Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η Ιστορία μέσα από ιστορίες γυναικών
08/06/2016, 12:33 μμ

Η Ιστορία μέσα από ιστορίες γυναικών

Γράφει η Μένη Κανατσούλη // *

 

9786180114676Κώστια Κοντολέων «Μέσα απ’ τις ζωές των άλλων», εκδ. Ψυχογιός 2016

 

Το βιβλίο διατρέχουν 2 κύκλοι θεματικοί που ο ένας μπαίνει μέσα στον άλλο, διασυνδέοντάς τους έτσι σε μια πλεκτή αλυσίδα: Η ιστορία τριών γενεών γυναικών, από τη μια πλευρά, και η εξέλιξη των ιστορικών γεγονότων του 20ου αιώνα, από την άλλη. Με άλλα λόγια ένα χρονικό ζωών και γεγονότων που απλώνεται σε όλο τον 20ο αιώνα.

Η μικροϊστορία μπλέκει με την μακροϊστορία ή την Ιστορία, για να διαμορφωθεί το μυθοπλαστικό υλικό.

 

Παράλληλα όμως τόσο στον ένα κύκλο όσο και στον άλλο υπάρχουν πολλές υποενότητες θεματικές:

 

1. Οι τρεις γενεές γυναικών φέρουν στο προσκήνιο τους αέναους ρόλους των γυναικών: μητέρα – κόρη – αδελφή αλλά ταυτόχρονα ανακατεύονται, μπλέκουν και ανατοποθετούνται οι ρόλοι:

Η Ροδάνθη είναι η πρώτη γενιά που εξαναγκάζει όμως την κόρη της, Φωτεινή, να γίνει αυτή μητέρα στα αδέλφια της, ενώ είναι ακόμη κόρη. Μάλιστα την εξαναγκάζει να της υποσχεθεί ότι και μετά το θάνατό της θα έχει αυτόν τον ρόλο (τον οποίο κρατά –τουλάχιστον βαθιά μέσα στο μυαλό της- μέχρι το θάνατό της).

Η Δέσπω, η αδελφή, παραμένει μέχρι τέλους κόρη: κόρη κακότροπη και καταπιεστική, με κακία και, σε γεροντική ηλικία, με υστερία ή και τρέλα. Αλλά και όταν δοκιμάζει να γίνει μάνα στην ανεψιά της, Πέτρα, γίνεται «μητριά», κακιά και βίαιη.

Η Πέτρα ως κόρη είναι θύμα: θύμα της βίας των  θείων της (Δέσπως και Φίλιππου), θύμα του καθωσπρεπισμού που της επιβάλλει η μάνα της, αλλά κυρίως θύμα σεξουαλικής κακοποίησης από τον κακομαθημένο έφηβο-παιδεραστή της φτωχικής αυλής που μεγαλώνει, τον Ευρυπίδη. Αυτό το γεγονός που τη στιγμάτισε, ο Δράκος των παιδικών της χρόνων, που τη γέμισε φοβίες και δειλία, θα την κάνει ώστε μέχρι τέλους να μην θέλει να γίνει η ίδια μητέρα. Αλλά και να κρατά αποστάσεις από τα δικά της μητρικά πρότυπα (Φωτεινή και Δέσπω).

 

2. Η σεξουαλική κακοποίηση συνδέεται με μια άλλη θεματική που αφορά την παιδική ηλικία: την παιδική ηλικία της πλειονότητας των χαρακτήρων, μια παιδική ηλικία όμως ζοφερή, χωρίς αθωότητα.

Η παιδική ηλικία της Ροδάνθης, η όμορφη που μετά την ευλογιά γίνεται σημαδεμένη, παντρεύεται αυτόν που δεν αγαπά. Έτσι, το πρώτο παιδί (Φωτεινή) δεν είναι το παιδί ενός φλογερού έρωτα, είναι αυτή που θα την εγκλωβίσει στον ανεπιθύμητο αυτό γάμο. Γι’ αυτό των μητρικών της αισθημάτων (;) θα υπερισχύσει ένα είδος σκληρότητας που καταλήγει στην τυραννία της κόρης.

