Μαρία Σκιαδαρέση: «Αυτό που κάνει τον άνθρωπο να είναι πάντα σε εγρήγορση και να ζει αληθινά ελεύθερος είναι οι αξίες»

Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα //

Αναγνωρίζει ότι ο Χρόνος, συγγραφική εμμονή της, ίσως να είναι και ο λόγος που σπούδασε επιστήμες που μελετούν το παρελθόν, «από αυτό ξεκινάμε για να κατανοήσουμε το παρόν και να ψαύσουμε το μέλλον» υποστηρίζει η Μαρία Σκιαδερέση, συγγραφέας, με σπουδές αρχαιολογίας και παρελθόν στις ανασκαφές, και μιλά για το καινούργιο της ιστορικό μυθιστόρημα «Χάλκινο γένος», για την κρίση, τον Αλέξανδρο την Ιστορία και το παρελθόν.

-Υπάρχουν ομοιότητες ανάμεσα στην εποχή του «Χάλκινου γένους» και στην εποχή μας;

Χάλκινο Γένος, κατά Ησίοδο, είναι το γένος των θνητών, των ανθρώπων. Έδωσα αυτόν τον τίτλο σκεπτόμενη πως είναι σαν να επιγράφω το βιβλίο μου «Άνθρωποι». Δεδομένου λοιπόν πως ένας τόσο ευρύς τίτλος έχει τη δύναμη να αγκαλιάσει συμβολικά τον άνθρωπο στην διαχρονία του, σαφώς και υπάρχουν ομοιότητες ανάμεσα στους ανθρώπους του τότε και του σήμερα, μιας και οι ανάγκες, τα συναισθήματα, οι επιλογές τους λίγο πολύ μοιάζουν σε όλες τις εποχές ανεξαρτήτως συνθηκών και δεδομένων.

-Κυρία Σκιαδαρέση, ποιες δυνατότητες παρέχει συγγραφικά το ιστορικό μυθιστόρημα σε σχέση με το σύγχρονο;

Διαθέτει την απόσταση που χρειάζεται ο συγγραφέας για να αναλύσει φαινόμενα που όταν συμβαίνουν στην δική του εποχή τα αντιμετωπίζει «εν θερμώ» και έτσι στερείται της απόστασης που είναι απαραίτητη για να γράψει νηφάλια. Και δεν μιλώ στενά για το ιστορικό μυθιστόρημα, αλλά γενικά για το έργο εποχής (όπως, πιστεύω πως είναι τα δικά μου βιβλία, μιας και το βάρος τους πέφτει στην μικροϊστορία, παρότι κάποτε επιστρατεύεται και η μεγάλη Ιστορία, ως βάθος στα τεκταινόμενα).

-Το παρελθόν, η Ιστορία, είναι χρόνος τετελεσμένος;

Αν δεχθούμε τον όρο πως το ιστορικό γεγονός είναι μοναδικό και ανεπανάληπτο, σαφώς και ο ιστορικός χρόνος είναι τετελεσμένος, με την έννοια πως αυτό που μετράει δεν πρόκειται να συμβεί ποτέ ξανά ως τέτοιο, άρα συντελέστηκε σε δεδομένο χωρόχρονο και τελείωσε. Αυτή η θέση καταρρίπτει και τη γνωστή κοινότοπη φράση «η ιστορία επαναλαμβάνεται» που σαν καραμέλα πιπιλάμε οι Νεοέλληνες σε κάθε μας αμήχανη στιγμή.

-Ιστορία, Αρχαιολογία, προϊστορική αρχαιολογία, έχετε εργαστεί σε αρχαιολογική ανασκαφή στην Κρήτη. Πώς ενυπάρχουν και πώς βοηθούν ή αλλάζουν την ματιά σας όσον αφορά την λογοτεχνία;

Σίγουρα οι σπουδές μου με βοήθησαν πολύ στην ενασχόλησή μου με τη λογοτεχνία. Όπως σκάβει ο αρχαιολόγος και φέρνει στο φως την καθημερινότητα περασμένων ανθρώπων έτσι και ο μυθιστοριογράφος διερευνά την ανθρώπινη ψυχή για να σκιαγραφήσει ήρωες που πρέπει να πείθουν τον αναγνώστη, αφού πρώτα έχουν πείσει τον ίδιο. Αν λοιπόν έχει κατανοήσει την μακρά περιπέτεια του ανθρώπου στο χρόνο, με μεγαλύτερη άνεση πλάθει τους ήρωές του έχοντας μάθει να αποκρυπτογραφεί τα πατήματα της εξέλιξης του ανθρώπου πάνω στη γη.

