Μάρτυ Λάμπρου: «Ο υπαινιγμός, οι λειασμένες φράσεις, η διαβασμένη διακειμενική αυθεντία και οι ξεπατικωμένες τεχνικές βλάπτουν την ψυχική μου ηρεμία»

Συνέντευξη στην Πωλίνα Γουρδέα //

Η Μάρτυ Λάμπρου είναι μια συγγραφέας με δολοφονική ακρίβεια στη γραφή της. Το νέο της βιβλίο φέρει τον τίτλο Ενοικιάζεται το παρόν (εκδόσεις Κέδρος) και είναι μια συλλογή δέκα διηγημάτων που απαρτίζουν ένα ρεμπέτικο μελαγχολικό μινόρε της Αθήνας του σήμερα. Η ίδια βραβεύτηκε για το προηγούμενο βιβλίο της Με λυμένο χειρόφρενο (εκδόσεις Κέδρος) με το Βραβείο Ιδρύματος Πέτρου Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών. Στη συνέντευξη αυτή μας μιλά για τη ζωή που την αφορά και περιγράφει, για τους σάρκινους ήρωες, αλλά και για την απόρριψη που είχε εισπράξει από τον εκδοτικό χώρο πριν γίνει γνωστή. Ειλικρινής και απλή, δεν μασά τα λόγια της και αποδεικνύει περίτρανα πως η ζωή είναι για τους τολμηρούς. Αυτούς που βουτούν στα θολά νερά και βγαίνουν στην επιφάνεια. Η γραφή της είναι κοφτερή σαν λεπίδα και ο αναγνώστης αναγνωρίζει μια γυναίκα με πνεύμα οξύ και μια ψυχή με απύθμενο βάθος.

-Το νέο σας βιβλίο από τις εκδόσεις Κέδρος φέρει τον τίτλο Ενοικιάζεται το παρόν. Είναι μια συλλογή εννέα διηγημάτων με ήρωες ανθρώπους του σήμερα. Θεωρείτε ότι το παρόν της σύγχρονης εποχής είναι μη βιώσιμο, οπότε η ζωή θα καλυτερεύσει σ’ ένα επερχόμενο μέλλον; Αναστέλλεται η ζωή;

Διευκρινίζω ότι η συλλογή αποτελείται από δέκα διηγήματα. Πρόκειται για τυπογραφικό λάθος στα περιεχόμενα του βιβλίου. Το παρόν ως κατευθυνόμενος χρόνος, ένα μελλοντικό αναγκαίο τίποτα χωρίς ουσία. Το έχουν αποφασίσει οι παγκοσμίως ευφυείς που αντιλαμβάνονται τον χρόνο ως χρήμα και τους ανθρώπους ως αριθμούς. Μετατρέποντας την ελευθερία σε ελευθεριότητα που υπαγορεύεται με οικονομικούς όρους, υλικά αγαθά και τεχνολογική υπεροχή. Άγχος, χρέη, βιασύνη διαμορφώνουν συναισθήματα θυμού και φόβου. Όμως δε ζούμε για τα χρέη, τα υλικά, την ιστορία. Η ζωή δεν είναι μια προετοιμασία για το μέλλον. Η ζωή είναι εδώ και τώρα, με τις ατέλειες αλλά και το πλησίασμα και τη βαθιά επεξεργασία. Η ουσία της είναι η απλότητα.

-Όταν σκιαγραφείτε έναν χαρακτήρα ποιο είναι το πρώτο πράγμα που φαντάζεστε γι’ αυτόν;

Ένα βλέμμα αρκεί, ένα αχ! Έχω την εντύπωση πως συμβαίνει ξαφνικά και για να το νιώσω το επεξεργάζομαι στο δικό μου βάθος που ομολογώ ότι περνάει μέσα από έναν μεγάλο πόνο. Ή είναι  πρόσωπα που είχα δει όταν ήμουν παιδί και έμειναν στην μνήμη μου.  Άλλοτε συμβαίνει να νιώσω την ενέργεια γύρω μου σαν κάτι μισοτελειωμένο που επιζητεί να μετασχηματιστεί  και να ολοκληρωθεί σε μια άλλη μορφή. Δεν ξέρω για ποιο λόγο, ίσως για την κατάκτηση της ουσίας.

