Σημειώσεις για ένα μικρό θαύμα

Γράφει ο Σταύρος Σταμπόγλης // *

«Με θέα στο Λεβάντε», Νίκη Τρουλλινού, Κέδρος 2017, δεύτερη έκδοση.

Πρόκειται για 31 εξαιρετικά αφηγήματα ή ανταποκρίσεις από το ευρύτερο χώρο της Εγγύς Ανατολής. Είναι όμως έτσι τόσο απλά τα πράγματα; Και να τι σημαίνει άραγε η φράση «μικρό θαύμα».

Με το που αρχίζεις το διάβασμα ένας άνεμος σε παρασύρει. Λαχανιάζεις αλλά δεν σταματάς. Φτάνεις στο τέλος με μια ανάσα. Δεν ξέρεις αν ασφυκτιάς από τρυφερότητα, θλίψη, άκρατο ενθουσιασμό ή σφοδρό έρωτα.

Τώρα κάτι για την μη ορατή παρουσία της Νίκης Τρουλλινού  εδώ γύρω. Ευτυχώς μαζί μας υπάρχει μάρτυρας. Το «Με θέα στο Λεβάντε» κυκλοφορεί στην Αντίκυρα, εντάξει και στ’ Άσπρα Σπίτια, απ’ τις πρώτες ημέρες της κυκλοφορίας του. Μπορεί να σας το επιβεβαιώσει η αεικίνητη κυρία Κλαίρη του καλού βιβλιοπωλείου μας. «Το ρόδι», όπου το «καλό» ορίζεται  με πρωτευουσιάνικες συγκρίσεις. Της το παρήγγειλα υποψιασμένος. Μου το έφερε αστραπιαία, εντάξει  σχεδόν αστραπιαία. Αλλά χάθηκαν τα ίχνη του κάπου ανάμεσα στον 5^o και στον 6^ο δανεισμό. Οι  κρυφοί μου φιλοαναγνώστες αποδεικνύεται ότι είναι πολύ περισσότεροι, ειδικά όταν το «προϊόν» αξίζει πραγματικά. Το γιατί «κρυφοί», είναι μια άλλη ιστορία.

«Με θέα στο Λεβάντε», λοιπόν. Δηλαδή κάτι που διαθέτει  άρωμα, γεύση και επίγευση παλιού καλού κρασιού απ’ τον αμπελώνα  της Μεσογείου, ανεξάρτητα απ’ την διεθνή ξηρασία.  Αλλά όταν εδώ γύρω έχουν γεννηθεί πολιτισμοί και πολιτισμοί, δυο Διαθήκες, Παλαιά και Καινή, γιατί να μην περιμένουμε και μια τρίτη Διαθήκη, τουλάχιστον. Μια Διαθήκη υπερκαινοφανή που θα ξορκίσει το αδίστακτο, το απάνθρωπο,  όπου εν συνεχή ειρήνη, λαλιές, θρησκείες, κοινωνίες και γνώση, αφήνοντας πίσω την προϊστορία και την βαρβαρότητα, θα φτάσουν επίσημα πλέον  στην αμοιβαία αποδοχή μέσω του ουσιαστικού διαλόγου. Όπως ακριβώς σημαίνουν λέξη προς λέξη τα γραφόμενα της Τρουλλινού. Χειροπιαστή ελπίδα γι  αυτήν την εξέλιξη είναι ο μεστός έρωτα, αυτός που ήδη υπάρχει στη βάση των θυσιών και στις καρδιές των λαών. Αυτός ο έρωτας όπως ακριβώς τον ζωγραφίζει με ενάργεια και γενναιότητα η συγγραφέας. Όπου  απ΄ τις συγκλονιστικές εικόνες  συντριβής  ξεπετάγεται η ομορφιά της αισιοδοξίας. Μας λέει πίσω απ’ τις αράδες πως αν ετούτη η ανεκτικότητα μοιάζει ουτοπία και η μισαλλοδοξία έφτασε καθημερινή βαρβαρότητα, εμείς είμαστε ήδη σε καλό δρόμο παρά τα αλλεπάλληλα εμπόδια, γιατί  ουτοπία σημαίνει κυρίως, έτσι ή αλλιώς, μέλλον. Η συνειδητοποίηση της  συνύπαρξης που υπάρχει στα χαμηλά είναι το θεμέλιο του βιβλίου «Με θέα στο Λεβάντε». Παρατηρώντας με διαύγεια κι  επιμονή το παρόν, κι  όσο πιο βαθιά προς τα πίσω φτάνει το μάτι της συγγραφέως,  τόσο περισσότερο μας φανερώνει τη δύναμη της συνύπαρξης παρά τις αντιφάσεις, τις αντιθέσεις, τις υποκινήσεις κάθε είδους και προέλευσης.