-Σε ποια θέματα επανέρχεστε; Υπάρχουν συγγραφικές εμμονές, και αν ναι, έχετε επισημάνει ποιες είναι οι δικές σας;

Νομίζω πως είναι ο Χρόνος. Θεωρώ ότι εκτός από τον Έρωτα και τον Θάνατο, τους δυο στυλοβάτες του μυθιστορήματος, τρίτη παράμετρος είναι ο Χρόνος. Ίσως είναι και ο λόγος που σπούδασα επιστήμες που μελετούν το παρελθόν. Από αυτό ξεκινάμε για να κατανοήσουμε το παρόν και να ψαύσουμε το μέλλον. Αν θυμάστε, έχω αφιερώσει και μια νουβέλα, «τον Κίτρινο Χρόνο», στον Χρόνο αυτόν καθ’ αυτόν και στο πώς τον αντιλαμβάνεται μια γυναίκα που τρέμει τα γηρατειά.

–Ξεκινήσατε με ιστορικό μυθιστόρημα. Ποιες εποχές σας συγκινούν και τι πρέπει να έχει μια εποχή για να γίνει εποχή σας;

Την Άτροπο δεν θα την χαρακτήριζα «ιστορικό μυθιστόρημα». Είναι ένα έργο εποχής που ξεκινάει το 19ο αιώνα και συνεχίζεται στον 20ο. Πρόκειται για μια οικογενειακή σάγκα (οικογενειακό έπος), που παρακολουθεί την πορεία μιας οικογένειας στη διάρκεια του βίου της κεντρικής ηρωίδας, Βενετίας Δαπόντε. Το Χάλκινο Γένος ίσως είναι πιο κοντά στο ιστορικό μυθιστόρημα, χωρίς να είναι και αυτό καθαρόαιμο μιας και εδώ τα ιστορικά γεγονότα επιστρατεύονται για να φωτιστεί η μικροϊστορία των ηρώων. Απλώς οι ιστορικές αναφορές είναι περισσότερες γιατί και το ίδιο το έργο είναι πιο πολυσήμαντο από την Άτροπο. Κι αφού με ρωτάτε για την εποχή της αρεσκείας μου, θα σας έλεγα πως προτιμώ τον 19ο αιώνα. Είναι το ξεκίνημα μιας εποχής που ακόμα βρίσκεται σε εξέλιξη.

-Έχετε γράψει και αρκετά εφηβικά ιστορικά μυθιστορήματα. Κανάρης, Ρήγας Βελεστινλής… τι σας συγκίνησε σε αυτά τα πρόσωπα; Θα μπορούσε ο Μέγας Αλέξανδρος να είναι ήρωάς σας;

Αυτά είναι σαφώς ιστορικά μυθιστορήματα, πραγματεύονται τη ζωή και τη δράση ιστορικών προσώπων και τα γεγονότα που σχετίζονται με αυτά. Ξεκινώντας τη σειρά αυτή θέλησα να μιλήσω για ανθρώπους που με τη ζωή και το έργο τους συνέβαλαν στη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους. Βέβαια, οι πρώτοι τόμοι αναφέρονται σε πρόσωπα της επανάστασης του ’21 γιατί τότε γεννιέται η σύγχρονη Ελλάδα. Στην πορεία, αν μπορέσω να συνεχίσω τη σειρά, που ονομάζω «Προσωπογραφίες», σκοπεύω να καταπιαστώ και με μεταγενέστερα πρόσωπα. Όπως καταλαβαίνετε, ο Αλέξανδρος δε χωράει σε αυτή την ενότητα.

-Τι είναι αυτό που κάνει τον Αλέξανδρο να κινείται στα όρια του θρύλου, τελικά;

Όπως ξέρουμε η Ιστορία ασχολείται με ανθρώπους που έπαιξαν ρόλο σε γεγονότα που θεωρήθηκαν σημαντικά για να καταγραφούν. Άλλοι από αυτούς ακολούθησαν, καθοριστικά αναμφίβολα, τα γεγονότα, ενώ άλλοι, σαφώς εκμεταλλευόμενοι συγκυρίες, κίνησαν οι ίδιοι τον τροχό της ιστορίας, πήγαν λίγο παρακάτω τα πράγματα με τις επιλογές και τη δυναμική τους. Συνήθως τα πρόσωπα αυτά ξέρουν να διαχειρίζονται με τον πιο εντυπωσιακό τρόπο την εικόνα τους και έτσι από πολύ νωρίς μυθοποιούνται. Ο Αλέξανδρος ήταν τέτοιας στόφας προσωπικότητα, ένας σταρ της ιστορίας.