-Οι ήρωές σας χρωματίζονται με φοβερή λεπτομέρεια και ακρίβεια. Θεωρείτε ότι μία καλή λογοτέχνης οφείλει να είναι συνεπής στα λεγόμενά της;

Συνεπής και συναισθηματικά πρόσφορη κάθε στιγμή. Αν και γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να παραμένω ισορροπημένη με σταθερές πεποιθήσεις για τη γραφή και ηθική στάση στην πραγματικότητα χωρίς να χρεοκοπήσω οικονομικά και κοινωνικά. Είναι στο χέρι του καθένα να κολυμπήσει σε θολά ή καθαρά νερά. Όταν ένιωσα την ευθύνη που μεταφέρουν οι λέξεις μου κατάλαβα ότι για να γράφω χρειάζομαι ελευθερία, αισθαντικότητα, αλήθεια, καθαρότητα και στο τέλος μοναξιά αλλά όχι φόβο.

-Η Αθήνα περιγράφεται συγκλονιστικά στον στίχο του Γιώργου Μαρκόπουλου που έχετε επιλέξει να συνοδεύσει το βιβλίο σας.  Αθήνα, πόλη επική και χαμένη. Στο αστικό αυτό τοπίο πόσο εύκολα συναντάτε τους ήρωές σας; Δηλαδή, αντλείτε στοιχεία από πραγματικά πρόσωπα;

Η ομορφιά μιας κίνησης, ένα βλέμμα, μια σωματική μυρωδιά, μια φωνή με παλμό καρδιάς που μου δημιουργούν αιθέρα. Δεν παρατηρώ ότι επιπλέει γύρω μου ούτε στήνω αφτί. Η Αθήνα είναι ιστορική και μεγάλης σημασίας πόλη. Είναι έπος σε μια της διάσταση. Γι’ αυτό ωραία την αποκαλεί ο αγαπημένος ποιητής επική. Αλλά είναι χαμένη. Με πολλές προσμίξεις. Για τη δική μου αντίληψη έχει χάσει την ομορφιά και την απλότητα. Μασκαρεμένη  παραπατάει μεταξύ ανατολής και δύσης. Ο ήχος των ανθρώπων της είναι για εμένα, όπως λέω στο οπισθόφυλλο, ένα ρεμπέτικο μινόρε με μελαγχολία, οργή και πόνο.

-Έχετε επιλέξει τον δύσκολο δρόμο της λογοτεχνίας. Εννοώ ότι δεν κάνετε εκπτώσεις στα κείμενά σας, κρατάτε τον πήχυ ψηλά με τον επιδέξιο χειρισμό της γλώσσας, τις συναισθηματικά φορτισμένες εικόνες και τη διεισδυτικότητα στην ανθρώπινη ψυχή. Η αποδοχή του αναγνωστικού κοινού είναι η ανταμοιβή σας ή θεωρείτε πως αυτού του είδους οι επιλογές δεν «πληρώνονται»;

Ανταμοιβή νιώθω όταν επιστρέφω  ό, τι  με συγκίνησε από των απλών ανθρώπων τα πάθη και παθήματα, στη δική του μορφή, που άλλοτε γίνεται διήγημα και  άλλοτε μυθιστόρημα. Το ψυχικό πλησίασμα και η συναισθηματική προσφορά των ανθρώπων που διάβασαν τις ιστορίες μου. Μια ουσιαστική προσέγγιση με λίγα λόγια. Μία κυρία στη Θεσσαλονίκη πρώην λυκειάρχης μου είχε πει για το προηγούμενο βιβλίο «Με λυμένο χειρόφρενο»: «Μου έδωσε την ελευθερία που δεν έζησα».  Το οικονομικό κέρδος αφορά τους εκδότες. Τώρα με αφορμή την οικονομική  κρίση οι συγγραφείς χάνουν και τα πενιχρά δικαιώματα του 10% .

-Όταν διαβάζετε έναν συγγραφέα τι σας κεντρίζει το ενδιαφέρον;

Η πρώτη εικόνα να με κάνει να νιώσω έτοιμη για έναν ολόκληρο καινούργιο κόσμο. Με ταχύτητα και διαύγεια. Να νιώσω την αισθαντικότητα, τη βαθιά επεξεργασία  και την ειλικρίνεια του/της συγγραφέα. Την αγάπη του για τον άνθρωπο. Τον βιωμένο πόνο και την κατάκτηση της ομορφιάς. Την ανάγκη για ουσία. Ο υπαινιγμός, οι λειασμένες φράσεις, η διαβασμένη διακειμενική αυθεντία και οι ξεπατικωμένες τεχνικές βλάπτουν την ψυχική μου ηρεμία.