Έχουμε εδώ ταξιδιωτικές εντυπώσεις με αύρα μυθιστορήματος, ποιητική συμπύκνωση και ιστορική τεκμηρίωση. Γραφή  πρωτότυπη στα χνάρια ενός Σεφέρη, ενός Τσίρκα. Και πιο κοντά μας σε μια Μαριάννα Κορομηλά και γιατί όχι σ’ έναν Βέη, αλλά με πιο πολύ αγάπη, με εικόνες συμπυκνωμένης ομορφιάς, απλή καθημερινή  λαλιά, σφαιρικότητα, και βαθύτατα ελληνικό λόγο δίχως συμπλέγματα. Εν τέλει εδώ βρίσκουμε την παγκοσμιότητα της γλώσσας μας. Γλώσσα και Ιστορία ένα καλοραμμένο ρούχο. Κατά τη γνώμη μου η Νίκη Τρουλλινού είναι από τους καλύτερες γραφιάδες που διαθέτουμε. Κι έτσι στα 2018 διαβάζουμε για τη Σιδώνα απ’ τα πιο όμορφα ονόματα τόπων. Κάτι σαν ανάερη κυρά διασχίζοντας  την πλατεία η επίγευση του ονόματος. Κάτι σαν ζεστός καταρράκτης του χρόνου. Συμπύκνωση αιώνων στα σημερινό πρόσωπα των πόλεων. Δίχως στόμφο. Διήγηση σαν ευφυές παιδικό παιχνίδι σε χωματόδρομο. Σαν να μιλάει χορτασμένος έρωτας που έχει φτάσει στην τρυφερότητα· στην ωριμότητα. Επιβίωση παρά τη θύελλα και τον θάνατο. Επιβίωση με ρίζες στην αθανασία. Τύρος, Σουρ των Αράβων, ημερολόγιο Σεφέρη Μέρες Γ΄, το αρωματικό φούλι, η αγαπημένη Μαρώ , ο ποιητής Δ.Ι. Αντωνίου, και πάλι Σεφέρης Μέρες ΣΤ΄, όλα για ένα ανθάκι, η σελίδα με το φούλι σε τόσες γλώσσες. Και ο Αλεξανδρινός των Ελλήνων να τραπεζώνει Σελευκίδες και Ρωμαίους, Σύρους κι Έλληνες, Εβραίους  και Φοίνικες.  Και τα πεδία των μαχών σε πόλεις και κοιλάδες. Βηρυτός, Μπεκάα, Δαμασκός, Ιερουσαλήμ, Κωνσταντινούπολη, Αμμόχωστος, πολιτείες της δόξας, της συντριβής, της προσφυγιάς, της ελπίδας, της αιωνιότητας. Κι  ύστερα στα πετροκομμένα μοναστήρια, στο Κόραμα, στην Καππαδοκία, και Σινασσός,  Μαλακοπή, Μάζικερτ, Διγενήδες  και Ρωμανοί, τα τείχη του Ιουστινιανού, Καισάρεια, πολιτείες της ζωής και του μύθου. Οι ακυβέρνητες πολιτείες. Και αυτόνομες πολιτείες. Να πάλι ο Σεφέρης, καθώς μουρμουρίζει ο Στρατής Θαλασσινός λόγια για πέλαγα. Και  Τσίρκας. Γύρω το αδιανόητο του ολοκαυτώματος. Υπάρχουν ακόμη άνθρωποι μαρκαρισμένοι.  Στην ψυχή είναι μαρκαρισμένη και η Νίκη Τρουλλινού αλλιώς πως θα μπορούσε να μας μεθύσει έτσι.

