ΑΦΙΕΡΩΜΑ: “Πουλάει” ακόμη ο Χίτλερ και “Ο Αγών μου”; (Μέρος Α΄)

Του Τάκη Κατσιμάρδου //

Ενενήντα χρόνια μετά τη συγγραφή του ναζιστικού ευαγγελίου και εβδομήντα  μετά το θάνατο του Χίτλερ “Ο Αγών μου” απασχολεί  ξανά. Με φόντο τη λήξη στις 31 Δεκεμβρίου 2015 των “πνευματικών δικαιωμάτων”, που κατέχει το βαυαρικό κρατίδιο της Γερμανίας, ως κληρονόμος των χιτλερικών εκδόσεων Eher-Verlag και της περιουσίας του Χίτλερ (κάτοικος του Μονάχου).

Το εξώφυλλο της έκδοσης του 1925

Όπως είναι γνωστό από την ημερομηνία αυτή και μετά παύουν να ισχύουν πνευματικά δικαιώματα. Επομένως, αίρεται αυτομάτως και η απαγόρευση της επανέκδοσης του “Μάιν Καμπφ” ή και αναδημοσίευσης αποσπασμάτων στη Γερμανία, που είχε επιβάλλει η Βαυαρία.

Δεν είναι η πρώτη φορά που πυροδοτείται σχετική συζήτηση στη Γερμανία κι αλλού. Ανεξαρτήτως απ΄ αυτές το γεγονός είναι ότι μία υποστηριζόμενη από το κρατίδιο της Βαυαρίας έκδοση πρόκειται να κυκλοφορήσει από το Ινστιτούτο Σύγχρονης Ιστορίας του Μονάχου στις 7 Ιανουαρίου.

Το Iνστιτούτο έσπευσε να γνωστοποιήσει ότι η έκδοση είναι όσο το δυνατόν πιο «ελκυστικά εμπορική» (2.000 σελίδες, 3.700 σημειώσεις, τιμή 59 ευρώ). Δεν είναι ακόμη ευκρινές αν οι ” σημειώσεις¨ αυτές ισοδυναμούν με σχόλια, όπως ήταν η αρχική ιδέα ή όχι.

Ήρθε η ώρα για την επανέκδοση , δήλωσε ο Sven Felix Kellerhoff, συγγραφέας του έργου που φέρει τον τίτλο «Ο Αγών μου: Η ιστορία ενός γερμανικού βιβλίου».

«Το μόνο που κατάφεραν οι αναβολές ήταν να τροφοδοτήσουν τον μύθο… Έχουμε μεγαλώσει αρκετά ώστε να μην κρύβουμε το πρόβλημα κάτω από το χαλί…»

Η επανέκδοση συμπίπτει με δυο νέα αμφιλεγόμενα βιβλία περί Χίτλερ , αλλά και μια θεατρική παράσταση για το πόνημα του Αδόλφου. Όλα αυτά κι άλλα σχετικά σε μια περίοδο, που η ξενοφοβία, ο ρατσισμός, ο εθνικισμός και ο νεοφασισμός και ο παίρνουν επικίνδυνες διαστάσεις στην Ευρώπη της κρίσης με το προσφυγικό ζήτημα…

Αντίτυπα των εκδόσεων κατά τη ναζιστική περίοδο στη βιβλιοθήκη της Νυρεμβέργης

Η βιογραφία από τον Λόγκεριχ

Η νέα βιογραφία με την υπογραφή του Γερμανού ιστορικού Πέτερ Λόγκεριχ και τίτλο “Χίτλερ”, που κυκλοφορεί από την περασμένη βδομάδα (9 Νοεμβρίου 2015) εκτείνεται σε 1.295 σελίδων. Περιλαμβάνει υλικό από τα ημερολόγια του υπουργού Προπαγάνδας της ναζιστικής Γερμανίας Γιόζεφ Γκέμπελς και αποσπάσματα από τις πρώτες ομιλίες του Φύρερ.

