Μιχάλης Τρανουδάκης: “Στη σημερινή εποχή δεν μπορείς να σχεδιάσεις τίποτα πια με ασφάλεια”

Συνέντευξη στον Παναγιώτη Πέστροβα //

Με γνώμονα τον Έρωτα τον αρχέγονο θεό που ενσαρκώνει την αρμονία του σύμπαντος, τη δημιουργία, την ομορφιά. Κυβερνά τον άνθρωπο και τη φύση και η απουσία του γεννά το απάνθρωπο και το αφύσικο. Κάτω από αυτή λοιπόν την οπτική, ο Μιχάλης Τρανουδάκης έχει μελοποιήσει κείμενα από τον Καβάφη μέχρι τον Μαρξ. Κάθε τι που συνταιριάζει την αγάπη για τον άνθρωπο και τα προβλήματά του με την ομορφιά και τη δικαιοσύνη, είναι βαθύτατα ερωτικό και του γεννάει συναισθήματα που πολλές φορές κι η μουσική αδυνατεί να εκφράσει.

– Μελοποιώ: Τι σημαίνει αυτή η λέξη για σένα; Πώς λειτουργείς για να επενδύσεις ένα ποιητικό κείμενο με μουσική;

Όταν επιλέγω ένα ποίημα ή στίχους που μου αρέσουν, προσπαθώ με τη μουσική να αναδείξω το κείμενο, κατά τη δική μου αντίληψη και αισθητική. Η μουσική πρέπει να λειτουργεί ως όχημα για τον λόγο κι όχι το αντίθετο, ειδικά αν πρόκειται για τον λόγο ενός μεγάλου ποιητή. Κατά κάποιον τρόπο, λειτουργώ όπως ο σκηνοθέτης, σκηνοθετώ δηλαδή μέσα από τη μουσική μου το ποίημα. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν μπορούν να μοιάζουν όλα τα τραγούδια, όπως δεν μοιάζουν όλα τα κείμενα, κι εδώ έχουμε ένα θέμα προς συζήτηση, σχετικά με την ενότητα ύφους. Κατά την άποψή μου, αν μελοποιήσει κανείς διαφορετικούς ποιητές θα έχει κάθε φορά διαφορετικό μουσικό ύφος, που υπαγορεύεται από την διαφορετικότητα του κάθε ποιητή. Δεν με απασχολεί η αναγνωρισιμότητα, αυτή αυθυπάρχει χωρίς να επιδιώκεται και είναι τεχνικής, κυρίως, φύσης και εσωτερική, αδιόρατη τις περισσότερες φορές για τον μέσο ακροατή.

– Οδυσσέας Ελύτης, ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές. Ποιο ήταν το ερέθισμα ώστε να μελοποιήσεις ποιήματά του στα πρώτα σου βήματα;

Τα τραγούδια της «Ποδηλάτισσας» γράφτηκαν όταν ήμουν 17, γι’ αυτό και συναντούν την εφηβική απλότητα, την ερωτικά φορτισμένη αθωότητα των στίχων του Ελύτη. Τι πιο φυσικό από το να εντυπωσιαστεί ένα νεαρό παιδί από το φωτεινό γαλάζιο του ποιητή, την αγάπη του για την Ελλάδα και την εκπληκτική αρτιότητα των στίχων του. Την επόμενη χρονιά τα άκουσε ο Χατζιδάκις και θέλησε να τα εκδώσει στην εταιρεία που είχε τότε, το «Πολύτροπον», που ανέστειλε τη λειτουργία της μετά από λίγο καιρό. Τα τραγούδια ηχογραφήθηκαν τελικά πέντε χρόνια αργότερα με την Αφροδίτη Μάνου στη Lyra του Πατσιφά, επ’ ευκαιρία της απονομής του Νόμπελ στον Ποιητή, υπό την εποπτεία του και με εξώφυλλο που φιλοτέχνησε ο ίδιος.
Η γνωριμία μου με τον Ελύτη ήταν μαζί με τον Χατζιδάκι, τον Ρίτσο και τον Θεοδωράκη από τις κορυφαίες στιγμές όχι απλά της σταδιοδρομίας μου, αλλά της ζωής μου γενικότερα. Ανήκω στη γενιά εκείνη που πρόφτασε εν ενεργεία τους μαστόρους που έχτισαν στον πολιτισμό όσα κατεδαφίζονται σήμερα με τόσο αδιάφορη ευκολία.

