Fractal
Home / RE-FRACTAL / Ο Μαρξ στη Βενετία
20/05/2015, 2:21 μμ

Ο Μαρξ στη Βενετία

Από την Έφη Γιαννοπούλου //

 

Πηγή: left.gr

 

Η έκθεση του νιγηριανού επιμελητή Όκουι Ενγουέζορ «Όλα τα μέλλοντα του κόσμου» αρθρώνεται γύρω από το «Κεφάλαιο» του Μαρξ και την έννοια της εργασίας, διερευνώντας ζητήματα οικονομίας και πολιτικής.

 

Από τη μακρά ιστορία της Μπιενάλε της Βενετίας, ο Όκουι Ενγουέζορ, ο 52χρονος νιγηριανός επιμελητής της κεντρικής της έκθεσης, με τίτλο «Όλα τα μέλλοντα του κόσμου», στέκεται σε μια εν πολλοίς ξεχασμένη στιγμή. Το 1974 ο τότε πρόεδρός της Κάρλο Ρίπα ντι Μεάνα οργάνωσε μια σειρά εκδηλώσεων υπό τον τίτλο «Ελευθερία στη Χιλή». Οι εκδηλώσεις εκείνες, διάσπαρτες σ’ ολόκληρη την πόλη και με τη συμμετοχή κάθε είδους καλλιτεχνών, θεωρητικών και ακτιβιστών, κράτησαν τέσσερα χρόνια και σηματοδότησαν μια από τις πλέον πολιτικές παρεμβάσεις της Μπιενάλε σε σχέση με την τότε επικαιρότητα. Μια τέτοιου είδους παρέμβαση διεκδίκησε ο Ενγουέζορ και για τη φετινή Μπιενάλε, επιλέγοντας ως κέντρο και εργαλείο ένα μνημειώδες έργο της μαρξιστικής θεωρίας, ούτε λίγο ούτε πολύ το ίδιο το Κεφάλαιο.

 

“Το Κεφάλαιο είναι το δράμα της εποχής μας» δηλώνει, για να προσθέσει: «Φυσικά, όλοι έχουμε διαβάσει και εξακολουθούμε να διαβάζουμε το Κεφάλαιο. Για έναν αιώνα σχεδόν είχαμε τη δυνατότητα να το διαβάζουμε καθημερινά, διάφανα, στα δράματα και τα όνειρα της ιστορίας μας, στις διαμάχες και τις συγκρούσεις της, στις ήττες και τις νίκες του εργατικού κινήματος, που είναι η μόνη μας ελπίδα και προορισμός. Από τη στιγμή που ήρθαμε στον κόσμο, διαβάζουμε διαρκώς το Κεφάλαιο στα γραπτά και τις ομιλίες εκείνων που το διάβασαν για μας, σωστά ή λανθασμένα – από τους Ένγκελς, Κάουτσκυ, Πλεχάνοφ, Λένιν, Ρόζα Λούξεμπουργκ, Τρότσκυ, Στάλιν, Γκράμσι, μέχρι τους ηγέτες των εργατικών συνδικάτων, τους υποστηρικτές και τους αντιπάλους τους, φιλοσόφους, οικονομολόγους, πολιτικούς.  […] Ήρθε λοιπόν η ώρα να το διαβάσουμε κατά γράμμα».

 

 

Η 56η Μπιενάλε της Βενετίας αρθρώνεται γύρω από το Κεφάλαιο και τη μαρξιστική ανάλυση. Όχι μόνο επειδή στην Αρένα, στο κέντρο του ιταλικού περιπτέρου των Τζιαρντίνι, καθημερινά και καθ’ όλη τη διάρκεια των εξίμισι μηνών που θα διαρκέσει η έκθεση, επαγγελματίες ηθοποιοί σκηνοθετημένοι από τον Άιζακ Τζούλιεν διαβάζουν τους τρεις τόμους του Κεφαλαίου. «Σαν ορατόριο, και όχι σαν πολιτικό κείμενο» σπεύδουν να δηλώσουν αμήχανα πολλοί ανταποκριτές στην έκθεση ή τεχνοκριτικοί. Γύρω απ’ αυτή την ανάγνωση, στα Τζιαρντίνι οργανώνεται μια δεύτερη σειρά δράσεων, περφόρμανς, προβολών και συζητήσεων, που ο Ενγουέζορ τις αποκαλεί «υποσημειώσεις» και οι οποίες φωτίζουν με τον δικό τους τρόπο το κείμενο του Μαρξ. Κυρίως όμως, η έκθεση «Όλα τα μέλλοντα του κόσμου» εστιάζει στο σύνολό της στο ζήτημα της εργασίας και των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών που την καθορίζουν. Η εργασία, η τεχνική, η έννοια του προϊόντος και της υπεραξίας, η εκμετάλλευση και οι διαφόρων ειδών ανισότητες εμπνέουν έργα όπως τα υφαντά γραφήματα της Κροάτισσας Μάγια Μπάγεβιτς, που απεικονίζουν οικονομικούς δείκτες ή την 200 μέτρων ταπισερί του Γκανέζου Ιμπραήμ Μαχάμα, που είναι φτιαγμένη από χρησιμοποιημένα σακιά κάρβουνου και υπενθυμίζει τους ανθρώπους που με εργασιακούς όρους δουλείας τα μετέφεραν. H ίδια η τέχνη αναδεικνύεται ως εργασία, ως δουλειά, μέσα από γλυπτά όπως αυτά της Μόνικα Μπονβιτσίνι ή τα τεράστια μουσικά όργανα του Τέρρυ Άντκινς. Τις συνθήκες εργασίας στη σύγχρονη εποχή σχολιάζει το έργο του Τζέρεμυ Ντέλερ Motorola WT4000, μια ηλεκτρονική συσκευή που φοριέται στο χέρι και χρησιμοποιείται στις μεγάλες αποθήκες για να καταγράφει όχι μόνο το στοκ αλλά και την απόδοση των εργαζομένων, ενώ ο Ρίρκτιτ Τιραβανίγια στήνει μια βιοτεχνία παραγωγής τούβλων μέσα στο Αρσενάλε και τα πουλά στους επισκέπτες συγκεντρώνοντας χρήματα για μια οργάνωση που υπερασπίζεται τα δικαιώματα των εργατών στην Κίνα.

