Με το όνειρο στη σκανδάλη

Γράφει ο Γιώργος Ρούσκας // *

Προσέγγιση της ποιητικής συλλογής του Θανάση Κόλλια «Με το δάχτυλο στη σκανδάλη», εκδόσεις ΑΩ, 2017

Οι πριγκίπισσες της Φρίκης

με υποδέχονται στο Γελαστό δωμάτιο

για να μου δείξουν

την γοητεία του Απίθανου

Ναι, είναι μια ασυνήθιστη γλώσσα που ξενίζει, προκαλώντας εναλλασσόμενα συναισθήματα με συχνότητα μη κανονική, σε αντίθεση με τα Hertz της πρίζας που αόρατα παίζουν δίπλα μας.

Αν παρορμητικά κάνεις το λάθος και κλείσεις το βιβλίο γιατί το ύφος δεν σου είναι γνώριμο, έχεις χάσει έναν ειλικρινή και αυθόρμητο διάλογο, με ιδιαίτερο εκφραστικά τρόπο, γύρω από την εδώ και δεκαετίες θέση του σύγχρονου ανθρώπου στο εκάστοτε οικονομικό και κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον. Θέση, η οποία σχετίζεται άμεσα με το πολιτισμικό επίπεδο στο οποίο βρίσκεται, το οποίο με τη σειρά του έχει επιτευχθεί-κατακτηθεί μέσα στο περιβάλλον που ανέφερα, σε άμεση αλληλεπίδραση με αυτό.

Ο Θανάσης Κόλλιας, μου είχε εμπιστευτεί τυπωμένη σε Α4 τη συλλογή αυτή στην πρώτη της μορφή, καιρό πριν, κατά την Καβαφική συνήθεια. Έκτοτε, είχε την αγωνία μήπως μέχρι να την εκδώσει καταστεί ανεπίκαιρη, αν τυχόν η «κρίση» είχε τελειώσει εν τω μεταξύ. Δυστυχώς η λεγόμενη «κρίση» καλά κρατεί και η συλλογή του ήταν και παραμένει επίκαιρη, σαν να γράφτηκε χθες.

Μέσα από τα ποιήματα, αποκαλύπτεται η κοσμοθεωρία του. Η ζωή, αντιμετωπίζεται σαν μια διαρκής «Μεγάλη Παρασκευή στο σφαγείο» (τίτλος του πρώτου ποιήματος της συλλογής), όπου

είμαστε βαθιά νυχτωμένοι, καταναγκασμένοι στο κακό

…

μα τώρα είναι καιρός να πηγαίνουμε εν ειρήνη

μέσα απ’ τη φωτιά του πολέμου περνώντας άθικτοι

ακέραιοι, εξαθλιωμένοι, αρτιμελείς.

Αφού γίνει έντιμα η αυτοκριτική

σε άξιους αγώνες επιδόθηκα με λάθος τρόπο

έρχεται η συναίσθηση πως

έφτασε η ώρα της φανέρωσης για όλους

οπότε, μετά την συνειδητοποίηση στο αμέσως επόμενο ποίημα με τίτλο «Μεγάλη Παρασκευή μ’ αέρα και κρύο» πως

κοινή η ζωή μας, κοινός κι ο θάνατός μας

παίρνονται αποφάσεις, τρόποι εξόδου ή μάλλον πορείας

• ένα αξιοπρεπές βάδισμα στο μονοπάτι της γνώσης

που εμείς επιλέξαμε

• ο έρωτας σημαίνει άλλα, είναι ζαλάδα
• ας πλησιάσουμε λοιπόν κοντά στη φωτιά, ας καούμε, και τι έγινε;
• ας μιλήσουμε επιτέλους για άλλα, ας εκσφενδονιστούμε

ενώ αλλού, ομολογούνται κάποιες από τις αξίες του Κόλλια

Το παν είναι η σύμπνοια, η συμπόνια, ο αλληλοσεβασμός.

Κουβαλάει στην πλάτη φορτίο βαρύ, δεν παίρνει αψήφιστα τις εμπειρίες που τον σημάδεψαν ή όπως ο ίδιος λέει

όσα με πήραν και με πήγαν, όσα μ’ αχρήστεψαν.

Δεν καταθέτει τα όπλα, ίσα ίσα

άντε ωρέ παλικάρια,…

για την πολυπόθητη τη λευτεριά το αίμα να χύσουμε

και συναντιέται χωρίς να το ξέρει (υποθέτω) με τον Πάνο Κυπαρίσση¹:

Πόσο μαύρο ο άνθρωπος

όσο ν’ ασπρίσει;

Άλλη μια ομορφιά της λογοτεχνίας. Συναντήσεις ουσίας μέσω του λόγου, σε διαφορετικές στιγμές του χρόνου, πολλές φορές εν αγνοία των συγγραφέων. Η μαγεία, είναι περισσότερο η συνάντηση αυτή καθ’ εαυτή, η συμπόρευση, οι κοινές αγωνίες και όχι το ποιος.