Φωτεινής, που είναι αναγκασμένη από μικρή να γίνει μεγάλη

Δέσπως, γεμάτη μίσος και αντιπαλότητα –από μικρή- για την αδελφή της

Πέτρας, κυνηγημένη από την ορφάνια, μεγαλώνει με τη ρετσινιά της ορφανής, με την απουσία ενηλίκων να την κηδεμονεύει αλλά και να την αγαπά, κακοποιημένη. Διατρέχει μια πονηρεμένη παιδική ηλικία. Τα αγόρια της γειτονιάς θέλουν να δείχνουν τα πιπιά τους και τα κοριτσάκια, όπως η Πέτρα, υφίστανται τις επιθέσεις τους.

Οι σχέσεις των γυναικών αποδεικνύονται βαθύτατα ψυχαναλυτικές με αντιπαλότητες κάθε είδους, με βαθιά ριζωμένα πατριαρχικά πρότυπα: η Δέσπω στον αδελφό και στον αιώνιο αλλά άπιστο τελικά αρραβωνιαστικό, η Φωτεινή στον σκοτωμένο σύζυγο στο αντάρτικο της Αθήνας, η Πέτρα στο αρχέτυπο μιας πατρικής φιγούρας που μονίμως αναζητά.

 

3. Όμως εκτός της παιδικής ηλικίας, υπάρχει και το άλλο άκρο της ανθρώπινης ζωής: τα γηρατειά. Η ανήμπορη γεροντική ηλικία με όλες τις χοντροκοπιές, γκρίνιες και εμμονές των ανήμπορων γερόντων. Μια δύσκολη περίοδος για όλα τα μέλη της οικογένειας που όμως, υπό τέτοιες περιστάσεις, ίσως αναδεικνύει τις μικρότητες που κρύβει η ελληνική οικογένεια: για να αμφισβητήσει ή να καταστρέψει το κύτταρο της ελληνικής κοινωνίας, που με τόση ειρωνεία παρουσιάζεται να υπάρχει.

 

Κώστια Κοντολέων

Κώστια Κοντολέων

 

4. Αυτές οι ανθρώπινες υπάρξεις, βαθιά στερημένες από τρυφερότητα βγάζουν παντού κακία. Ελάχιστες μορφές –η Πέτρα, ο θετός της πατέρας και ο σύντροφός της, ίσως και η Βέρα, η Μολδαβή νοσοκόμα της άρρωστης πια Φωτεινής- δεν έχουν κακία. Αυτή η διάχυτη κακία από όλους, ακόμη και τους κομπάρσους της ιστορίας (κουτσομπόλες της γειτονίας, άνθρωποι στη δουλειά κ.λπ.) μου προκάλεσε προβληματισμό. Πού οφείλεται τόση κακία; Γιατί ακόμη και όταν φαίνεται να υπάρχει νοιάξιμο, η φροντίδα γίνεται από υπολογισμό; Κατά την άποψή μου, η απάντηση θα πρέπει να αναζητηθεί στην παιδική ηλικία των πλασματικών χαρακτήρων, μια παιδική ηλικία στέρησης και φτώχειας. Τελικά η εργατική τάξη που αναπαρίσταται δεν φαίνεται να πηγαίνει στον Παράδεισο, ούτε και όταν θα γίνει ψευτο-αστική: αποκτώντας λεφτά, αλλά χωρίς πολιτισμικό υπόβαθρο. Το λέει χαρακτηριστικά η αφηγήτρια: η αγάπη δεν έχει τη δύναμη να εμβολίσει το μίσος.

