Fractal

Μεσοπόλεμος – Ο δεύτερος Πρόεδρος Ζαΐμης σε ρόλο νεκροθάφτη της δημοκρατίας

του Τάκη Κατσιμάρδου //

 

Ο Αλ. Ζαίμης με τον Θ. Σοφούλη μπροστά από τη Βουλή

Ο Αλ. Ζαΐμης με τον Θ. Σοφούλη μπροστά από τη Βουλή

 

Ο όρκος του Προέδρου της Δημοκρατίας κατά το μεσοπόλεμο, δινόταν όπως και σήμερα, «ενώπιον της Εθνικής Συνελεύσεως», χωρίς να ν΄ αναφέρεται ρητά ότι αυτό γινόταν ενώπιον του αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος (ο τίτλος έχει καθιερωθεί από το 1924). Στο περιεχόμενό του είναι ίδιος με το σημερινό, αλλά μ΄ ορισμένες φραστικές αλλαγές: « Ορκίζομαι εις το όνομα της αγίας και ομοουσίου και αδιαιρέτου Τριάδος να φυλάσσω το Δημοκρατικόν (λείπει ο προσδιορισμός σήμερα) Σύνταγμα και τους νόμους (σήμερα προστίθεται «να μεριμνώ για την πιστή τους τήρηση» ), να υπερασπίζω την εθνικήν ανεξαρτησίαν και την ακεραιότητα του Ελληνικού Κράτους ( σήμερα της Χώρας ) και να αφιερώσω όλας μου τα δυνάμεις εις την εκτέλεσιν των καθηκόντων (παραλείπεται σήμερα και στη θέση του γίνεται η προσθήκη «να προστατεύω τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των Ελλήνων) αποβλέπων πάντοτε εις το καλόν και την πρόοδον του Ελληνικού λαού» ( η σημερινή διατύπωση: «να υπηρετώ το γενικό συμφέρον και την πρόοδον του Ελληνικού Λαού»).

 

Ο ναύαρχος Π. Κουντουριώτης, όπως έχουμε δει, μέσα στο πολιτικό χάος του μεσοπολέμου, με φόντο την ανολοκλήρωτη Β Ελληνική Δημοκρατία (1924-1935) και το διακοσμητικό προεδρικό ρόλο παραιτήθηκε (η προεδρική θητεία οριζόταν από το Σύνταγμα του 1927 πενταετής κα απαγορευόταν «η εκλογή του ιδίου προσώπου εις τρεις συνεχείς προεδρικάς θητείας» ).

Συμπληρώνοντας έξι μήνες από την τυπική εκλογή του τον Ιούνιο του 1929 (μέχρι τότε ήταν προσωρινός Πρόεδρος), απέστειλε επιστολή στον πρόεδρο του υπουργικού συμβουλίου (Ελ. Βενιζέλος) ζητώντας ν΄ απαλλαγεί από την «περαιτέρω εξάσκησιν των προεδρικών καθηκόντων του», με σκεπτικό «το βάρος των χρόνων (ήταν 75 ετών) και την κλονισθείσαν υγείαν».

Η Βουλή και η Γερουσία (τα δυο νομοθετικά σώματα εκλέγουν τον Πρόεδρο με κοινή ψηφοφορία) τον ανακήρυξαν «άξιο της εθνικής ευγνωμοσύνης». Κατά το Σύνταγμα, τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας παραιτούμενο, αναπλήρωνε ο πρόεδρος της Γερουσίας (Αλ. Ζαΐμης).

Λίγες μέρες μετά τα δυο σώματα ανέδειξαν ΠτΔ τον Ζαΐμη. Στη σχετική ψηφοφορία πήρε 257 ψήφους επί 327 ψηφισάντων. Βρέθηκαν 38 λευκά ψηφοδέλτια από βενιζελικούς, που διαφωνούσαν με τη συντηρητική επιλογή του Βενιζέλου. Ακόμη 22 ψήφους έλαβε ο Γ. Καφαντάρης, 9 ο Θ. Σοφούλης, 2 ο Κουντουριώτης και από 1 οι Α. Παπαναστασίου και Α. Ρωμανός.

Ο Βενιζέλος μέχρι την παραμονή της ψηφοφορίας πρότεινε το ριζοσπάστη φιλελεύθερο Γ. Καφαντάρη (το ανακοίνωσε μάλιστα στον ίδιο, αλλά και τον Αλ. Παπαναστασίου) . Υπαναχώρησε, όμως, κάτω από την πίεση του περιβάλλοντός του, αλλά και τον υπολογισμό ότι ο Ευρυτάνας πολιτικός ως ΠτΔ δεν θα ήταν πρόθυμος να δέχεται όλες τις εισηγήσεις του, όπως νωρίτερα ο Κουντουριώτης.