“Συνολικά, έχουμε την εικόνα ενός δικτάτορα, ο οποίος είχε πολύ μεγαλύτερο έλεγχο, λάμβανε πολύ περισσότερες ατομικές αποφάσεις απ ΄ό,τι εθεωρείτο μέχρι σήμερα. Ήθελα να επαναφέρω στο επίκεντρο τον Χίτλερ ως άτομο”, δήλωσε ο Λόγκεριχ σε συνέντευξή του στο Ρόιτερς.

Πρόσφατα έργα για τον Τρίτο Ράιχ έχουν τονίσει περισσότερο το κοινωνικο-πολιτικό κλίμα που οδήγησε στην άνοδο του ναζισμού μετά την ήττα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ο Λόνγκεριχ, ο οποίος είναι καθηγητής στο London University, υποστηρίζει ότι ενώ η πολιτική του Χίτλερ και τα αποτελέσματά της ήταν καταστροφικά, ο ίδιος ενήργησε, υποτίθεται, με εξυπνάδα σε συγκεκριμένες καταστάσεις.

Το εξώφυλλο της νέας γερμανικής έκδοσης

“Θα πρέπει να απαντηθεί το ερώτημα πώς κατάφερε να φτάσει τόσο ψηλά: προφανώς είχε την ικανότητα να εκμεταλλεύεται συγκεκριμένες καταστάσεις για δικό του όφελος και για τους δικούς του σκοπούς” εξηγεί ο ιστορικός.

Μάλιστα, υποστηρίζει ότι ακόμη κι η ρατσιστική του ιδεολογία που οδήγησε στο Ολοκαύτωμα , οφειλόταν εν μέρει σε πολιτικό οπορτουνισμό. Ο Λόνγκεριχ υποστηρίζει ότι σε νεαρή ηλικία ο Χίτλερ δεν υπήρξε φανατικός αντισημίτης.

“Περίπου το 1919-1920 αντιλήφθηκε ότι θα μπορούσε να επιτύχει στην πολιτική υιοθετώντας και υποκινώντας τον αντι-σημιτισμό”, εξηγεί και προσθέτει ότι την δεκαετία του 30′ αυτά τα χαρακτηριστικά έγιναν κεντρικό στοιχείο του χαρακτήρα του Χίτλερ.

Ο Λόνγκεριχ προσπαθεί να καταρρίψει τη θεωρία ότι ο Χίτλερ είχε ένα ακαταμάχητο χάρισμα, που μάγευε τους Γερμανούς, υποστηρίζοντας ότι ουσιαστικά ήταν κατασκευασμένο από τη ναζιστική μηχανή προπαγάνδας .

Ο συγγραφέας δεν απαλλάσσει τους Γερμανούς από την ευθύνη λέγοντας ότι μεγάλο τμήμα του λαού υποστήριζε τον Χίτλερ , ενώ άλλοι τον ακολουθούσαν από συμφέρον, αλλά γράφει ότι υπήρχε κοινωνική δυσαρέσκεια και εντάσεις, για παράδειγμα στους κόλπους της εκκλησίας.

“Θα ήταν παράλογο να θεωρούμε ότι μία βαθιά διχασμένη χώρα όπως η Γερμανία ξαφνικά ενώθηκε πίσω από έναν άνθρωπο και μοιράστηκε μία πολιτική άποψη”. Εβδομήντα χρόνια μετά τον θάνατό του οι απόψεις των Γερμανών για τον Χίτλερ ακόμη εξελίσσονται, θεωρεί ο Λόνγκεριχ.

Ο Sven Felix Kellerhoff

“Δεν θεωρώ ότι υπάρχει κανένας ενθουσιασμός για τον Χίτλερ, αλλά βλέπουμε να καταρρίπτονται τα ταμπού”, υποστηρίζει, επικαλούμενος πρόσφατες ταινίες σχετικά με τον δικτάτορα, καθώς και τον διάλογο για την επανέκδοση του ναζιστικού ιδεολογικού μανιφέστου “Mein Kampf” .

