ΑΦΙΕΡΩΜΑ: “Πουλάει” ακόμη ο Χίτλερ και “Ο Αγών μου”; (Μέρος Β΄)

Του Τάκη Κατσιμάρδου //

Διαβάστε το Α΄μέρος του αφιερώματος >>

Η πρώτη έκδοση του χιτλερικού  “ευαγγελίου”  στην Ελλάδα είδε το φως από αντιφασίστες και ως μνημείο για τα ναζιστικά εγκλήματα στη χώρα μας, την Ευρώπη και τον κόσμο.

Διαφημιστική καταχώρηση σε εφημερίδες για την ελληνική έκδοση του “Μάιν Καμπφ”

Μπεστ σέλερ χαρακτηρίστηκε «Ο Αγών μου» τον καιρό της παντοδυναμίας των ναζί (10 εκατ. αντίτυπα έως το 1945).

«Μπεστ σέλερ» που δεν διαβάστηκε, όμως, πρόσθεσαν νεότεροι μελετητές. Αν και υπάρχουν ορισμένοι που υποστηρίζουν το αντίθετο.

Πόσοι Γερμανοί έχουν διαβάσει το βιβλίο δεν είναι εξακριβώσιμο , αλλά, σύμφωνα με τους τελευταίους ο ισχυρισμός των περισσοτέρων ότι ποτέ δεν το άνοιξαν, ούτε γνώριζαν για τα δολοφονικά σχέδια του Χίτλερ, είναι ψευδής. Προσθέτουν ότι το ένα πέμπτο των Γερμανών το έχει διαβάσει από την αρχή μέχρι το τέλος.

Τον χαρακτηρισμό του ¨πολυδιαβασμένου ” έδωσαν ορισμένοι και στις ψηφιακές εκδόσεις το τελευταίο διάστημα (100.000 «αναγνώσεις» στην Ευρώπη το 2014). Το φαινόμενο έχει πολλές εξηγήσεις. Στη χώρα μας πάντως, παρά τα δημοσκοπικά ποσοστά της ναζιστικής Χρυσής Αυγής, ο Χίτλερ δεν πουλάει. Ακόμη και η ηγεσία των χρυσαυγιτών τον «αποκηρύσσει» εσχάτως.

Η πρώτη μετάφραση του χιτλερικού «Μάιν Καμπφ» στα ελληνικά κυκλοφόρησε τον Μάρτιο του 1961 σε εβδομαδιαία τεύχη. Ολοκληρώθηκε κι άρχισε να διατίθεται βιβλιοδετημένη τέσσερις μήνες αργότερα. Το «μεγάλο εκδοτικό γεγονός», τις μέρες που δικαζόταν ο Αϊχμαν και οι φρικαλεότητες των ναζί αποκαλύπτονταν ξανά, ανέλαβαν οι εκδόσεις Ζάρβανος. «Ο Αγών μου» ήταν το πρώτο βιβλίο μιας «αντιφασιστικής βιβλιοθήκης» και χαρακτηριζόταν ως «ένας εφιαλτικός κώδικας, που η μελέτη του οδηγεί στην αποκάλυψη όλων των κρυπτοφασιστικών προγραμμάτων».

Η πρώτη έκδοση στα ελληνικά

Το αληθινό πρόσωπο του φασισμού

Σύμφωνα με τους εκδότες «οι λόγοι που υπαγόρευσαν αυτή την εκλογή είναι οι ίδιοι που οδήγησαν το Κογκρέσο των Γονέων και Διδασκάλων να προτείνει στην αμερικανική κυβέρνηση τη διδασκαλία του «Μάιν Καμπφ» στα σχολεία για να μάθουν οι νέοι να διακρίνουν κάτω από τις διάφορες ιδεολογικές μάσκες το σατανικό πρόσωπο του φασισμού».

Αν και ελέγχεται η πληροφορία για τη διδασκαλία σε σχολεία των ΗΠΑ, οι προθέσεις ήταν σαφώς αντιναζιστικές. Το κείμενο πλαισιωνόταν από αντιχιτλερική εισαγωγή και «κριτική» του Ηλία Τσιριμώκου (επικεφαλής τότε της Δημοκρατικής Ενώσεως) και του Ηλία Ηλιού (κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της ΕΔΑ). Αλλά και «αναλυτικές μελέτες» (Τσόρτσιλ, Σεβαλιέ, Σιρέρ κ.ά.).