 

 

Πολιτική κάνει ο Ενγουέζορ και με την επιλογή των καλλιτεχνών της έκθεσης. Πλάι σε μεγάλα ονόματα της σύγχρονης τέχνης, όπως ο Μπρους Νάουμαν, ο Γκέοργκ Μπάζελιτς, η Μόνικα Μπονβιτσίνι, ο Κριστιάν Μπολτανσκί, ο Αντρέας Γκούρσκι κ.ά., η έκθεση που επιμελήθηκε φιλοξενεί πολλούς καλλιτέχνες που εκθέτουν για πρώτη φορά στη βενετσιάνικη Μπιενάλε και πολλούς που προέρχονται από χώρες υποεκπροσωπούμενες σε τέτοιες διοργανώσεις, όπως είναι το Καμερούν, η Γκάνα, το Κονγκό, η Νιγηρία, αλλά και το Ιράκ, η Παλαιστίνη, η Ιορδανία, η Συρία. Ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος με τον οποίο συνομιλούν τα έργα καλλιτεχνών διαφορετικών γενιών ή καταγωγών. Μεταξύ των ευτυχέστερων συναντήσεων, στην πρώτη αίθουσα του Αρσενάλε, μια εγκατάσταση με τεράστια πριόνια μπηγμένα στο δάπεδο του Αλγερινού Αντέλ Αμπντεσσεμέντ συνδιαλέγεται με τα γλυπτά από νέον του American Violencesτου Μπρους Νάουμαν, ενώ στο κεντρικό περίπτερο των Τζιαρντίνι, τα πορτρέτα των Αμερικανών αγροτών από την εποχή της Μεγάλης Ύφεσης συνομιλούν με τις σημερινές φωτογραφίες του Αντρέας Γκούρσκυ από τα μεγάλα διεθνή χρηματιστήρια ή τα εργοστάσια καλαθοπλεκτικής του Βιετνάμ.

 

Αν και ο τίτλος της παραπέμπει στο μέλλον, σε «όλα τα μέλλοντα του κόσμου», η Μπιενάλε διαποτίζεται από την ιστορία και στην ατμόσφαιρα του Αρσενάλε αισθάνεται κανείς έντονη την παρουσία του παρελθόντος, θυμίζοντας μια ακόμη αναφορά-κλειδί για την 56η Μπιενάλε, προμετωπίδα στο επιμελητικό σημείωμα. Πρόκειται για τον «Άγγελο της Ιστορίας», το σχόλιο του Βάλτερ Μπένγιαμιν πάνω στον πίνακα Angelus Novus του Κλέε. Σύμφωνα με την ανάγνωση του Μπένγιαμιν, ο άγγελος της ιστορίας είναι στραμμένος προς το παρελθόν, ενώ μια θύελλα τον σπρώχνει ακατάπαυστα προς το μέλλον και ο σωρός των ερειπίων που αφήνει πίσω του υψώνεται ως τον ουρανό.

 

Όλα αυτά δεν σημαίνουν πως ο Ενγουέζορ αγνοεί τις αντιφάσεις που εμπεριέχει μια μεγάλη, πολυδάπανη διοργάνωση σαν την Μπιενάλε της Βενετίας, το ρόλο της στο χρηματιστήριο της τέχνης, αλλά και τα γιγαντιαία γιωτ που κλείνουν τον ορίζοντα της Ρίβα ντελί Σκιαβόνι, τους παντοδύναμους συλλέκτες και τα πολυτελή πάρτυ των εγκαινίων. Άλλωστε μία από αυτές τις αντιφάσεις ενσαρκώνει στην 56η Μπιενάλε ο Άιζακ Τζούλιεν, σκηνοθέτης των αναγνώσεων του Κεφαλαίου, δημιουργός ενός ντοκιμαντέρ όπου συνομιλεί με τον Βρετανό μαρξιστή γεωγράφο Ντέιβιντ Χάρβεϋ για την έννοια του χρέους και ταυτοχρόνως εγκαινιάζει μια συνεργασία με τη Ρολς Ρόυς, η οποία γιορτάστηκε στη Βενετία με ένα μεγάλο πάρτυ. Ο ίδιος ο Ενγουέζορ θα δηλώσει πως και το Κεφάλαιο είναι γεμάτο αντιφάσεις. Χρησιμοποιώντας το ωστόσο ως αναφορά-κλειδί της φετινής Μπιενάλε, επιλέγει να εστιάσει στο ρόλο της τέχνης ως δύναμης συνειδητοποίησης της «κατάστασης των πραγμάτων» και ως φορέα αλλαγής της κοινωνίας. Και τα καταφέρνει δημιουργώντας την πιο καίρια και βαθιά πολιτική Μπιενάλε των τελευταίων χρόνων.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top