– Έχεις ακούσματα αστικά, αθηναϊκά. Ποια είναι η σχέση σου με την ελληνική παράδοση;

Γεννήθηκα σε μια οικογένεια πολύ κοινωνική, μεγάλωσα μέσα στα γλέντια των δικών μου με τους φίλους τους, όπου οι μουσικές ήταν βέβαια, τα λαϊκά, τα ρεμπέτικα, τα ελαφρά της εποχής αλλά κι οι παλιότερες καντάδες που τραγουδούσαν γύρω στο τραπέζι. Το δημοτικό τραγούδι δεν είχε καμιά θέση σ’ έναν κύκλο ανθρώπων που μεγάλωσαν στην Αθήνα και που έστελναν τα παιδιά τους στο ωδείο να μάθουν κιθάρα, πιάνο, ακορντεόν. Έτσι, τη σχέση μου με την παράδοση, δεν την κληρονόμησα, την έχτισα μόνος μου, πολύ αργότερα, ανακαλύπτοντας σιγά σιγά με μεγάλη συγκίνηση αυτό το χρυσορυχείο που μου είχαν αποκρύψει τόσον καιρό.

– Είχες μια μεγάλη απουσία από το προσκήνιο. Πέρσι τον Ιούλιο μας χάρισες μια μαγευτική συναυλία στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, με μελοποιημένη ποίηση Ελύτη, Καβάφη, Χρονά και Λόγια Κυπριακή Ποίηση του 16ου αιώνα. Παρουσίασες επίσης ένα τραγούδι που συνδέεται μα τον Μάνο Χατζιδάκι.

Η απουσία μου αυτή συνδέεται περισσότερο με την αλλαγή του δισκογραφικού περιβάλλοντος, δηλαδή με τον παραγκωνισμό του έντεχνου τραγουδιού και της μελοποιημένης ποίησης, από άλλα, πιο εμπορικά προϊόντα. Ήταν η έκφραση μιας γενικευμένης ευτέλειας κι ενός χυδαίου ευδαιμονισμού, που χαρακτήρισαν σταδιακά τον γενικότερο τρόπο ζωής και σκέψης των επόμενων χρόνων. Οι μεγάλοι δάσκαλοι των Τεχνών έφυγαν σιγά σιγά χωρίς ν’ αφήσουν αντικαταστάτες και η ζωή τηλεοπτικοποιήθηκε, η σκέψη απαξιώθηκε και η αισθητική υποτάχτηκε στα ανοίκεια γούστα του νεόπλουτου υπόκοσμου.
Ωστόσο, δεν σταμάτησα να γράφω μουσική, τραγούδια, αλλά κυρίως μουσική για το θέατρο.
Τον περασμένο Ιούλιο, έκανα μια μικρή συναυλία σ’ αυτόν τον μαγικό χώρο του Αστεροσκοπείου της Αθήνας, που παραχωρήθηκε με την ευγενική μεσολάβηση της φίλης Δρος Φιόρης Μεταλληνού και με τη διοργάνωση της Σταματίας Αντωνάτου, αδελφικής μου φίλης και συνεργάτιδας εδώ και πολλά χρόνια. Ήταν μια βραδιά που απόλαυσε, θέλω να πιστεύω το κοινό, αλλά κι εμείς οι τρεις που παίξαμε, ο Νίκος Χατζηελευθερίου κιθάρα, ο τραγουδιστής Δημήτρης Βουτσάς, κι εγώ στο πιάνο. Παρουσίασα μερικά τραγούδια από την «Ποδηλάτισσα», μερικά από τη «Μυθολογία του Σαββάτου», ένα σε ποίηση Καβάφη και αρκετά αδημοσίευτα: τρία από τα «Επτά Νυχτερινά» σε ποίηση Ελύτη, τον κύκλο «Μαδριγάλια» σε ποίηση αγνώστων Κυπρίων ποιητών του 16ου αιώνα, κι ένα σε ποίηση Χρονά, απόσπασμα από τον δίσκο που μας είχε παραγγείλει ο Χατζιδάκις σαν συνέχεια της «Μυθολογίας», και που δεν πρόφτασε να υλοποιηθεί λόγω της ξαφνικής αναχώρησής του. Τα κυπριακά όμως, που ήταν τρόπον τινά και η ναυαρχίδα της συναυλίας, θα ξαναπαρουσιαστούν πολύ σύντομα, και μάλιστα με πολύ πιο επίσημο τρόπο.