Αγνωστο για ποιο λόγο κείμενο του Ηλιού δεν περιλήφθηκε στον δεύτερο τόμο, όπως είχε προαναγγελθεί, ενώ ο Τσιριμώκος σημείωνε:

“Δικαιολογημένο ερώτημα: Είναι σωστή η έκδοση του «Αγώνα μου» του Αδόλφου Χίτλερ σαν πρώτο βιβλίο μιας σειράς που έχει τον τίτλο «Αντιφασιστική Βιβλιοθήκη»; Το ερώτημα δεν θα είχε θέση αν η «Βιβλιοθήκη» αυτή ονομαζόταν «Ιστορική». Ο ναζισμός υπήρξε ιστορία και ο «Αγώνας μου» αποτελεί ένα σημαντικό ιστορικό ντοκουμέντο. Και μένει να εκτιμήσουμε αν η γνώση του ντοκουμέντου αυτού αποτελεί ή όχι όπλο εναντίον του φασισμού.

Νομίζω ότι είναι κατά πρώτον λόγον, επειδή κανείς δεν μπορεί να μισήσει καλά (όπως ούτε και ν’ αγαπήσει) παρά εκείνο που ξέρει. Και, δεύτερον, επειδή κατ’ αρχήν ο «Αγώνας μου» είναι καμωμένος για ν’ απωθεί…

Πραγματικά, το έργο αυτό δεν είναι από τα μεγάλα ή σημαντικά πολιτικά βιβλία που εμπνέουν τον σεβασμό ακόμη και σε κείνους που δεν τους ικανοποιούν οι ιδέες που οι συγγραφείς τους υποστηρίζουν. Ούτε από τα βιβλία που σημειώνουν σταθμό γιατί οι ιδέες που εκφράζουν είναι στη βάση καιρικών ή μακροτέρων κινημάτων. Δεν είναι σαν την «Πολιτεία» του Πλάτωνος, τον «Ηγεμόνα» του Μακκιαβέλη, το «Κοινωνικό Συμβόλαιο» του Ρουσσώ ή το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» των Μαρξ-Ένγκελς. Δεν είναι από τα βιβλία που γοητεύουν, πείθουν ή παρασύρουν. Είμαι βέβαιος ότι οι περισσότεροι γερμανοί ναζιστές δεν έγιναν οπαδοί του Χίτλερ επειδή διάβασαν το βιβλίο του, αλλά το διάβασαν αφού πρώτα έγιναν οπαδοί…

Το εξώφυλλο της τελευταίας ελληνικής έκδοσης

Το βιβλίο, ένα συνονθύλευμα κοινοτοπιών και αλληλοσυγκρουόμενων εννοιών, δεν αποκαλύπτει καμμιά πτυχή της πραγματικότητας. Δεν ρίχνει φως στο παρελθόν ή το μέλλον. Το μόνο που δείχνει είναι πώς μπορούσε να δουλεύει ο εγκέφαλος του Χίτλερ, πως μπόρεσε να μεταβάλλη σε θεωρία το σύνολο των πραγμάτων που είχε μισοδιαβάσει, μισοκαταλάβει και θελήσει. Για τον λόγο αυτό είναι αποκαλυπτικό. […] (από την παρουσίαση της ελληνικής έκδοσης το 1961)

Μεταφραστές ήταν οι Α. Πάγκαλος και Δ. Π. Κωστελένος. Ο πρώτος για τα κριτικά κείμενα από τ’ αγγλικά και ο δεύτερος για το κυρίως έργο από τα γερμανικά. Δεν υπάρχουν πληροφορίες για αντιδράσεις κατά την κυκλοφορία εκείνης της πρώτης μετάφρασης. Ούτε τις κυκλοφοριακές επιδόσεις της, που φαίνεται ότι ήταν περιορισμένες. Τις επόμενες δεκαετίες είναι δυσδιάκριτο αν έγινε κάποια επανέκδοση. Το έργο, πάντως, ήταν διαθέσιμο σε παλαιοβιβλιοπωλεία.