-Το βιβλίο σας Με λυμένο χειρόφρενο (εκδόσεις Κέδρος) απέσπασε μια σημαντική διάκριση με το Βραβείο Ιδρύματος Πέτρου Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών 2014.  Είναι αλήθεια ότι το συγκεκριμένο βιβλίο είχε απορριφθεί από γνωστούς εκδότες; Πείτε μας τη γνώμη σας για τον χώρο του βιβλίου στην Ελλάδα και το εκδοτικό σύμπαν.

Το βραβείο ήταν ύψιστη τιμή, χαρά και δικαίωση για τον κόπο μου και περισσότερο για τον κόσμο που περιγράφω στο βιβλίο. Δεν αναιρεί το γούστο και την κρίση κάποιων που εκδίδουν ή έχουν λόγο στις εκδόσεις. Θα έλεγα σχεδόν βέβαιη ότι οι ίδιοι θα μου απέρριπταν και το «Ενοικιάζεται το παρόν». Το θέμα όμως δεν είναι η απόρριψη, αφού είναι δικαίωμά τους, αλλά ο τρόπος που ήταν για γέλια εν τέλει. Ένας εκδότης μου είχε στείλει το χειρόγραφο συστημένο την επόμενη μέρα από την κατάθεση του με το όνομα μιας κυρίας από την Κρήτη στο απορριπτικό σημείωμα. Απαιτούν από τον/την συγγραφέα συνέπεια και σοβαρότητα και επιδεικνύουν γελοιότητα και κρυψίνοια. Ο χώρος του βιβλίου είναι μικρός, οι μισοί  Έλληνες δηλώνουν πεζογράφοι οι άλλοι μισοί ποιητές. Που δεν διαβάζουν αλλήλους, επιζητούν την άμεση αναγνώριση παρακάμπτοντας τον κόπο και τον καιρό όπως έχει πει η Μάρω Δούκα, δεν παραδέχονται επιρροές και ταυτίσεις.  Η κενοδοξία βρίσκει πρόσφορο έδαφος στους νόμους της ελεύθερης αγοράς.  Έχω δει να προβάλλονται  συγγραφείς που θα γίνουν διάσημοι για τα βιβλία που θα γράψουν. Αν δεν αλλάξει αυτή η νοοτροπία του ελιγμού, των σχέσεων και της πονηριάς από τη μία και της κερδοσκοπίας από την άλλη θα χαθεί εντελώς το συλλογικό και ό, τι καλό και ειλικρινές μπορεί να προκύψει για ένα άνοιγμα προς το εξωτερικό.

-Στο παρελθόν διατηρούσατε ένα μικρό βιβλιοπωλείο. Η επαφή σας με τους αναγνώστες – πελάτες πόσο σας επηρέασε στον τρόπο που γράφετε;

Καθόλου ως προς το τι ή πως γράφω. Στην πλειονότητά τους οι πελάτες ήταν μέσοι άνθρωποι, μηχανικοί αναγνώστες που κατανάλωναν τα ευπώλητα. Λίγοι έκαναν τη διαφορά.  Αυτοί δεν αγόραζαν αναγκαστικά, επικοινωνούσαν, έψαχναν να δημιουργήσουν ένα στέκι όπου θα μιλούσαμε για τις αναγνώσεις μας, κάτι που τείνει να χαθεί.

-Στο βιβλίο σας Ενοικιάζεται το παρόν οι ήρωές σας βιώνουν μια ζωή αποπνικτική. Ασφυκτιούν σε υπόγεια, σε κουζίνες, σε παγκάκια, σε σπίτια «κλουβιά». Αυτοί οι άνθρωποι σας αφορούν, αφού γι’ αυτούς γράφετε. Ο συμβολικός θάνατος που είναι υπαρκτός σε κάθε στιγμή στις σελίδες του βιβλίου σας πόσο σας κόστισε; (Εννοώ την ικανότητα να τον αναγνωρίζετε στα πρόσωπα που συναντάτε).