 

5. Κυρίαρχη θεματική που συνέχει όλους τους χαρακτήρες η μνήμη: όλοι κουβαλούν το παρελθόν, αν και ο καθένας μέσα από τη δική του οπτική, με τη δική του υποκειμενική ανάκληση ή και ανάπλαση. Και οι αφηγήσεις όλων συντηρούν το παρελθόν και μέσω αυτού παίρνει νόημα το παρόν τους. Τα ιστορικά γεγονότα που παρατίθενται αποτελούν έναν οδηγό για τη μοίρα των συγκεκριμένων χαρακτήρων, έναν οδηγό που δεν μας εξηγεί όμως πάντα με ασφάλεια το γιατί οι χαρακτήρες πήραν αυτή την τροπή: γιατί ο άντρας της Φωτεινής είχε έναν άδικο θάνατο το καταλαβαίνουμε, αλλά γιατί η Πέτρα για καιρό έμεινε στιγματισμένη ως ορφανή δεν εξηγείται μόνο από το ρου της ιστορίας αλλά και από μία σύνθεση κοινωνικών και ψυχολογικών παραγόντων. Άλλωστε αυτό είναι το βιβλίο: μια ερμηνεία των μικροϊστοριών μέσα από όρους ιστορικούς αλλά κυρίως κοινωνικούς, συναισθηματικούς και ψυχαναλυτικούς.

 

Και λίγα λόγια για την οργάνωση του βιβλίου: οργανωμένο σε μικρά κεφάλαια με σαφείς υπότιτλους στο καθένα. Επίσης, τα γεγονότα προοικονομούνται, δεν υπάρχει η έκπληξη στον αναγνώστη, καθώς ξέρει εκ των προτέρων ότι θα ακολουθήσει η κακή μοίρα τον συγκεκριμένο χαρακτήρα. Έτσι, όμως η ιστορία αποφεύγει να γίνει μελό, αποφεύγει να συλλάβει τον αναγνώστη εξ απροόπτου για να του προκαλέσει το (εύκολο) συναίσθημα. Επίσης, η μορφή η οποία επικρατεί σε όλη την αφήγηση από την αρχή ως το τέλος είναι η Πέτρα. Γι’ αυτήν παρακολουθούμε λεπτομέρειες του ψυχισμού της και ξετυλίγεται ως πραγματικά σφαιρικός χαρακτήρας. Όλοι οι άλλοι, ακόμη και οι τρεις άλλες (κυρίαρχες) γυναικείες μορφές έχουν μια πιο ξώφαλτση απεικόνισή τους: σαν ταινία που δεν σταματά παρά μόνο σε αυτό το πρόσωπο που θέλει να προβληθεί ως η βασική πρωταγωνίστρια.

Η ιστορία έχει –ανάμεσα στα πολλά της ατού- ένα πολύ σημαντικό: δεν θέλει να βγάλει ο αναγνώστης ούτε μηνύματα ούτε διδάγματα. Οι καλοί και οι κακοί δεν ορίζονται ούτε με πολιτικούς ούτε με κοινωνικούς όρους. Αυτοί που έχουν περίσσευμα καλοσύνης είναι αυτοί που αποφάσισαν να πάρουν στα χέρια τους τη ζωή τους, που δεν αφέθηκαν να κάνουν τη ζωή που άλλοι τους την κανόνισαν, αυτοί που δεν έζησαν τη ζωή τους μέσα από τις ζωές των άλλων. Γι’ αυτό και ο άνθρωπος που τελικά αγάπησε η Πέτρα είναι ο Ραφαήλ με την ειδικότητα του οφθαλμίατρου: «Θα πρόσφερε στους ανθρώπους με τη βοήθεια της επιστήμης και των ιδεών τη δυνατότητα να βλέπουν καθαρά, να ξεχωρίζουν, να διακρίνουν». Γι’ αυτό και με το συμβολικό τέλος του βιβλίου, η Πέτρα πηγαίνοντας στον χρυσοχόο θα αντικαταστήσει στο δακτυλίδι της την ψεύτικη πέτρα με ένα αληθινό διαμάντι.

 

* Η Μένη Κανατσούλη είναι καθηγήτρια στο Α.Π.Θ. 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top