Φεύγεις, πετάς, βλέπεις τον χρόνο να ρέει. Αργόσυρτο ρεύμα υδάτων κρύβει το αστραπιαίο της αιωνιότητας. Οπτική σαν το πέταγμα του πουλιών. Λεβάντε, τ’  ανατολικά που κρατούν την αγωνία και την ελπίδα του κόσμου. Ναι σήμερα η προσδοκία της Ανθρωπιάς, της Ειρήνης, της Αλληλεγγύης, της Συνύπαρξης του Πολυδύναμου, του Πλουραλισμού, ότι ευγενές φύεται σ’ αυτόν τον μοναδικό γαλάζιο πλανήτη μέχρι τώρα, εδώ ακριβώς ίσταται  αιτώντας.  Και μαθαίνεις από τόσα κεντίδια, αλά Τρουλλινού, σε πολύχρωμο μεταξένιο ύφασμα, τι σημαίνει το «αιτούμαι» από αυτό το μέγιστο θαύμα του σύμπαντος. Από τα πιο σύνθετα γεγονότα έως εκείνο, βελονιά τη βελονιά, για τον ταπεινό  νεαρό ράφτη της Σιδώνας. Τα χέρια του, το σώμα του, οι κινήσεις,  το θρόισμα των χρωμάτων, υφάσματα κι αρώματα, η άργητα της αγάπης καθώς ενηλικιώνεται ένας έρωτας θυελλώδης. Σελίδες που σε εισάγουν στη δύναμη της ζωής καθώς φυτρώνει μέσα στα ερείπια.  Πεδία αποψιλωμένα, χαρακώματα, κρατήρες οβίδων, πρόχειρα πολυβολεία με λάστιχα αυτοκινήτων, ξεκοιλιασμένες ρεκλάμες, κάθε λέξη κάθε όνομα επιλεγμένο με σημασία με ουσία. Από Βηρυτό προς Σιδώνα, Νταμούρ, Σάμπρα και Σατίλα. Συμφωνία του Λιβάνου. Δεκέμβριος 1944. Από εμφύλιο σ’ εμφύλιο ως τα σήμερα. Από πόλεμο σε πόλεμο. Από απάνθρωπο καιροσκοπισμό έως αδίστακτη κερδοσκοπία. Και πάλι Σεφέρης. Και Τσίρκας.  Και Λώρενς Ντάρελ βεβαίως. Και κάπου πίσω το ματάκι της κυρίας Μαρίας Ιορδανίδου. Μα την αλήθεια θέλει θάρρος στα  χρόνια μιας προβαλλόμενης μετριότητας που τρέχει λαχανιασμένη πίσω απ’ τους νεοτερισμούς και τις πατέντες του άυλου να θυμάσαι τέτοιες πολύτιμες ποικιλίες, να μνημονεύεις Σεφέρη. Κάπως έτσι μας παρέσυρε η Τρουλλινού μέχρι το φούλι που κουβάλησε απ’ τον Λίβανο ο ποιητής για την Μαρώ του για να μας φτάσει ως ετούτη την παράγραφο που πίσω της κρύβεται το κακό των ανθρώπων ή μήπως το μυστικό της απαντοχής μας, «Οι λέξεις και τα λουλούδια δένουν τους τόπους πιο πολύ από τους ανθρώπους; Εμφύλιο των λουλουδιών και των λέξεων δεν κατέγραψε καμιά ιστορία».  Αλλά οι λέξεις είναι ο ίδιος ο άνθρωπος τελικά. Και εκεί που η συγγραφέας σε φτάνει στον λυγμό ξαναγυρνά και κοιτά πίσω με μια τσαχπινιά λεβαντίνικη για να μας δώσει την ευκαιρία να κρύψουμε τη συγκίνηση. Η Τρουλλινού ως οξυδερκής και αναγεννησιακός περιπατητής, (Flaneur), κινείται-ξεγλυστρά ανάμεσα στα σύνορα των Κόσμου και της Ιστορίας, τις θρησκείες , τις λαλιές, τα ήθη, τα έθιμα, τους εξανδραποδισμούς, το έγκλημα του πολέμου για μερικά βαρέλια νάφθα που έτσι κι αλλιώς σε λίγες δεκαετίες θα καταλήξει στα σκουπίδια της ιστορίας, ζωγραφίζοντας για ότι μας ενώνει στο κέντρο τριών Ηπείρων με εικόνες λέξεων κι  εννοιών. Η ποίηση εδώ μέσα πάνω απ’ όλα έχει ψυχή κινηματογράφου, ισχύ ντοκιμαντέρ. Η φωτογραφία ντοκουμέντο της Τρουλλινού μας συγκινεί. Οι λέξεις φτιάχνουν ελπίδες πενθώντας. Συνθέτουν ανταποκρίσεις από τη μαγική χώρα των ορυκτών, δηλαδή ρεπορτάζ διαμάντια για τον χαμένο παράδεισο των Γραφών.