-Αμφίπολη: μια μεγάλη αρχαιολογική ανακάλυψη ή ανάγκη για μια μεγάλη αρχαιολογική ανακάλυψη;

Για τους αρχαιολόγους οποιαδήποτε ανασκαφή σε εξέλιξη είναι σημαντική. Το πλατύ κοινό πάλι, συμπεριλαμβανομένων των δημοσιογράφων που προβάλλουν οτιδήποτε έχει ανάγκη από προβολή –για λόγους πολιτικούς, εθνικούς, ιδεολογικούς κ.λ.π- έχει μάθει να ενδιαφέρονται για ό,τι εντυπωσιάζει. Ο τάφος της Αμφίπολης και μόνο που βρίσκεται στη Μακεδονία, τόπο που τα τελευταία χρόνια αποτελεί τον πρώτο εθνικό μας καημό, είναι ένας ρούμπος απέναντι στους βόρειους γείτονες που επιβουλεύονται τα όσια και τα ιερά μας. Για την αρχαιολογία όμως ο τάφος αυτός μπορεί να είναι εξίσου σημαντικός με μια ταπεινή θεμελίωση που βρέθηκε σε μια ανασκαφή του Αιγαίου. Μπορεί μάλιστα στην πορεία της έρευνας εκείνο το εύρημα να αποδειχθεί σημαντικότερο από μια μνημειώδη κατασκευή.

– Τι είναι αυτό που μας κάνει σε μια εποχή απίστευτης κρίσης (κάπως θα πρέπει να το πούμε, διότι πια είναι διαρκής κατάσταση) να καθηλωνόμαστε μπροστά σε έναν αρχαίο τάφο;

Η παραμυθία που χρειάζεται ο άνθρωπος σε περιόδους σαν κι αυτή. Αν, ανοίγοντας την τηλεόραση, μπορεί να επιλέξει ανάμεσα στην νέα, ζοφερή ανακατάταξη της Μέσης Ανατολής, στον ΕΜΦΙΑ, στην ανεργία που μαστίζει την Ελλάδα και στον πόλεμο της Ουκρανίας, σίγουρα προτιμά να παρακολουθεί, νιώθοντας μάλιστα εθνικά υπερήφανος, τα βήματα της αρχαιολογικής σκαπάνης προς το εσωτερικό ενός μακεδονικού τάφου.

-Ο Χρόνος στη ζωή, στην λογοτεχνία και στην αρχαιολογία είναι ένας διαφορετικός, άλλος, χρόνος;

Σε όλα τα πεδία ο χρόνος καθώς και ο τρόπος που τον αντιλαμβανόμαστε είναι κάτι διαφορετικό. Η έννοια του χρόνου είναι εντελώς σχετική.

-Τι έχει αλλάξει στη ζωή και στη γραφή σας από το 1996 και το μυθιστόρημα «Άτροπος ή Η ζωή και ο θάνατος της Βενετίας Δαπόντε» μέχρι σήμερα και το «Χάλκινο γένος»;

Μέσα σε δεκαοχτώ χρόνια είναι φυσικό να έχουν αλλάξει πολλά στη ζωή μου και κυρίως εγώ η ίδια. Πιστεύω πως τώρα βλέπω τα πράγματα με μεγαλύτερη επίγνωση, στοιχείο που ελπίζω πως βγαίνει και στη γραφή μου. Εξάλλου αυτό είναι το χαρακτηριστικό της ωριμότητας.

-Η επανάσταση, η γενναιότητα, είναι διαφορετική από εποχή σε εποχή;

Η επανάσταση, όχι ως απλός ξεσηκωμός, αλλά ως στάση ζωής, σίγουρα μεταλλάσσεται. Κάθε φορά ζητάει κάτι διαφορετικό ανάλογα με τις ανάγκες, και αυτό είναι που κάνει τη διαφορά ανάμεσα στον αληθινό επαναστάτη και τον παπαγάλο που επαναλαμβάνει τσιτάτα.

-Ο αξιακός κώδικας;

Αυτό που κάνει τον άνθρωπο να είναι πάντα σε εγρήγορση και να ζει αληθινά ελεύθερος είναι οι αξίες. Η έκπτωση των αξιών είναι ασθένεια που επιφέρει λίγο- λίγο τον πνευματικό θάνατο. Από αυτή την ασθένεια πάσχει η χώρα μας τα τελευταία χρόνια.

-Τι είναι εκείνο που παραμένει αναλλοίωτο μέσα στον χρόνο;

Η συνέπεια. Θεωρώ πως είναι η μοναδική πυξίδα στη ζωή του ανθρώπου.

-Στη δική σας γραφή; Στη ζωή σας;

Παλεύω να κρατήσω τις αξίες μου μέσα σ’ αυτόν τον περιρρεόντα εκμαυλισμό και να μη χάσω τον προσανατολισμό μου, πρωτίστως στη ζωή και κατ’ επέκταση στη γραφή.