Ο Λόνγκεριχ προειδοποιεί ότι, καθώς αυξάνονται οι φόβοι για άνοδο του ακροδεξιού εξτρεμισμού εξαιτίας της προσφυγικής κρίσης στη Γερμανία, σε μία “σκληρότερη” πολιτική ατμόσφαιρα. Συμπεραίνει ότι “η ικανότητα ενός και μόνο πολιτικού προσώπου είναι ένας παράγοντας που δεν θα πρέπει να υποτιμάται”.

Το εξώφυλλο της νέας βιογραφίας του Χίτλερ του Πέτερ Λόνγκεριχ

Το ζήτημα, βεβαίως , δεν είναι το πρόσωπο ή τα πρόσωπα και τούτες ή άλλες ικανότητές τους . Τέθηκε από τα χρόνια ακόμη της ανόδου του Χίτλερ και των άλλων φασιστικών καθεστώτων . Έχει κωδικοποιηθεί με κλασικό τρόπο από τον Μπ. Μπρεχτ: «Ο φασισμός είναι μια ιστορική φάση όπου μπήκε τώρα ο καπιταλισμός, κι έτσι είναι κάτι το καινούργιο και παλιό μαζί. Ο καπιταλισμός στις φασιστικές χώρες υπάρχει πια μονάχα σαν φασισμός κι ο φασισμός δεν μπορεί να πολεμηθεί παρά σαν καπιταλισμός στην πιο ωμή και καταπιεστική του μορφή, σαν ο πιο θρασύς κι ο πιο δόλιος καπιταλισμός,,, ” ( απόσπασμα από τις περίφημες ” Πέντε δυσκολίες για να γράψει κανείς την αλήθεια” )

Άλλοι κλασικοί, πλέον, μελετητές του φασισμού έχουν τεκμηριώσει το ίδιο προσεγγίζοντας το φαινόμενο από άλλες οπτικές.

Ο Γερμανός ιστορικός Πέτερ Λόνγκεριχ

Στο έργο του “Η Ανατομία του Φασισμού” ο Ρόμπερτ Πάξτον, καθηγητής Κοινωνικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Ν. Υόρκης, υπογραμμίζει ότι δεν μπορεί να γίνει κατανοητός μόνον μέσα από την ιδεολογία του, πρέπει να εξεταστεί και στην πράξη. Η πρακτική του φασισμού, γράφει, απαιτεί τη συνεργασία και την υποστήριξη των πλέον ισχυρών και συντηρητικών στοιχείων της κάθε κοινωνίας. “Οι φασιστικές δικτατορίες δεν ήταν ούτε μονολιθικές ούτε στατικές… Οι φασίστες ηγέτες βασίστηκαν στις συντηρητικές ελίτ για να τούς ανοίξουν τις πύλες προς την εξουσία. Τα καθεστώτα τους στηρίχθηκαν σε κάποιου είδους συμφωνία ή συμμαχία ανάμεσα στο φασιστικό κόμμα και στις ισχυρές συντηρητικές δυνάμεις”.

Το εξώφυλλο της μελέτης για τα ναρκωτικά στο Γ Ράιχ

Η συμβολή του Χανς Μόμσεν

Η επαναπροσέγγιση αυτού του θέματος και του ρόλου της προσωπικότητας συνέπεσε με το θάνατο (6 Νοεμβρίου 2015) του Χανς Μόμζεν.

Ο Γερμανός καθηγητής συγκαταλέγεται στους κορυφαίους μελετητές του ναζισμού και “πατέρας” μιας ολόκληρης γενιάς ιστορικών. Περιέγραψε το εθνικοσοσιαλιστικό “σύστημα διακυβέρνησης” της Γερμανίας σαν μια συμμαχία “ανάμεσα στις ανερχόμενες φασιστικές ελίτ και μέλη των παραδοσιακών ομάδων εξουσίας, σε στενή συνεργασία μεταξύ τους παρά τις όποιες διαφορές τους”…

Όσον αφορά τις περιορισμένες σε πρόσωπα μελέτες για το χιτλερισμό ήταν κατηγορηματικός: «Το να υποβιβάζεται η ιστορία σε αφηγήσεις για τη ζωή ενός ανθρώπου δεν βοηθά το κοινό να αντιληφθεί την ευρύτερη ιστορική διαδικασία».

Ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Νόρμαν Ολερ

Σύμφωνα με τις γερμανικές εκτιμήσεις μία από τις σημαντικότερες συμβολές του Μόμζεν στην επιστημονική και δημόσια συζήτηση για τον χαρακτήρα του ναζισμού υπήρξε η εστίαση του ενδιαφέροντός του όχι τόσο στην προσωπικότητα του Χίτλερ, όσο στις δομές και τους μηχανισμούς του ναζιστικού κράτους. Ο Μόμζεν και οι ιστορικοί της «σχολής» του μερίμνησαν ώστε να διερευνηθεί ο ρόλος και η ευθύνη των μεμονωμένων ατόμων στη ναζιστική δικτατορία, χωρίς να αναδεικνύεται ως μοναδικός υπαίτιος του πολέμου και της γενοκτονίας ο Χίτλερ και οι συνεργάτες του. Με την έννοια ότι το Γ΄ Ράιχ δεν μπορεί να μελετηθεί μονάχα υπό το πρίσμα μιας άνωθεν επιβεβλημένης μονοκρατορίας, ο Μόμζεν διατύπωσε το 1971 την άποψη ότι ο Χίτλερ υπήρξε ένας «αδύναμος δικτάτορας», «προσηλωμένος συχνά στη διαφύλαξη της δημόσιας εικόνας του και του προσωπικού του κύρους».

Αργότερα ο ίδιος εξήγησε τη θέση του αυτή επισημαίνοντας ότι «δεν αμφισβήτησε ποτέ ότι ο Χίτλερ υπήρξε ο ανώτατος άρχων στο Γ΄ Ράιχ». «Δε γίνεται να εξηγήσει κανείς» διευκρίνισε «την ιστορία του ναζιστικού κράτους, τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την εξόντωση εκατομμυρίων ανθρώπων με βάση τον χαρακτήρα ενός μόνο προσώπου».

Για να ερμηνεύσει τις συνθήκες οι οποίες επέτρεψαν την εξόντωση των Εβραίων, ο Μόμζεν κατέληξε στην έννοια της «σωρευτικής ριζοσπαστικοποίησης». Το Ολοκαύτωμα δεν υπήρξε, κατά τον γερμανό ιστορικό, αποτέλεσμα αποκλειστικά μιας σειράς διαταγών που προήλθαν από την κορυφή της ναζιστικής ιεραρχίας. Στην εξόντωση των Εβραίων της Ευρώπης σημαντικό ρόλο έπαιξαν μεταξύ των άλλων και οι προσπάθειες των ανθρώπων της κατώτερης ιεραρχίας του ολοκληρωτικού μηχανισμού, οι οποίοι θέλησαν να εναρμονιστούν με τις διαταγές και να γίνουν αρεστοί στους ανώτερούς τους. Στο τελευταίο του βιβλίο Το ναζιστικό καθεστώς και η εξόντωση των Εβραίων της Ευρώπης (2014) ο Μόμζεν συνόψισε ακριβώς αυτά τα συμπεράσματα της πολυετούς έρευνάς του για τον ναζισμό και το Ολοκαύτωμα.

Δεν έφθαναν οι καφέδες , κατά τον Ολερ, για να κρατήσουν ξύπνιους του ναζί…

Τα ναρκωτικά του Γ Ράιχ

Ο Μόμσεν δεν πρόλαβε να δει την επανέκδοση του “Μάιν Καμφ” στη Γερμανία , αλλά είχε άποψη αν όχι ευνοϊκή, τουλάχιστον, συγκαταβατική για μια άλλη προσέγγιση του χιτλερισμού, που είδε το φως τον περασμένο Σεπτέμβριο.

Πρόκειται για την «Ακραία έκσταση – Τα ναρκωτικά στο Tρίτο Ράιχ» του Νόρμαν Όλερ. Στο έργο ο συγγραφέας παρουσιάζει τον Φύρερ ως βαριά εξαρτημένο άτομο.

