, μολονότι σε ένα σημείο υπαρκτές, υπολογίσιμες και καθοριστικές, τον… διαφορίζουν; Μα την αλήθεια, το μπορούν; Μια ποίηση χίλια χρόνια μετά. Για ποιους; Για κείνους που πια ζουν τη ζωή τους αγωνιώντας να υπάρχει τριγύρω κάποιο wi-fi, να βρεθούν δίχως την επικίνδυνη περιπέτεια, σε δυο μονάχα ώρες, δυο-τρεις χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, που συνομιλούν πατώντας πλήκτρα, και βλέπουν πρόσωπα μέσα από οθόνες; Ή μήπως για κείνους που ένα τραγούδι περσινό είναι πια παλιό, τόσο παλιό που ακουμπά τα όρια της προϊστορίας, αφού η διάρκεια ζωής “ορίστηκε” εταιρειοκρατικά στους έξι το πολύ μήνες;

Μα, επιτέλους, μια ποίηση χίλια χρόνια μετά. Για ποιους ανθρώπους; Ίσως για κάποιους των πόλεων Ροβινσώνες που επιμένουν στην ερώτηση: “Και τι είν’ παλιό;”. Κι ακόμη: “Κι αν το παλιό πέρασε πια, πόσο αφορά στο τώρα; Πόσο αφορά εμάς; Και, πάνω απ’ όλα, πώς;”, και τέλος: “Υπάρχει στ’ αλήθεια παρελθόν;”. Λόγου χάρη, μέσα στην υψικάμινο και στο χυτήριο της σύγχρονης ζωής όπου συμφύρονται οι ποιότητες και οι απαραίτητες διακρίσεις τους, για να επικρατήσει ένας χρηστικός πολτός, πόσο μπορεί να λειτουργήσει και πόσο μας ενδιαφέρει η απόσταση δυο ερωτευμένων μες στο καμίνι της αγάπης;

Πόσο μας ενδιαφέρει να βάλουμε ένα στοίχημα, στοίχημα ζωής και θανάτου, για να παραμείνουμε ασάλευτοι σ’ έναν πόθο δίχως να μετακινηθούμε βολικά, όπως ορίζει ίσως η εποχή, όπως θα ήθελε η εύκολη σε συνθηκολογήσεις αδυναμία μας; Μας ενδιαφέρει ένας πληθυντικός στον έρωτα δύο ανθρώπων; Θα έπρεπε; Όχι, φυσικά, καρατομώντας τον ενικό, αλλά να κρατά κανείς αριστοτεχνικά τα διπλά του κόσμου, παίζοντάς τα άνετα με τη μπαγκέτα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας που του χαρίστηκε από το πρώτο του φως. Είναι πάντοτε κρίμα βαρύ να αποδεικνυόμαστε οι σαλτιμπάγκοι του εαυτού μας.

Η ανθολογημένη ποίηση που παρουσιάζεται εδώ μετρά περίπου χίλια χρόνια. Είναι ποίηση των τροβαδούρων, ποίηση ερωτική, που πήρε την εναρκτήρια πάσα της από τη γαλλική ερωτική ποίηση των τροβαδούρων. Είναι ετερόφωτη. Κι αυτό δεν είναι καθόλου κακό. Άλλωστε, ποιος δεν είναι ετερόφωτος; … Μα πάντοτε είναι καλό κανείς να το θυμάται.

Ο έρωτας, αυτός και μόνον είναι το αποκλειστικό λογοτεχνικό θέμα και το αποκλειστικό, συνάμα, θέμα της ίδιας της ζωής: ο έρως. Αν κανείς θέλει με μια μονάχα λέξη, με ένα μόνο στίχο, να πει ή να μάθει τι είναι ολόκληρο το φαινόμενο της τροβαδουρικής ποίησης, τότε ας ξαναδιαβάσει το στίχο του Walther von der Vogelweide που προτάξαμε της εισαγωγής. Αυτός είναι τα πάντα. Επίσης, η ποίηση αυτή είναι μια ποίηση που η εποχή της τη μάρκαρε στενά με τον ιπποτισμό και ό,τι αυτός μπορεί να αντιπροσωπεύει. Το αποκορύφωμά της τοποθετείται γύρω στο 1200.