 

Η οικουμενική κυβέρνηση του 1926-1928. Στα δυο άκρα ο κατοπινός δικτάτορας Ι. Μεταξάς και ο πατέρας της δημοκρατίας , όπως ονομάστηκε,  Αλ. Παπαναστασίου

Η οικουμενική κυβέρνηση του 1926-1928. Στα δυο άκρα ο κατοπινός δικτάτορας Ι. Μεταξάς και ο πατέρας της δημοκρατίας , όπως ονομάστηκε, Αλ. Παπαναστασίου

 

Μια αποτίμηση

Η εκτίμηση του ιστορικού Γ. Δαφνή για την εκλογή εκείνη παραμένει κλασική: «Η ψήφος που ανεβίβασε τον Ζαΐμη εις το ύπατον αξίωμα της νεαράς Δημοκρατίας, ήτο συγχρόνως ψήφος καταδικάζουσα την πολιτειακήν μεταβολήν ( δηλ. την ανακήρυξη της Δημοκρατίας το 1924). Από της στιγμής που η δημοκρατική παράταξις ωμολόγει την αδυναμίαν της να δώση ΠτΔ και ο Αλ. Ζαΐμης με το πολιτικό παρελθόν της ουδετέρας προσωπικότητος, εθωρείτο από τον Βενιζέλον ως ο μόνος Ελλην που μπορούσε να επωμισθή τας ευθύνας του Ανωτάτου Αρχοντος, ήτο βέβαιον ότι η Δημοκρατία θα ελάμβανε την κατιούσαν. Ο Πιπινέλης, θεωρητικός του βασιλικού θεσμού χαρακτήρισε την εκλογήν του Ζαΐμη ως τον πρώτον σταθμόν προς την παλινόρθωσιν (της βασιλείας). Επέπρωτο ο συγκεκριμένος ΠτΔ να γίνει ο νεκροθάπτης της Αβασιλεύτου Δημοκρατίας…»

Το περίεργο είναι το Λαικό Κόμμα του Π. Τσαλδάρη, που έθετε καθεστωτικό ζήτημα και δεν αποδεχόταν την αβασίλευτη, σ΄ εκείνη την εκλογή είχε ταχθεί κατά της εκλογής Ζαΐμη.

Δεν θα γίνει, όμως, το ίδιο και μετά τη λήξη της προεδρικής θητείας. Βουλή και Γερουσία, ελεγχόμενες από τους Λαικούς θα επανεκλέξουν τον άχρωμο και άγευστο Ζαΐμη. Επί 329 ψηφισάντων (Σεπτέμβριος 1934) 197 ψήφους πήρε ο Ζαΐμης, 112 βρέθηκαν λευκά, ενώ 18 έφεραν το όνομα του στρατηγού Καλλάρη.

Στην Ηρώδου Αττικού θα παραμείνει ο Ζαΐμης μέχρι το νόθο δημοψήφισμα για την παλινόρθωση των Γκλύξμπουργκ (Νοέμβριος 1935). Τότε το Προεδρικό Μέγαρο θα μετατραπεί ξανά σε βασιλική κατοικία. Μέχρι την οριστική πια μετατροπή του σε Προεδρική κατοικία, μετά τη μεταπολίτευση του 1974…

Ο ιστορικός Γ. Αναστασιάδης στην «Πολιτική και Συνταγματική Ιστορία της Ελλάδας», ανακεφαλαιώνοντας την πορεία της 11χρονης θητείας των Προέδρων κατά το καταλήγει σ΄ ένα γενικά μάλλον αποδεκτό συμπέρασμα: «Οι δυο Πρόεδροι της Δημοκρατίας (Κουντοπυριώτης και Ζαΐμης) για λόγους υποκειμενικούς και αντικειμενικούς και ανεξάρτητα από αγαθές προθέσεις όχι μόνο δεν κατάφεραν να προσδώσουν αξιοπιστία στο πολίτευμα (που τελούσε εκ γενετής υπό αμφισβήτηση…) και το απαιτούμενο κύρος στον προεδρικό θεσμό, αλλά επιπλέον συνήργησαν ή ανέχθηκαν την υπονόμευση της συνταγματικής νομιμότητας…»

 

Ο Ελ. Βενιζέλος στο βήμα της Βουλής

Ο Ελ. Βενιζέλος στο βήμα της Βουλής

 

Το προεδρικό χρονικό 1923 -1935

 