Ο Χίτλερ περιγράφεται ως «ένας ντοπαρισμένος πρωταθλητής, που δεν μπορούσε να σταματήσει. Χωρίς επιστροφή μέχρι την αναπόφευκτη κατάρρευση». Έτσι περιγράφει τον Χίτλερ ο συγγραφέας.
Είναι γνωστό ότι ειδικά τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο δικτάτορας λάμβανε από τον γιατρό του Τέο Μόρελ ένα πραγματικό κοκτέιλ ναρκωτικών. Ιδιαίτερα δημοφιλής εκείνη την εποχή ήταν η περβιτίνη, σήμερα γνωστή ως μεθαμφεταμίνη, η οποία ήταν διαδεδομένη στο στρατό της Βέρμαχτ. Εκείνη την εποχή ο καθένας μπορούσε να προμηθευτεί το εν λόγω ναρκωτικό από τα φαρμακεία.

Ο ιστορικός Βίνφριντ Ζις, που έχει ασχοληθεί εντατικά με την ιατρική κατά την εποχή του ναζιστικού καθεστώτος, χαρακτηρίζει αυτά τα στοιχεία «μια παλιά ιστορία, που έχει ειπωθεί πολλές φορές».

Ο Χανς Μόμσεν δημιούργησε σχολή για τη μελέτη του ναζισμού

Ο συγγραφέας πάντως επισημαίνει ότι το 1941 ελάχιστες μέρες ο Χίτλερ ήταν νηφάλιος, αφού έκανε χρήση ορμονών, στεροειδών, κοκαΐνης και ενός οπιούχου ναρκωτικού. Τελικά , όμως ο Νόρμαν Όλερ , δεν καταλήγει σ ένα σαφές συμπέρασμα για το αν η χρήση ναρκωτικών ήταν καθοριστική για την εξέλιξη και την έκβαση του πολέμου. Σε ένα σημείο αναφέρει ότι ο Χίτλερ ήταν «υπεύθυνος για τις πράξεις του μέχρι το τέλος»΄, ενώ αλλού ο γράφει: «Η διαίσθηση του Χίτλερ που μέχρι το ξεκίνημα της επιχείρησης Μπαρμπαρόσα ήταν συχνά σωστή, τον εγκατέλειψε εκείνη ακριβώς τη στιγμή όταν οι ενέσεις, που του έκανε ο προσωπικός γιατρός του, αποσυντόνισαν τον οργανισμό του».

Την έντονη αντίδραση των ιστορικών προκαλεί η τελευταία διαπίστωση. «Η προσπάθεια να εξηγήσει κανείς την ιστορία της ναζιστικής Γερμανίας με βάση το ιατρικό ιστορικό του δικτάτορα και την απώλεια της φυσικής διαίσθησής του εξαιτίας των ναρκωτικών αποτελεί από μεθοδολογικής άποψης οπισθοδρόμηση (…) που απενοχοποιεί το πρόσωπο της δικτατορίας» σχολιάζει χαρακτηριστικά ο Βίνφριντ Ζις.

Στην ίδια λογική αλλά με πολύ πιο έντονο ύφος εκφράστηκε και ο πρώην διευθυντής του Κέντρου Έρευνας για τον Αντισημιτισμό, Βόλφγκανγκ Μπεντς, συγγραφέας του βιβλίου «Ιστορία του Τρίτου Ράιχ». «Το θεωρώ παντελώς αναξιόλογο αν ο Χίτλερ αυθυποβαλλόταν σε αυτό το παραλήρημα ή αν το πετύχαινε αυτό μέσω χημικών ουσιών….”

Το τελευταίο βιβλίο του Χ. Μόμσεν για το Ολοκαύτωμα

Η ¨τελική λύση” δεν προήλθε μόνο από άνωθεν διαταγές σύμφωνα με τον Μόμσεν

Αδόλφος και Εύα. Η πτυχή της λήψης ναρκωτικών κοκτέιλ δεν είναι καινούρια.

Αφίσα εποχής. Ο Χίτλερ αναδεικνύεται και καταλαμβάνει την εξουσία στηριγμένος από το γερμανικό στρατιωτικό και οικονομικο-πολιτικό κατεστημένο

Διαβάστε το Β΄μέρος του αφιερώματος >>