Παραδόξως για τα ελληνικά δεδομένα το 2006 εμφανίστηκαν δυο νέες κυκλοφορίες. Μια από τις εκδόσεις «Κάκτος» και με διαφορά λίγων ημερών άλλη από τους «Διδύμους».

Η πρώτη, σε νέα μετάφραση του Λ. Προεστίδη, ακολουθεί τις αντιφασιστικές προδιαγραφές της έκδοσης του 1961. Συνοδεύεται από τα δυο άρθρα του Τσόρτσιλ (προπολεμικό και μεταπολεμικό), εισαγωγή του Κλ. Γρίβα και χρονολόγιο. Η δεύτερη φαίνεται να έχει αποδέκτες νεοφασίστες. Πρόκειται για «βελτιωμένη» επανέκδοση της μετάφρασης των Πάγκαλου- Κωστελένου (περιέργως τ’ όνομα του τελευταίου δεν αναφέρεται). Εχουν αφαιρεθεί, όμως, τ’ αντιναζιστικά κείμενα του 1961.

Σε μια διαδικτυακή ανάρτηση για την προβολή της (εσχάτως έχει αφαιρεθεί) η βίβλος του ναζισμού παρουσιαζόταν ως «ένα έργο θάρρους, επιμονής, ζωντάνιας?». Εμοιαζε σαν γραμμένη από χέρι «θεωρητικού» της Χρυσής Αυγής, πριν ν’ «αποκηρύξει» η ηγεσία της τον εθνικοσοσιαλισμό και τον αντικαταστήσει από έναν κάλπικο «εθνικισμό».

Αντιφασιστική αφίσα με τα χέρια των συμμάχων να πνίγουν τον Χίτλερ

Ενενήντα χρόνων

«Ο Αγών μου» γράφτηκε όταν ο Χίτλερ βρισκόταν στη φυλακή για εσχάτη προδοσία («πραξικόπημα της μπυραρίας») το 1923-1924. Ο πρώτος τόμος είχε κυκλοφορήσει την επόμενη χρονιά, ενώ είχε αποφυλακιστεί. Ακολούθησε ο δεύτερος το 1926. Συμπληρώθηκε και «βελτιώθηκε» αργότερα σε ένα σώμα περίπου 800 σελίδων, παίρνοντας την οριστική μορφή του. Αποτέλεσε το «ευαγγέλιο» των ναζί στην πορεία τους για την κατάληψη της εξουσίας στη Γερμανία το 1933 και το αιματοκύλισμα του κόσμου με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Λίγοι αναγνώστες και «επισκέπτες»

Ποιες είναι οι κυκλοφοριακές επιδόσεις των δύο πρόσφατων ελληνικών εκδόσεων του δίτομου φασιστικού μανιφέστου είναι λίγο δυσδιάκριτο. Οι αλλεπάλληλες εκδόσεις που φέρεται ότι έχουν γίνει (18-20) ελέγχονται. Ετσι κι αλλιώς δεν αποτελούν κριτήριο για τη διάδοση των νεοφασιστικών ιδεών. Μεταξύ άλλων επειδή την επιλεκτική προώθηση χιτλερικών θέσεων είχαν αναλάβει έως τώρα οι ηγέτες της Χρυσής Αυγής. Σε αντίθεση πάντως με ό,τι συμβαίνει σε άλλες χώρες, η διαδικτυακή έκδοση στα Ελληνικά (πρώτη μετάφραση του 1961) είναι πολύ περιορισμένη (λιγότερες από 2.000 «επισκέψεις»).

Σύγχρονο καρτούν του Χίτλερ

Το βαυαρικό κοπιράιτ

Πρόσφατα έκανε τον γύρο του κόσμου ότι «Ο Αγών μου» του Χίτλερ κατατασσόταν στις πρώτες θέσεις του καταλόγου πωλήσεων των διαδικτυακών βιβλίων στην αγγλική γλώσσα. Στη Γερμανία το τελευταίο διάστημα γίνονταν συζητήσεις με αντικείμενο αν θα κυκλοφορήσει ή όχι μια σχολιασμένη έκδοση του «Μάιν Καμπφ». Το 2015 λήγουν τα «πνευματικά δικαιώματα» που κατέχει από το 1945 το κρατίδιο της Βαυαρίας, ως κληρονόμος της περιουσίας του Χίτλερ (κάτοικος του Μονάχου).