– Γνώριζες και είχες συνεργαστεί με τον Μάνο Χατζιδάκι. Θέλω να μου μιλήσεις για αυτό.

Όπως ανέφερα και πριν, η πρώτη απόπειρα συνεργασίας με τον εκπληκτικό αυτόν άνθρωπο δεν ευοδώθηκε. Τη δεύτερη φορά όμως, λίγα χρόνια αργότερα, έγινε η πολυπόθητη συνεργασία με την παραγωγή της «Μυθολογίας του Σαββάτου» στον Σείριο, και μάλιστα με τρόπο που θα ευχόταν κάθε συνθέτης. Όχι μόνο για τη γενναιοδωρία του έξοχου Μάνου Χατζιδάκι στην παραγωγή, αλλά επειδή πρωτοστάτησε ο ίδιος στην καθοδήγηση των τραγουδιστών, της Μαρίας Δημητριάδη και του Βασίλη Λέκκα, πράγμα που ήταν για μένα τιμή, απόλαυση αλλά και διδαχή που δεν θα ξεχάσω ποτέ.
Για τον Χατζιδάκι ό,τι και να πω δεν θα προσθέσω τίποτα σ’ όσα έχουν ειπωθεί μέχρι τώρα. Είναι μια εμβληματική προσωπικότητα της εποχής μας που όσοι είχαμε την καλή τύχη να τον γνωρίσουμε από κοντά, και ακόμη περισσότερο να συνεργαστούμε μαζί του, γνωρίζουμε πολύ καλά τι σήμανε η πρόωρη απώλειά του, όχι μόνο για τον πολιτισμό αυτής της χώρας και τους νέους καλλιτέχνες που ενθάρρυνε και στήριζε, αλλά γενικότερα για την πολιτική και κοινωνική μας πραγματικότητα.

– Έχεις γράψει μουσική για το θέατρο. Αυτό που δεν γνωρίζει ο κόσμος είναι ότι είσαι απόφοιτος της Σχολής Βεάκη. Η έκπληξη όμως είναι ότι φέτος σκηνοθέτησες και επιμελήθηκες μουσικά την παράσταση «Έλα σε μένα» σε κείμενα του Γιώργου Βλαχάκη. Πως προέκυψε αυτή η παράσταση; Στο παρελθόν είχες ασχοληθεί επαγγελματικά με το θέατρο;

Φοίτησα στη Σχολή Θεατρολογίας-Σκηνοθεσίας του Λαϊκού Πειραματικού Θεάτρου και στη συνέχεια στη Δραματική Σχολή Βεάκη. Είχα την τύχη ν’ ακούσω δασκάλους σαν τον Μάριο Πλωρίτη, τον Πέτρο Μάρκαρη, την Ελένη Βαροπούλου, τη Μάγια Λυμπεροπούλου, τον Κωστή Μιχαηλίδη. Αγαπώ πολύ το θέατρο αλλά προτίμησα να κάνω επάγγελμά μου τη Μουσική, με εμφανείς τις θεατρικές επιρροές στα τραγούδια μου-εξ άλλου έχω γράψει πολλή μουσική για το θέατρο.
Φέτος έκανα την πρώτη απόπειρα να εμπλακώ επαγγελματικά με μια δουλειά που περιέχει θεατρικά στοιχεία. Παρουσιάζουμε λοιπόν με τους συνεργάτες μου μια μουσική παράσταση με τίτλο «Έλα σε μένα», κάθε Παρασκευή και Σάββατο στον χώρο Andaman στην Πειραιώς. Είναι μια σειρά από σκηνές καθημερινότητας σε κείμενα του ποιητή Γιώργου Βλαχάκη, που παίζουν οι ηθοποιοί Γεωργία Σηκοπέτη και Χρυσοβαλάντης Κωστόπουλος και μερικά πολύ όμορφα σύγχρονα τραγούδια που επέλεξα και που τραγουδάει ο Δημήτρης Βοζαϊτης με τον Φώτη Ματζαρίδη στο πιάνο.