Νίκη Τρουλλινού

Με μαεστρία ρίχνει την αιωνιότητα στο κρεβάτι του παρόντος. Από τότε που ο Ευρύωψ  Δίας αρπάζει την Ευρώπη. Και το θαύμα σε  μια λευκή σελίδα ξετυλίγεται, εξελίσσεται. Πλοία φορτωμένα πραμάτειες, παραμύθια και παραμύθια, χίλιες και μια νύχτες να διηγείται  και δεν φτάνουν ούτε για μια Οδύσσεια.  Όταν τελειώσεις νοιώθεις μια γλυκόπικρη κούραση. Το ξαναείπα νομίζω για κείνο το λαχάνιασμα. Στο τέλος αντιλαμβάνεσαι πως το τρίτο μάτι του κόσμου είναι η Μεσόγειος. Το τρίτο μάτι του κόσμου όπου όγκοι πνιγμένου μέλλοντος και σπασμένες πατρίδες το τυφλώνουν. Αυτή κι αν είναι πατέντα επιβολής. Μιλάει ανοιχτά και χωρίς προκαταλήψεις και ιδεοληψίες για τούτη την πατέντα η Τρουλλινού. Την ειρήνη κανείς διαχειριστής δεν την θέλει. Φοβούνται οι διαχειριστές τον ταπεινό ράφτη της Σιδώνας. Αν τον αφήσουν ήσυχο να ράψει τα μετάξια του, μικρά σχήματα ομορφιάς, πολύχρωμα, πολύγλωσσα, θ’ αυξηθούν, θα πληθύνουν, θα κατακυριεύσουν με γλώσσες μύριες, πολύτροπες, πολύπλοκες θα συντρίψουν εν ειρήνη την φτώχια του ενιαίου. Σήμερα είναι φανερό ότι κύριος εχθρός  της ραγδαίας εξέλιξης, της εξέλιξης εκτός ανθρώπινου χρόνου είναι η πολυπλοκότητα του πολιτισμού που έχει επιτευχθεί και αντιστέκεται για μια δίκαιη μοιρασιά του μέλλοντος. Κάποιοι ελπίζουν πως τα κέρδη θα είναι επαρκή  μόνο αν θριαμβεύσει η βίαιη ενσωμάτωση στο στο ενιαίο. Οι νεογραφειοκρατίες, ως  νεοβαρβαρότητα, απλώνουν ξανά εσταυρωμένους στην Αππία οδό. Και μάλιστα χωρίς ιδεολογικό υπόβαθρο. Ούτε καν δικαιολογίες για ζωτικούς χώρους. Στεγνά, απροκάλυπτα, απάνθρωπα, με ισχύ υπεράνθρωπη πλέον χάρις στο αστραπιαίο Άυλο. Ελπίζω να τιθασεύσουμε κάποτε το άυλο ή μήπως τους διαχειριστές του και φτάνει;

