Μαριάννα Στραπατσάκη: Η τέχνη να ανασαίνεις εντός της «θάλασσας» που λέγεται τέχνη (πράξη τέταρτη)

του Γιάννη Παναγόπουλου //

Φωτογραφία:  Αλέξης Σιδηρόπουλος //

Αθήνα – Παρίσι. Η Στραπατσάκη, η Ελληνίδα «βιντεατζού» γυρεύει μέλλον στο Παρίσι.

Στα μέσα της δεκαετίας του ’80, η εικαστικός Μαριάννα Στραπατσάκη κυκλοφορεί στην Αθήνα εκθέτοντας τέχνη που η πόλη δεν έχει ξαναδεί, χρησιμοποιώντας στη ζωγραφική της ένα παράδοξο υλικό, την ανοξείδωτη λαμαρίνα. Αυτά τα έργα τολμά να παρουσιάσει η πρωτοπόρα γκαλερί Μέδουσα, με την οποία συνεργάζεται μέχρι σήμερα. Έχει εντάξει στη δουλειά της το βίντεο. Παρά τις αντιδράσεις, οι περισσότερες αβάσιμες – ανυπόστατες – γελοίες, είναι σίγουρη πως θέλει να τεντώσει τις οπτικές δυνατότητες που μπορεί να προσφέρει στο έργο της η κινούμενη εικόνα. Το ζητούμενο ήταν πώς θα μπορούσαν να συνυπάρξουν η Ζωγραφική, η Γλυπτική και το Βίντεο. Προσπερνά τη φτήνια σχολίων: «Είσαι μια βιντεατζού», «Τα βίντεο σου είναι πορνό;» ή «Είσαι γυναίκα, πρέπει να ασχοληθείς με την οικογένεια, όχι με την τέχνη» και για μία ακόμα φορά στη ζωή της φεύγει από την Αθήνα για το Παρίσι. Περνά τις μέρες της στο Μπομπούρ. Το τμήμα βιντεοθήκης του μουσείου γίνεται δεύτερο σπίτι της. Η Ελληνίδα καλλιτέχνις θυμάται: «Βρέθηκα για μία ακόμα φορά στο Παρίσι. Ξεκινούσα για ακόμα μία φορά από το μηδέν. Οι άνθρωποι του μουσείου δεν καλοέβλεπαν τις απαιτήσεις μου. Τους ζητούσα να δω Βίντεο Τέχνη από τη βιντεοθήκη του μουσείου και μου προέβαλλαν πάγιες δικαιολογίες γραφειοκρατικού τύπου. «Δεν μπορούμε να σας δείξουμε το ένα ή το άλλο». Εγώ όμως είχα πάει εκεί όχι για να διαπραγματευτώ διπλωματικά ένα μου καπρίτσιο. Ήμουν εκεί γιατί έπρεπε να δικαιωθεί το πάθος μου. Όταν είναι έτσι δεν σε νοιάζουν τα σχόλια του κόσμου. Στο Μπομπούρ μαγεύτηκα από τη δουλειά του Ρομπερ Καέν (Robert Cahen), Γάλλου καλλιτέχνη από τους καλύτερους στο είδος «Βίντεο Τέχνης». Η δουλειά του είχε μία ποιητικότητα, μια λυρικότητα που με έκανε να αισθανθώ πως βρισκόταν πολύ κοντά στη δική μου καλλιτεχνική άποψη. Βρήκα το τηλέφωνό του. Δέχτηκε να συναντηθούμε. Είδε τη δουλειά μου. Την βρήκε καταπληκτική και μετά άρχισε να κάνει τεχνικές ερωτήσεις που δεν είχα ιδέα πώς να τις απαντήσω. Όταν ρώτησε: «Ποιο πρόγραμμα υπολογιστή χρησιμοποίησες;» του απάντησα «Τι εννοείς;» Στη δουλειά μου δεν είχε γίνει επαγγελματικό μοντάζ. Είχα μοντάρει, αν μπορώ να το πω έτσι, κινούμενες δράσεις μεταγράφοντας εικόνες από ένα V.H.S. σε ένα άλλο V.H.S. Θυμάμαι πως ο διάλογος μας τελείωσε, με εμένα να λέω: «Αν έχεις φαντασία και τύχη μπορείς να βρίσκεις λύσεις». Έμεινε με το στόμα ανοιχτό. Του ήταν δύσκολο να πιστέψει πως όσα του έδειχνα ήταν αποτέλεσμα λύσεων που είχα εφεύρει στα γυρίσματα αλλά και η τύχη έπαιξε μεγάλο ρόλο στη δικαίωσή τους».

Φωτο από το βίντεο του έργου “Τα Φαντάσματα της Μεσογείου ή Οι Αντικατοπτρισμοί του Παρελθόντος”

Παρίσι – Αθήνα. Η Στραπατσάκη επιστρέφει στην χώρα που οι ειδήμονες της τέχνης την αποκαλούν βιντεατζού.