– Διανύουμε μια εποχή , όπου υπάρχει ένας «βομβαρδισμός» μουσικής και τραγουδιού. Υπάρχει πραγματική δημιουργία μέσα σε όλο αυτό;

Φυσικά και υπάρχει. Δημιουργία δεν είναι ό,τι προβάλλεται από τα Μέσα, αλλά, κυρίως, ό,τι δεν προβάλλεται. Ευτυχώς, στην εποχή μας υπάρχει το –ακόμη ελεύθερο- διαδίκτυο, κι έτσι μπορούν εύκολα να διαχέονται νέες ιδέες σε διεθνές επίπεδο και να προβάλλουν οι νέοι δημιουργοί τη δουλειά τους.
Η κατάρρευση της δισκογραφίας σηματοδοτεί μια νέα εποχή που, κατά την άποψή μου, έχει το θετικό ότι μπορεί μεν να λείπει η αποτύπωση της μουσικής σε δίσκο, αλλά ενθαρρύνει τις προσεγμένες ζωντανές παρουσιάσεις, ξαναφέρνοντας τον καλλιτέχνη στον φυσικό του χώρο, δηλαδή ενώπιον του κοινού.
Και πρέπει να πω ότι υπάρχουν σήμερα πολύ αξιόλογοι νέοι καλλιτέχνες σε όλους τους τομείς, με λαμπρές σπουδές, φρέσκες ιδέες, ταλέντο και μεγάλη όρεξη για δουλειά. Ειδικότερα στο χώρο του τραγουδιού ακούω καινούργια πράγματα από νέα παιδιά, που πραγματικά με κάνουν να ζηλεύω την ευαισθησία και την ευρηματικότητά τους.

– Συνθέτης, μουσικός, εκπαιδευτικός. Έχεις γράψει όμως βιβλίο για τη μουσική και τα μουσικά όργανα.

Ναι, ζω από τη μουσική και θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό γι’ αυτό. Το κυρίως βιοποριστικό μου επάγγελμα είναι εδώ και πολλά χρόνια η διδασκαλία της μουσικής και χαίρομαι πολύ που μπορώ να ζω μεταφέροντας στους νέους όχι απλά γνώσεις και πληροφορίες σχετικές με τη μουσική, αλλά την όποια προσωπική μου εμπειρία απ’ αυτό το μέχρι τώρα ταξίδι μου, προτείνοντάς τους ιδέες και ενδεχόμενα αισθητικής και συναισθημάτων.
Ανάμεσα στα πολλά που μου έχουν συμβεί ήταν και η συγγραφή μαζί με άλλους δυο φίλους και συναδέλφους, ενός δίτομου βιβλίου για τη δευτεροβάθμια τεχνική εκπαίδευση, που συνδυάζει την Ιστορία της Τέχνης, την Ιστορία της Μουσικής και την Οργανολογία. Δεν θεωρώ φυσικά ότι είναι το τέλειο βιβλίο, αλλά σίγουρα ήταν η πρώτη φορά που παρουσιαζόταν για τους μαθητές μια συνολική επισκόπηση της παγκόσμιας πνευματικής δημιουργίας. Δυστυχώς όμως, καταργήθηκαν τα ΤΕΕ κι έτσι η έκδοση έμεινε μισή αφού εκτυπώθηκε σε περιορισμένα αντίτυπα μόνο ο 2ος τόμος.

– Το μέλλον αόρατο, αλλά θέλοντας και μη, σχεδιάζουμε τη ζωή μας. Ποια είναι λοιπόν τα σχέδιά σου ;

Μιλώντας θεωρητικά πάντα, γιατί στη σημερινή εποχή δεν μπορείς να σχεδιάσεις τίποτα πια με ασφάλεια.
Ο κύκλος με τα κυπριακά «Μαδριγάλια» πρόκειται να παρουσιαστεί και πάλι μέχρι την Άνοιξη, συμπληρωμένος και αναθεωρημένος, αλλά πάντα στην ίδια μορφή κιθάρας-φωνής και να ηχογραφηθεί με την προοπτική της έκδοσής του σε δίσκο.
Την περασμένη χρονιά επρόκειτο να παίξω άλλη μια σειρά τραγουδιών σε ποίηση του Ελύτη, σαν συνέχεια της «Ποδηλάτισσας» . Αυτό ματαιώθηκε για τεχνικούς λόγους, αλλά η εκκρεμότητα παραμένει για τη χρονιά που διανύουμε.
Τέλος, έχω στο νου μου κάποια πράγματα με καθαρά θεατρικό ενδιαφέρον, τα οποία όμως είναι ακόμα υπό σκέψη.
Ξαναλέω πάντως, ότι στους περίεργους κι επικίνδυνους καιρούς που ζούμε, όλα μας τα σχέδια και οι προοπτικές, βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες, δεν μπορούν παρά να θεωρούνται διαρκώς μετέωρες, μέχρι την υλοποίησή τους.