Μέχρι σήμερα οι παλιές γερμανικές εκδόσεις, που δεν καταστράφηκαν αμέσως μετά τον πόλεμο, κυκλοφορούσαν ελεύθερα. Επιτρεπόταν η αγορά και η πώλησή τους, αλλά απαγορευόταν η επανέκδοση όλου ή μέρους του έργου. Οι μελετητές το έβρισκαν στα ράφια των βιβλιοθηκών.

Οι τοπικές κυβερνήσεις της Βαυαρίας είχαν ασχοληθεί επανειλημμένα με το ζήτημα, το οποίο δίχαζε. Η «χρυσή τομή» που βρέθηκε το 2012 ήταν να κυκλοφορήσει μια κριτική επιστημονική επανέκδοση από το Ινστιτούτο Σύγχρονης Ιστορίας του Μονάχου. Είχε εγκριθεί, μάλιστα, και η σχετική κρατική χρηματοδότηση και το έργο προχωρούσε.

Παραδόξως στο τέλος του 2013 η απόφαση αναθεωρήθηκε και η χρηματοδότηση διακόπηκε. Προκλήθηκαν αντιδράσεις και το Ινστιτούτο ανακοίνωσε ότι θα προχωρήσει στην ολοκλήρωση του έργου. Ενδεικτικό είναι ότι το Κεντρικό Εβραϊκό Συμβούλιο Γερμανίας τάσσεται υπέρ της έκδοσης. Σύμφωνα με το σκεπτικό του, μια ιστορική επανέκδοση θα απέτρεπε τη μελλοντική εκμετάλλευση από τους νεοναζιστές.

Τελικά, στις αρχές του 2015 (παραμονές της μέρας μνήμης για το Ολοκαύτωμα) το κρατίδιο της Βαυαρίας αναθεώρησε την αναθεωρημένη απόφασή του. Ανακοίνωσε ότι η ακαδημαϊκή ελευθερία του Ινστιτούτου του Μονάχου θα παραμείνει «άθικτη». Διευκρινίζοντας, όμως, ότι σκοπεύει να εμποδίσει κάθε άλλη πλήρη ή τμηματική έκδοση του χιτλερικού κειμένου.

Τα επιχειρήματα, πάντως, υπέρ της κυκλοφορίας ή όχι έχουν σε κάθε περίπτωση αντιναζιστική χροιά. Ουδείς υποστηρίζει δημοσίως στη Γερμανία την επανακυκλοφορία, επειδή η απαγόρευση αντίκειται στην ελεύθερη διακίνηση των ιδεών.

Αν και οι Γερμανοί πολίτες, όπως όλοι οι χρήστες του Διαδικτύου, έχουν πρόσβαση στις ψηφιακές εκδοχές στα αγγλικά και σε άλλες γλώσσες (δωρεάν ή με αντίτιμο γύρω 1-3 ευρώ), η γερμανική έκδοση είναι «μπλοκαρισμένη».

Σκηνή από την παράσταση ” Ο Αγών μου”

“Ο Αγών μου” στο θέατρο

Ήδη οι αντιδράσεις και τα σχόλια ενόψει της νέας έκδοσης του Ινστιτούτο Σύγχρονης Ιστορίας του Μονάχου στις 7 Ιανουαρίου 2016 έχουν αρχίσει.

Τον περασμένο Σεπτέμβριο «Ο Αγών μου» θεατροκοποιήθηκε, σε σκηνοθεσία της ομάδας Πρωτόκολλο Ρίμινι. Η βερολινέζικη ομάδα ανέβασε το έργο στη Βαϊμάρη και οι τρεις σκηνοθέτες Χέλγκαρντ Χάουγκ, Στέφαν Κέγκι και Ντάνιελ Βέτζελ , σύμφωνα με την πρακτική τους, δεν χρησιμοποίησαν επαγγελματίες ηθοποιούς, αλλά καθημερινούς ανθρώπους. Αποκαλούν άλλωστε τους πρωταγωνιστές τους «ειδικούς της καθημερινότητας» . Έξι πρόσωπα μιλούν εκ βαθέων για τις προσωπικές τους εμπειρίες.