Η Τρουλλινού γράφει σε τόπους εκτελέσεων και εξανδραποδισμού. Βρίσκει  τα ίχνη της αιωνιότητας, της Αθανασίας εν τέλει. Μας κάνει να δακρύζουμε, να πονάμε, άρα πρόκειται για πραγματική ομορφιά ζωής κι όχι ψιμύθια κι εξωραϊσμοί πένθους. Μια επίτομη εγκυκλοπαίδεια 130 σελίδων για το θαυμαστό της επιβίωσης καταπάνω στο πανίσχυρο κέρδος, την επιβολή, την επιβουλή. Πέρα απ’ τις σπουδαίες λογοτεχνικές αρετές, το περίτεχνο των εννοιών και των λέξεων,  πέρα από την αισθητική στο ψαχνό της ποίησης, πέρα από την εξαιρετική ιστορικότητα, υπάρχει και αφαίρεση εδώ μέσα. Ουσιαστική αφαίρεση ο ορυκτός πλούτος, η ουσία της ιστορικότητας και ο περίβλεπτος ανθρωπισμός. Κρύβει αγάπη για  τα χέρια μας, τη φωνή μας, τα μάτια μας, για ότι εισβάλει και γίνεται ψυχή πάλλουσα. Για την Τρουλλινού ακόμα και τα άψυχα κουβαλάνε ζωή και μας μιλάνε, μας ορμηνεύουν, αρκεί να μάθουμε ν’ ακούμε, να βλέπουμε, να είμαστε ανοιχτοί σε τούτο το μεθύσι όπως μας το δείχνει. Ένα βιβλίο κώδικες για την  γενναιότητα της ζωής. Και λέω «μας» γιατί εδώ μέσα κάτι φωνάζει πως τίποτε δεν μας ενώνει περισσότερο εδώ στο αγκάλιασμα των τριών ηπείρων, όσο μια θάλασσα ανάμεσα μας τουλάχιστον από τον Όμηρο κι ως τα σήμερα, τώρα δα. Η Νίκη Τρουλλινού ξέρει να τιμά, να τραγουδάει και να υποφέρει για εκείνο που εμείς οι πολλοί το θεωρούμε κεκτημένο ή μια καθημερινή λεπτομέρεια ανάξια λόγου, μια κοινοτοπία. «Με θέα στο Λεβάντε» θα μπορούσε να σημαίνει… «Στα χέρια μου κρατώ ένα σύμπαν. Μου το έδωσαν να το ιστορήσω, δηλαδή να το προστατεύσω, δηλαδή να το χρεώσω στην αθανασία. Κάνω ότι μπορώ. Νοιώθω την ανάγκη να το μάθω καλά η ίδια, για να   μεταλαμπαδεύσω την εμπειρία μου κυρίως στους ταπεινούς του κόσμου. Η λαλιά που μου έδωσαν είναι ένα ισχυρό όπλο,  αν όχι ιερό εργαλείο, γι’ αυτήν την αποστολή. Οι ταπεινοί του κόσμου, οι ηττημένοι των καθημερινών γεγονότων, εμείς, χρειαζόμαστε το κουράγιο της αιωνιότητας, ό, τι πηγάζει απ’ την αποδοχή, απ’ την αλήθεια, απ’ την μεστή ομορφιάς της γνώσης».

Να τι σημαίνει αφαίρεση πίσω απ’ τις λέξεις σε τούτες τις σελίδες.  Θα ήταν λάθος να μην μάθουμε για την ιδιαιτερότητα της γειτονιάς μας. Τι άλλο μπορεί να οριστεί ως εργαλείο   καρτερίας κι ελπίδας για μια εκκίνηση, αν όχι η δύναμη μιας συμπυκνωμένης και συγχρόνως απλής  γραφής, καθώς σμιλεύεται η ψυχή ενός σύμπαντος στο λευκό χαρτί με τον τρόπο της Νίκης Τρουλλινού.

* Ο Σταύρος Σταμπόγλης είναι Αρχιτέκτων DESA-Μέλος ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ και ΤΕΕ. Γεννήθηκε το 1946  στην Αθήνα. Δημοσίευσε για πρώτη φορά  το 2007. Έχει δημοσιεύσει 8 ποιητικές συλλογές και δυο συλλογές διηγημάτων. Τελευταία ποιητική συλλογή «Διηγήσεις πόλεων» Κέδρος 2016. Είναι μέλος του «Κύκλου Ποιητών».