Το είπαμε. Το ξαναλέμε. Ίσως το ξαναπούμε. Η Μαριάννα Στραπατσάκη έχει μάθει να κολυμπά σε δυσκολίες. Μετά την πρώτη της γνωριμία με τον Καέν η Στραπατσάκη ήταν σίγουρη πως είχε βρει τον κατάλληλο άνθρωπο να συνεργαστεί. Μπορούσε να προβάλει το εικαστικό της όραμα γνωρίζοντας ότι εκείνο θα προκαλούσε ανάμεσά τους διάλογο που μόνο εποικοδομητικός θα μπορούσε να είναι. Η Στραπατσάκη θυμάται: «Επιστρέφοντας στην Αθήνα είχα εικόνα για το επόμενο καλλιτεχνικό μου βήμα. Θα ήταν η τριλογία «Γέννηση – Ζωή – Θάνατος». Έστειλα στον Καέν ένα ντοσιέ με την πρώτη βιντεοεγκατάσταση που ήθελα να κάνω. Το ονόμασα «Τα φαντάσματα της Μεσογείου ή Οι Αντικατοπτρισμοί του Παρελθόντος – Η Γέννηση». Ο Καέν ενθουσιάστηκε. Και μετά λειτούργησε σαν τυπικός Γάλλος. Οι Γάλλοι, όταν βλέπουν κάτι που τους αρέσει, δεν το αφήνουν να τους ξεφύγει. Καλά κάνουν. Με αυτόν τον τρόπο βοηθούν άλλους. Βοηθιούνται και οι ίδιοι. Έδειξε τα σχέδια της δουλειάς μου στον διευθυντή τού Διεθνούς Φεστιβάλ Βίντεο του Μονπελιέ, τον Αλέν Μπρε ( Alain Bray), ο οποίος βρήκε την πρότασή μου εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και με πρότεινε ως επίσημη προσκεκλημένη τού Φεστιβαλ του 1989. Μου είπαν: «Ξεκινήστε». Θα χρηματοδοτούσαν ένα ιδιαίτερα απαιτητικό έργο. Το λέω έτσι γιατί οι κολόνες τις βιεντοεγκατάστασης, για παράδειγμα, ήταν τεράστιες. Όπως κι αν είχε, είχαν δεχτεί να πάρουν πάνω τους το θέμα της παραγωγής. Από την Αθήνα τους έστελνα με φαξ τα σχέδια μου και εκείνοι τα υλοποιούσαν. Το έργο ολοκληρώθηκε το 1989. Στοίχισε δέκα εκατομμύρια δραχμές. Θυμάμαι πως το Υπουργείο Πολιτισμού της Ελλάδας που είχα απευθυνθεί για συγχρηματοδότηση είπε πως η ιδέα που είχα ήταν καταπληκτική. Έμεινε μόνο στα λόγια. Ο μόνος φορέας που δέχτηκε να συμμετάσχει στη χρηματοδότηση του έργου ήταν η Πινακοθήκη του Δήμου Ρόδου. Ας είναι καλά η τότε διευθύντριά της, Ελένη Σκούρτου. Μου έδωσαν 500.000 δραχμές. Τα γυρίσματα του έργου έγιναν στην Αφαία με τον Καέν παρόντα. Στη Γαλλία είχα βρει ένα υπέροχο πλαστικό με επίστρωση αργιλίου, το οποίο παρουσίαζε διαθλάσεις παρόμοιες με εκείνες που έδινε η ανοξείδωτη λαμαρίνα. Το μοντάζ του έργου έγινε σε τηλεοπτικό κανάλι του Στρασβούργου το οποίο μπήκε συμπαραγωγός. Η αποδοχή του έργου στο Φεστιβάλ ήταν ανέλπιστη! Γράφτηκαν εξαιρετικές κριτικές στον γαλλικό τύπο και η διαδρομή έκθεσης αυτού του έργου ήταν και είναι ατελείωτη. Εχει εκτεθεί σχεδόν σε όλες τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και όχι μόνο. Αλλά για μένα η σημαντικότερη έκθεσή του ήταν το 2012 στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Ένιωσα υπέροχα βλέποντάς το να στέκεται δίπλα σε αριστουργήματα της παγκόσμιας τέχνης. Ο αρχικός προγραμματισμός έλεγε πως η βίντεο εγκατάσταση τα «Φαντάσματα της Μεσογείου» θα εκτίθεντο εκεί ένα μήνα. Τελικά εκτέθηκε για τρεις. Θυμάμαι πως, όταν έπρεπε να ξεστήσουμε την εγκατάσταση, οι φύλακες με έβρισκαν και έλεγαν το παράπονο τους που για μένα ήταν ένα υπέροχο, τίμιο κομπλιμάν: «Γιατί μας παίρνετε το έργο που ανήκει στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης. Το συνηθίσαμε. Πως θα ζήσουμε χωρίς την παρουσία του ανάμεσά μας;».