Ασφαλώς, όπως και στην ελληνική αρχαιότητα, η μουσική δεν έλειπε ούτε στιγμή μες στην ποίηση, αποδεικνύοντας όχι μόνο την αυτάδελφη συνάφειά τους, αλλά ακόμη περισσότερο, ίσως, πως ο ήχος πιθανόν να είναι το ίδιο το Νόημα…. Η μουσική σημειογραφία, ωστόσο, αυτών των ασμάτων δεν διασώθηκε.

Η πτώση και της ιπποσύνης και του ερωτικού τραγουδιού των γερμανών τροβαδούρων τοποθετείται στα τέλη του 13ου αι., με μια-δυο φωτεινές αναλαμπές, όπως πάντα συμβαίνει, να προκύπτουν στα τέλη του 14ου αι.(!) με τους Hugo von Montfort και τον Oswald von Wolkenstein, κυρίως. Περιττεύει, νομίζω, η αναφορά τόσο στα Carmina Burana, που μέσα στην ετερογλωσσία τους ακόμη υπάρχει ασφαλώς και η γερμανική γλώσσα, την οποία επιδιώκουν να παγιώσουν οι γερμανόφωνοι ποιητές του 12ου-13ου αι., όσο και στο βαγκνερικό ενδιαφέρον για όλο αυτό το φαινόμενο. Με τις δυο αυτές αναφορές είναι προφανής, θεωρώ, η διείσδυση αυτού του πολιτισμικού φαινομένου μια-δυο ανάσες απόσταση από την εποχή μας.

Όσο για τους ανθολογημένους εδώ ποιητές, ξεκινώ από τον πολύ διάσημο Walther von der Vogelweide, αυστριακό αριστοκρατικής καταγωγής, που δραστηριοποιούνταν στην περιοχή της Βιέννης. Μια πολύ σημαντική συμβολή του στην ανάπτυξη της γερμανικής ποίησης ήταν η πρωτοποριακή τάση του που ήθελε το ποίημα να πηγάζει από τη διάθεση της στιγμής. Αυτή απέκοπτε τη γερμανική ποίηση από την παράδοση που μέχρι τότε ίσχυε, η οποία επέβαλε κυρίως το εκκλησιαστικό μοντέλο ποιητικής δημιουργίας. Στη συνέχεια, ο Heinrich von Morungen θεωρείται από τους κύριους εκπροσώπους της κλασικής εποχής του ιπποτικού ποιήματος. Προέρχεται από την περιοχή της Θουριγγίας και έχει και αυτός αριστοκρατική καταγωγή. Είναι ελκυστική η οραματικότητα που διακρίνει την ποίησή του. Ο Alfred von Johansdorf καταγόταν από την κάτω Βαυαρία και ήταν επίσης αριστοκρατικής καταγωγής. Σχετίστηκε και με εκκλησιαστικούς κύκλους. Ο Der von Kuerenberg είναι ο πρώτος επώνυμος και γνωστός τροβαδούρος του γερμανόφωνου χώρου. Είναι σημαντική η μορφολογική του συνδρομή στη δομή του τροβαδούρικου άσματος, η οποία επηρεάζει και επηρεάζεται από τα άσματα των Νιμπελούνγκεν. Τέλος, ο Rudolf von Fenis θεωρείται ότι είναι αυτός που δομεί τη δεύτερη φάση στην εξέλιξη του ιπποτικού ερωτικού άσματος των τροβαδούρων, την επονομαζόμενη φάση του Ρήνου.