Ο θάνατος έρχεται πάντα από απέναντι. Να μου υπενθυμίζει πως είτε στου Γκύζη σ’ ένα τριαράκι είτε σε οροφοδιαμέρισμα στο Κολωνάκι η ζωή σε άσπρο – μαύρο, γέλιο – κλάμα δεν αναβάλλεται. Αν κάτι μας ενώνει όλους στον ορίζοντα είναι η αγάπη και ο θάνατος. Η πρώτη είναι επιλογή και κοστίζει περισσότερο από τον θάνατο.

Απόσπασμα από το βιβλίο:

Κάθε πρωί ο Μπόρις άφηνε δέκα ευρώ και έφευγε. Η Γκαλίνα έβγαινε για να πάει στο σούπερ μάρκετ. Ο δρόμος στενόχωρος, στα πεζοδρόμια παρκαρισμένα αυτοκίνητα, εκείνη σφιγμένη, ούτε που σήκωνε το κεφάλι της να δει πιο πάνω από τα ισόγεια. Έφτανε στο σούπερ μάρκετ. Η πόρτα άνοιγε αυτόματα, έμπαινε, περνούσε δίπλα στα παράλληλα ταμεία και έπαιρνε το πλαστικό καλάθι.

Μια μέρα διάλεξε ένα μεγάλο καρότσι με θέση για παιδί. Στάθηκε στα ράφια με τους καφέδες και τα άλλα ροφήματα, με δημητριακά και μπισκότα. Δεν άπλωσε το χέρι. 

Μάρτυ Λάμπρου, Ενοικιάζεται το παρόν, σελ. 12, εκδ. Κέδρος

-Σε νέους συγγραφείς που θέλουν να γράψουν μυθιστόρημα τι έχετε να πείτε;

Να πιστεύει στον εαυτό του/της όταν κανείς δεν  πιστεύει. Να γράφει με ελευθερία μακριά από την καταπίεση και το ψέμα. Να αντέχει τους ανθρώπους του χρήματος και τους «ακραιφνώς» διανοούμενους. Να μην επηρεάζεται από αυτούς που θέλουν να επηρεάζουν στο χώρο. Ο σεβασμός στο ταλέντο του/της, η συνέπεια και η συνέχεια θα οδηγήσουν στην πνευματική ανεξαρτησία. Θα πρότεινα να διαβάσει τα εξής: «Γράμματα σ’ ένα νέο ποιητή», Ράινερ Μαρία Ρίλκε, «Η τέχνη της γραφής. Συμβουλές σε ένα νέο συγγραφέα», Άντον Τσέχωφ.

-Τι διαβάζετε αυτόν τον καιρό;

Διαβάζω με ενδιαφέρον τη συλλογή διηγημάτων «Αυτόματα» του Κώστα Περούλη, εκδόσεις Αντίποδες και συγχρόνως  «Η Μητριαρχία» του Παναγή Λεκατσά, εκδόσεις Καστανιώτη. Ενίοτε είμαι πολυγαμική αναγνώστρια.

-Η αφήγηση στο βιβλίο σας είναι τόσο γοητευτική που ο αναγνώστης διαβάζει τα διηγήματά σας απνευστί. Από επιλογή γράφετε πάντα λιγότερα απ’ όσα σκέφτεστε;

Γράφω ακόμη λιγότερα και συμπληρώνω μετά. Γίνεται μια εσωτερική διεργασία σύνθετη και όχι μόνο εγκεφαλική που έχει το χρόνο της πριν φτάσω στο χαρτί ή στο πληκτρολόγιο. Μνήμη, βιώματα δικά μου αλλά και των άλλων, ερεθίσματα, διάθεση,  το ένα μέσα στ΄ άλλο σαν χαρμάνι. Θέλει γερό κοσκίνισμα. Ύστερα έρχονται οι λέξεις, ενστικτωδώς θα έλεγα, που γίνονται προτάσεις με το μάτι να ζυγίζει για το περιττό.

Η Μάρτυ Λάμπρου γεννήθηκε στη Λιβαδειά Βοιωτίας και ζει στην Αθήνα. Σπούδασε παιδαγωγικά. Για μεγάλο χρονικό διάστημα διατήρησε την ταβέρνα Σκορδόπιστη στου Γκύζη και μέχρι το 2008 το βιβλιοπωλείο Κουρδιστό Πορτοκάλι στον Βύρωνα.