«Στόχος μας είναι να απομυθοποιήσουμε το βιβλίο» δηλώνει ο Ντάνιελ Βέτζελ. Οι τρεις σκηνοθέτες γνωρίζουν καλά τι σημαίνει να κάνουν θέατρο με ένα ντοκουμενταρίστικο βλέμμα και είναι γνωστοί για τις ανατροπές, τις αμφισβητήσεις τους, τις αντιφάσεις τους. Οι πρωταγωνιστές είναι άνθρωποι της καθημερινότητας όπως η 65χρονη καθηγήτρια Σιμπίλε Φλίγκε. Διηγείται πως σε ηλικία 14 χρόνων έπεσε πάνω σε ένα αντίτυπο του βιβλίου, το οποίο αντέγραψε με μια γραφομηχανή και στη συνέχεια χάρισε το βιβλίο στους γονείς της ως δώρο Χριστουγέννων.Διηγείται ακόμη πως ως τελειόφοιτη του σχολείου μίλησε στην καθηγήτριά της για την εμπειρία της από την ανάγνωση του βιβλίου και τη σόκαρε.

Στην παράσταση έχουν επιστρατευθεί επίσης ένας Ισραηλινός νομικός, ένας Τουρκογερμανός ράπερ, μια ακόμη νομικός, ένας συντηρητής βιβλίων καθώς και ένας τυφλός. «Ο Αγών μου» ήταν ένα πραγματικό μπεστ σέλερ στη διάρκεια του Τρίτου Ράιχ και είχαν πωληθεί περισσότερα από 12,5 εκατομμύρια αντίτυπα. Το βιβλίο πωλούνταν στην αρχή ακριβά και ήταν επίσης ένα καλό δώρο γάμου. Ο συγγραφέας του βιβλίου, δηλαδή ο Χίτλερ, έπαιρνε ποσοστό 10% επί των πωλήσεων, χρηματοδοτώντας με αυτό τον τρόπο το κόμμα του.

Τα βιβλία αυτά φυσικά δεν χάθηκαν ως δια μαγείας. Κάπου υπάρχουν. Επισήμως μπορεί κανείς να βρει αντίτυπα σε παλαιοπωλεία. Στο ίντερνετ πωλούνται σε τσουχτερές τιμές που αντιστοιχούν σε αρκετές χιλιάδες ευρώ. Μέχρι σήμερα το βιβλίο έχει μεταφραστεί σε 15 γλώσσες.

Ο συντηρητής βιβλίων Ματίας Χάγκεμπογκ, ο οποίος εργάζεται στην περίφημη βιβλιοθήκη της Βαϊμάρης Anna Amalia, δηλώνει πως ένα βιβλίο παραμένει ένα βιβλίο και δεν συμφωνεί με την καταστροφή του και την εξαφάνισή του. Το ίδιο και η Σιμπίλε Φλίγκε. Θα ήθελε να κρατήσει για πάντα το αντίτυπο του παππού της. Αντίθετα ο συμπρωταγωνιστής τους Άλον Κράους πιστεύει πως η θέση του είναι στα σκουπίδια.

Η ομάδα Ρίμινι είναι γνωστή στο ελληνικό κοινό από παλιότερες εμφανίσεις της. ¨” Ο “Αγών μου” προγραμματίζεται να παρουσιαστεί και στην Αθήνα τον ερχόμενο Απρίλιο.

Εικόνα σε ναζιστικό στρατόπεδο. Για πολλούς οι παρόμοιες φωτογραφίες παραπέμπουν και στο σημερινό προσφυγικό δράμα

– Περισσότερα για το θεατρικό έργο κι άλλες πληροφορίες στην ιστοσελίδα http://tvxs.gr/news/eyropi-eop/o-agon-moy-istories-piso-apo-pio-epikindyno-biblio-toy-kosmoy