Θανάσης Κόλλιας

Ο λόγος είναι άμεσος, ευθύς, αλλά και υπαινικτικός όπου χρειαστεί, για να αφήσει πεδίο ελεύθερο, να πάει το εκάστοτε ζήτημα, εκεί που ο αναγνώστης θέλει. Συχνά καταγγελτικός, προτρεπτικός για αντίσταση και δράση. Η ομοιοκαταληξία χρησιμοποιείται επιλεκτικά, χωρίς υποχωρήσεις για χάρη της. Η αυτοκριτική  έρχεται αγκαλιασμένη με την παραδοχή των τετελεσμένων, χωρίς αιδώ και χωρίς κουκουλώματα:

Ήμουν που ήμουν περιπλανώμενο φάντασμα, απόγινα.

Ο ποιητής βλέπει καθαρά πως ο τόπος του (το χωριό που διαμένει, το οποίο έγινε πλέον πόλη σε χρόνο dt, αποτελώντας σημείο αναφοράς (του) για όλη την Ελλάδα και από εκεί για όλες τις πόλεις του κόσμου) έχει ήδη γίνει «Έρημη Χώρα» κατά την αντίληψη του Έλιοτ²:

Εκείνος που ήταν ζωντανός είναι τώρα πεθαμένος

Εμείς που ζούσαμε τώρα πεθαίνουμε.

Υποσημειώνω απλά εδώ πως στην εποχή μας, είναι -ακόμα δυστυχώς- υπαρκτές ταυτόχρονα και οι δυο μορφές του πολέμου: [πραγματική-με κάθε είδους όπλα-συμβαίνει κάθε ημέρα ανά τον κόσμο] και [αόρατη-υπόγεια-γεωπολιτική-οικονομική]. Αφήνω τον πόλεμο που γίνεται μέσα μας…

Η κατάντια του σύγχρονου ανθρώπου μέσα σε ένα πολιτισμό που διογκώθηκε υπέρμετρα,  χωρίς να μπορέσει ούτε να αγκαλιάσει τις μεγάλες πανανθρώπινες αλήθειες-αξίες ούτε να  αφομοιώσει την καλπάζουσα τεχνολογία, αλλά έγινε έρμαιο των πολιτικών-οικονομικών-ατομικών συμφερόντων μιας παγκόσμιας ολιγαρχίας, απασχολεί συνεχώς τον ποιητή:

Απλώς μεθάμε κάθε μέρα περιμένοντας εναγωνίως να γεράσουμε

και να ξεκουμπιστούμε μια νύχτα στο καλό.

Ισορροπώντας στο όριο της τρέλας

τρέλλα, αυτή είναι η μόνη λέξη

που αντέχει στο χρόνο

διαλαλεί

ανάσταση ζωντανών προσμένω, των νεκρών τη γνώρισα

και συνομιλεί με την Κατερίνα Γώγου³ που έχει τη δική της άποψη για την Ανάσταση:

κι η λιτανεία θα βρει το σωστό

το νέγρικο ρυθμό της

τον πολεμικό

τον θάνατο που άλλοι Ανάσταση τον λένε.

Το σύστημα νικάει, όταν ο άνθρωπος παραιτηθεί, όπως συνδιαπιστώνει και ο Τσέσλαφ Μίλος:

Τώρα που μια επανάσταση πραγματικά χρειάζεται, εκείνοι

που ήταν κάποτε ενθουσιώδεις είναι εντελώς ψυχροί ⁴.

Πρώτη αντίσταση: η έκφραση αγανάχτησης, θυμού, με τη μορφή κατάρας (θυμίζοντας αρχαία ελληνική τραγωδία), χωρίς προσχήματα ή εξωραϊσμούς:

Άι σιχτίρ υποκριτές, ιερόσυλοι καταπατητές ρομαντικών ψυχών.

Εφήμεροι κόλακες, ανεπρόκοποι.

Τονίζεται επανειλημμένα η σημασία της μελέτης της Ιστορίας και του ρόλου της, όχι μόνο ως παράθυρο για να δει κάποιος τη συνέχεια της αλυσίδας της ανθρώπινης παρουσίας στη γη, μα και ως παράδειγμα ανάληψης δράσης για την αντιμετώπιση ανάλογων δυσκολιών, συγκριτικά πάντα με το παρελθόν. Αυτή είναι η δεύτερη μορφή αντίστασης. Γνώση, ιστορική και όχι μόνο.

Η τρίτος δρόμος αντίστασης και αντίδρασης; Ο άμεσος αγώνας.

Ο Καραϊσκάκης είναι παρών στα ποιήματα, αλλά και στο εξώφυλλο. Όχι τυχαία. Επειδή  εκείνος ήταν ο μούλος που τους έτρεπε σε άτακτη φυγή , εξαίρεται η δύναμη του απλού ανθρώπου, χωρίς τίτλους και περγαμηνές, ο οποίος αντιστέκεται και φέρνει αποτέλεσμα. Ο λόγος γίνεται πλέον καθαρά επαναστατικός.

Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης (συμπληρώθηκαν μόλις 190 χρόνια από τον θάνατό του στις 23 Απριλίου 1827) υμνήθηκε από αρκετούς ποιητές (Ηλ. Γκρης, Γ. Θεοχάρης, Γ. Μπλάνας, Χρ. Ρουμελιώτης, Γ. Υφαντής, κ.α.) αλλά και από τον Διονύση Σαββόπουλο με την «Ωδή στον Γεώργιο Καραϊσκάκη».
Οι αγώνες του 1821 και οι ήρωές τους, είναι πρότυπο δράσης και  πηγή έμπνευσης, αφού κατάφεραν να σπάσουν την πεποίθηση του ακατόρθωτου. Ο Κόλλιας καλεί για ένα Γιουρούσι νυχτερινό (τίτλος του τελευταίου ποιήματος) σε μια προσπάθεια Εξόδου από την θανατερή πολιορκία του Μεσολογγίου. Η σύγχρονη ζωή και ιδιαίτερα ο καταναλωτισμός, το φαίνεσθαι, η αδιαφορία, το εγώ, η επίδειξη, η ευμάρεια ως μόνος σκοπός, η ανύψωση του υλισμού σε υπέρτατη αξία, η εκμετάλλευση και γενικότερα το ανελέητο, άκρατο καπιταλιστικό περιβάλλον, είναι οι «Τούρκοι» που πολιορκούν το Μεσολόγγι των ανθρώπινων προσδοκιών για μια ειρηνική, ισορροπημένη, ελεύθερη, αξιοπρεπή ζωή, με αλληλοσεβασμό και τιμή στην Ανθρώπινη Ύπαρξη, κατά τα Αριστοτελικά πρότυπα. Το Μεσολόγγι του σήμερα, όπου σήμερα, ίσον πολλές δεκαετίες, αν όχι αιώνες. Δυστυχώς.

Καβάλα στο άλογο της επίγνωσης, ο Κόλλιας, ως απλός αγωνιστής, καλεί άμεσα:

πάμε για γιουρούσι νυχτερινό με τον Καραϊσκάκη αρχηγό

………….

πάμε καθώς φαίνεται για νέο Εικοσιένα! 

Δίνω ένα συμπύκνωμα (κατά τη γνώμη μου) της όλης συλλογής, ως δείγμα μιας προσωπικής, ξεκάθαρης, ειρωνικής – σατιρικής και οπωσδήποτε διαφορετικής γραφής, που όντας ποιητική ακροβατεί μεταξύ μοντέρνου και μεταμοντέρνου (για όσους αρέσκονται σε ετικέτες). Απόσπασμα από το ποίημα «Σαν σε διαφήμιση»:

Αλήθεια, αν υπήρχε τηλεόραση τότε που σταύρωναν τον Χριστό σίγουρα

λίγο πριν τη σταύρωση, στο πιο κρίσιμο σημείο, λίγο πριν την

χολή και το ξίδι, θα έκαναν διάλλειμα για διαφημίσεις.

Και τι διαφημίσεις, η σερβιέτα που σε κρατάει στεγνή, το στοίχημα που σε κάνει πλούσιο, το κινητό που σε εξυψώνει, και το αυτοκίνητο που σε ολοκληρώνει (ως προσωπικότητα).

* Ο Γιώργος Ρούσκας έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές Αχλύς 2 (εκδόσεις ΑΩ, 2010), Αλεξίλυποι Σκιαλύτες (εκδόσεις ΑΩ, 2012), Άυλο Πύαρ (εκδόσεις Χίλων, 2013), Ερώ (εκδόσεις Σοκόλη, 2017), Χαϊκού (εκδόσεις Σοκόλη, 2017) και το δοκίμιο Νυκτουργία εμβαπτίσεως εις τα ποτάμια του Γιώργου Γεωργούση (εκδόσεις Σοκόλη, 2017). E mail: georouskas@gmail.com

Αναφορές.

1. Κυπαρίσσης Πάνος, Οξύμωρο, Φως Ορυχείου, εκδόσεις Μελάνι, 2011, σελ. 29
2. Έλιοτ Θ. Σ. , Τι είπε ο Κεραυνός, Η Έρημη Χώρα, μετάφραση Γιώργος Σεφέρης, εκδόσεις Ίκαρος, 2009, σελ. 99
3. Γώγου Κατερίνα, α. α. 40, Τώρα να δούμε εσείς τι θα κάνετε, Ποιήματα 1978-2002, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2013, σελ. 67
4. Μίλος Τσέσλαφ, Σεράγεβο, Ποιήματα, επιλογή – μετάφραση – εισαγωγή Αντώνης Μακρυδημήτρης, εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2005, σελ. 193