 

Η μεταφραστική απόπειρα είχε ως στόχο να διατηρήσει πολλά επίπεδα και να τα διατηρήσει δημιουργικά. Δεν θα μιλήσω καθόλου γι’ αυτά. Αφήνω τον αναγνώστη ολότελα ελεύθερο και… υποχρεωμένο να τα ανακαλύψει και να τα κρίνει μοναχός του. Αν κανείς επιθυμεί μια γενικότερη και σαφώς εκτενέστερη γνωριμία, σ’ ένα εύρος μάλιστα που ξεπερνά τη χιλιετία, με τη γερμανόφωνη ποίηση, υπάρχει η εξαίρετη εργασία του Άρη Δικταίου.

 

 

Walther von der Vogelweide

 

IV

Κυρά μου στάσου μοναχά,

αυτό μόνο στοχάσου

αν κάτι εγώ για σε μετρώ πάνω στον κόσμο αυτόνε.

Είναι μαρτύριο βαρύ η αγάπη κείνου π’ αγαπά

αν δίπλα της μια δεύτερη δεν τηνε συνοδεύει.

Μονόπλευρη αγάπη δεκάρα δεν αξίζει μια

Κι ό,τι αξία της δίνει είναι το αμοιβαίο της

μα τόσο αμοιβαίο που να διαπλέει δυο καρδιές,

κι ο διάπλους εκεί να μένει.

 

 

Heinrich von Morungen

 

Ολόγλυκη και πάνγλυκια, τρυφερή μου δολοφόνε

ο λόγος ποιος που έχετε βουλή να με σκοτώσετε

παρότι εγώ μ’ όλα τα σπλάχνα μου σας αγαπώ,

αληθινά, Κυρά, πιότερο μες σ’ όλες τις κυράδες;

Μ’ αληθινά πιστεύετε πως αν ο δράστης είστε της θανής μου

εγώ το βλέμμα μου πια σε σας δεν θα το ξαναρίξω;

Όχι, χίλιες φορές αδύνατον, και πλάνη τέτοια σκέψη

μια που η αγάπη σας εκεί μ’ έχει καταντήσει

που η ψυχή σας, Κυρά, απόλυτη απάνω στη δική μου είναι

 

 

Albrecht von Johansdorf

 

V

“Τουλάχιστον αφήστε να μου ‘βγει σε καλό

που πάντοτε η καρδιά μου στραμμένη ήταν σε σας”.

“Ασφαλώς πίκρα βαθιά σας προξενεί που τα φτωχά λογάκια σας

πάνω μου δεν κολλάνε, κι όπως νερό γλιστρούν.”

“Τα λόγια μου τα έχετε ίσα με ένα τίποτε; Σταλιά δεν σας αγγίζουν;”

“Μα την αλήθεια, συχνά τη σταθερή καρδιά μου τη βάρυναν πολύ.”

 

 

Der von Kuerenberg

 

Ένα γεράκι έπιασα και δίπλα μου το κράτησα περσότερο από χρόνο

κι όταν το εξημέρωσα και το’ κανα όπως θέλησα

και με χρυσό το φτέρωμά του κόσμησα λαμπρό

φτερούγισε και πέταξε ψηλά για χώρες άλλες.

 

Και πέρασαν τα χρόνια και το γεράκι αντίκρισα όμορφα να πετάει

στο πόδι του κορδέλες μεταξωτές φορούσε

κι ολότελα χρυσοκόκκινο ήταν το φτέρωμά του.

Ω Θεέ μου, φέρε μαζί αυτούς που στην αγάπη θέλουν να δοθούν!

 

 

Rudolf von Fenis

 

V

Την όμορφη κάποτε γνώρισα μορφή της,

που μέσα μου ολοένα πιο πολύ απλώνεται

όπως το φως ολόγυρα στην πεταλούδα:

Προς τα εκεί πετά μέχρι ολότελα για πάντα να κατακαεί.

Η εξαίσια καλλονή της έτσι ολόιδια μ’ έχει παρασύρει

που αποπλανημένος θα τελειώσω.

Η ανόητη καρδιά μου ποτέ δεν μ’ εγκατέλειψε:

Έχω τόσο πολύ στα βάθη της χαθεί

που τελικά έτσι ακριβώς στ’ αλήθεια θε να γίνει:

κατακαμμένη.

 

anthology

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top