1923

-19 Δεκεμβρίου: Αντιβασιλιάς ο Π. Κουντουριώτης

 

1924

-25 Μαρτίου

Έκπτωση της δυναστείας των Γκλύξμπουργκ, ανακήρυξη της Δημοκρατίας. Προσωρινός ρυθμιστής του Πολιτεύματος ο Κουντουριώτης

-13 Απριλίου

Δημοψήφισμα για την ανακήρυξη της αβασίλευτης Δημοκρατίας (69,95% υπέρ, 30,05% κατά)

 

1926

-18 Μαρτίου

Παραίτηση του Προέδρου Δημοκρατίας. Προκήρυξη προεδρικών εκλογών απευθείας από το λαό, με αποκλεισμό των αντιπάλων του Θ. Πάγκαλου

-4 και 11 Απριλίου

Διεξαγωγή προεδρικών εκλογών με μοναδικό υποψήφιο τον Πάγκαλο

-18 Απριλίου

Ορκωμοσία Πάγκαλου ως Προέδρου της Δημοκρατίας

-24 Αυγούστου

Επάνοδος Κουντουριώτη στην Προεδρία, μετά την ανατροπή Πάγκαλου από το κίνημα Κονδύλη

 

1927

-18 Απριλίου

Παραίτηση Κουντουριώτη λόγω καθυστέρησης στην ψήφιση του νέου Συντάγματος. Τελικά, η παραίτηση αποσύρεται

-3 Ιουνίου

Το νέο Σύνταγμα

 

1929

-3 Ιουνίου

Εκλογή Προέδρου σύμφωνα με το Σύνταγμα του 1927. Ο Κουντουριώτης τακτικός Πρόεδρος

-9 Δεκεμβρίου

Παραίτηση Κουντουριώτη, τυπικά λόγω ηλικίας-υγείας, ουσιαστικά για το διακοσμητικό του προεδρικού ρόλου και την αντίθεση του ναύαρχου -Προέδρου στην αμυντική πολιτική Βενιζέλου

-10 Δεκεμβρίου

Προσωρινά καθήκοντα Προέδρου αναλαμβάνει σύμφωνα με το Σύνταγμα ο πρόεδρος της Γερουσίας Αλ. Ζαΐμης.

-14 Δεκεμβρίου

Εκλογή Ζαΐμη, ύστερα από πρόταση Βενιζέλου, που κατατέθηκε την τελευταία στιγμή (αρχικά είχε προταθεί ο Γ. Καφαντάρης)

 

1932

-Οκτάμηνο (Μάρτιος-Οκτώβριος) αμφισβήτησης του δημοκρατικού πολιτεύματος από την αντιβενιζελική αντιπολίτευση.

-4 Οκτωβρίου

Διάγγελμα Ζαΐμη για οριστικό τερματισμό του καθεστωτικού ζητήματος υπέρ της δημοκρατίας

 

1933

-23 Ιανουαρίου

Πρόταση μομφής από τους αντιβενιζελικούς κατά Ζαΐμη, λόγω πρωτοβουλίας του για διάλυση της Βουλής και προκήρυξη εκλογών

 

1934

-Σεπτέμβριος

Διεργασίες στο προσκήνιο και το παρασκήνιο για την εκλογή νέου Προέδρου με τη λήξη της πενταετούς θητείας Ζαΐμη. Αποτυχημένη προσπάθεια για συναινετικό Πρόεδρο με συμφωνία βενιζελικών και αντιβενιζελικών.

-12 Οκτωβρίου

Κοινή συνεδρίαση των δυο νομοθετικών σωμάτων (Βουλή και Γερουσία) για εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας. Επανεκλογή Ζαΐμη

 

1935

-18 Σεπτεμβρίου

Προκήρυξη δημοψηφίσματος για το πολιτειακό, που είχε …τερματιστεί νωρίτερα. Αντίστροφή μέτρηση για την κατάργηση της δημοκρατίας και την επαναφορά της βασιλείας

-10 Οκτωβρίου

Ο Κονδύλης καταργεί το δημοκρατικό πολίτευμα και αναθέτει καθήκοντα αντιβασιλείας στο Υπουργικό Συμβούλιο, αναλαμβάνοντας εκτός της πρωθυπουργίας και την αντιβασιλεία.

-15 Οκτωβρίου

Αιματηρές επεισόδια σε προσπάθειες για διαδηλώσεις υπέρ της Δημοκρατίας

-3 Νοεμβρίου

Νόθο δημοψήφισμα για επαναφορά της μοναρχίας (το …104% ! υπέρ της βασιλείας)

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top