Η μετάλλαξη. Η βιντεατζού αναγνωρίζεται ως καλλιτέχνις.

Η Γαλλία ήταν το ιδανικό καταφύγιο. Η Στραπατσάκη την χρησιμοποίησε χωρίς ποτέ να την πουλήσει. Η Ελλάδα όμως ήταν η πατρίδα της. Ο χώρος που ήθελε να απευθυνθεί. Η βίντεο τέχνη δύσκολα πουλιέται. Και αν αυτό συμβεί είναι μέσα από παραγγελίες ιδιωτών ή φορέων. Ένας από αυτούς ήταν και η εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Η Στραπασάκη θυμάται: «Το 1994, η Ελλάδα είχε την προεδρία της Ε.Ο.Κ.. Σύνοδοί της πραγματοποιήθηκαν στην Κέρκυρα. Στο πλαίσιο εκείνης της προεδρίας, παράλληλα με μια μεγάλη έκθεση Βυζαντινών εικόνων επτανησιακής Τέχνης, μου ζητήθηκε να ετοιμάσω ένα έργο αναφερόμενο στη βυζαντινή τέχνη με τη χρήση Νέων Μεσων, που θα φιλοξενούνταν παράλληλα με τις εικόνες. Ήθελαν να παρουσιάσουν τη δική μου άποψη για το Βυζάντιο. Πληρώθηκα για αυτή την έκθεση. Οι φορές που έβγαλα χρήματα μέσα από την βίντεο τέχνη είναι λίγες. Κυριολεκτικά πολύ λίγες».

– Μαριάννα τι είναι αυτό που σε ελκύει στην τέχνη τού βίντεο;

– Κάποιος θα μπορούσε να πει πως με ενδιαφέρει έντονα η εξελικτική σχέση του ανθρώπου με την τεχνολογία. Σε μένα αυτή η αξία δεν λέει πολλά. Εμένα στη δουλειά μου με εξιτάρει να έρχομαι σε διάλογο με τον χρόνο. Με ενδιαφέρει ο τρόπος που μπορεί να εξελιχθεί. Με ενδιαφέρει η αμεσότητά του. Και το βίντεο είναι το ιδανικό εργαλείο για να εξελίσσω τη σχέση μου μαζί του. Κάποια στιγμή στη ζωή μου κατάλαβα πως πρέπει να έχω πολύ έντονη την ασθένεια που λέγεται συναισθησία. Όταν δηλαδή η μία αίσθηση προκαλεί μια άλλη άμεσα. Ο χρόνος, η εικόνα και ο ήχος είναι έννοιες στενά συνδεδεμένες μέσα μου. Συνήθως όταν σχεδιάζω/ζωγραφίζω ακούω μέσα μου κάποιους ήχους ή κάποια μελωδία ή, αντίστοιχα, όταν ακούω κάποιο μουσικό κομμάτι, βλέπω χρώματα που θα μπορούσαν να το εικονοποιήσουν. Για να κάνω μια εγκατάσταση πρέπει να έχω σκεφτεί εικόνες. Πρέπει να έχω ένα σημείο που θα αποτελέσει έμπνευση. Για το δεύτερο μέρος της τριλογίας «Γέννηση – Ζωή – Θάνατος» είχα ως τόπο αναφοράς για τις εικόνες μου το Λαύριο. Η εγκατάσταση «Υπόγειες διαδρομές – Λαύριο» 1997, (ανήκει στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης) είναι αποτέλεσμα μελέτης των στοών παλιών ορυχείων της περιοχής. Αυτοχρηματοδότησα το έργο. Είναι ένα δωμάτιο 3×3 όπου το κοινό μπαίνει μέσα στο μεταλλικό αυτό δωμάτιο και σκύβει πάνω σε δύο γλυπτά/κρατήρες μέσα στα οποία υπάρχουν οι τηλεοράσεις που βλέπει τα βίντεο. Το Λαύριο είναι ένας συγκλονιστικός τόπος γεμάτος ιστορία. Όταν έμαθα πως το πρώτο ελληνικό νόμισμα βγήκε από εκεί ή πως στον ίδιο τόπο έγιναν οι πρώτες εργατικές επαναστάσεις συγκλονίστηκα. Και σε αυτό το έργο κατέφυγα στην οξειδωμένη λαμαρίνα για να περιγράψω το οξειδωμένο περιβάλλον της περιοχής που είναι τόσο έντονα συνδεδεμένο με την καθημερινότητα της ζωής μας.

* Το τελευταίο μέρος της κουβέντας μας με τη Μαριάννα Στραπατσάκη θα παρουσιασθεί την επόμενη εβδομάδα.