✔ Μαρία Κατσαντώνη «Η συγγραφή αποτελεί μέσο δημοκρατικοποίησης και συμμετοχής στο πολιτισμό»

Συνέντευξη στη Νάνσυ Κοντονίκου //

 

Η συγγραφή αφήνει πίσω της τυχόν θεωρίες  εμβαπτίσεως και ανοίγει τις πόρτες της στην σύγχρονη εκπαίδευση και τον πολιτισμό ως μια ενέργεια βαθειάς επίγνωσης, μια νοητική και διανοητική πράξη. Αγκαλιάζει την λογικότητα του συναισθήματος, στέκεται αρωγός της διαφοροποιημένης παιδαγωγικής, καλλιεργεί νέες δεξιότητες, απελευθερώνει την φαντασία και συμβάλει στην καλλιτεχνική δημιουργία. Μαζί μου σε αυτό το τεύχος η Μαρία Κατσαντώνη, διδάκτωρ του  Πανεπιστημίου Sorbonne-Nouvelle Paris 3 σε μια συζήτηση γύρω από το ρόλο και την συμβολή της Δημιουργικής γραφής στην σύγχρονη εκπαιδευτική πραγματικότητα.

-Μαρία, Καλημέρα! Χαίρομαι ιδιαίτερα που είσαι μαζί μας μέσα από τις σελίδες του Fractal. Θα ήθελες να μας πεις λίγα λόγια για εσένα και την σχέση σου με την Δημιουργική Γραφή;

Με τη διδασκαλία της Δημιουργικής Γραφής ασχολούμaι συστηματικά από το 2007, αρχικά εισάγοντας το γνωστικό αντικείμενο ως μάθημα επιλογής στο Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας & Φιλολογίας του Παν. Αθηνών, ένα διαδραστικό-εργαστηριακό μάθημα στην ελληνική και γαλλική σε συνεργασία με τον συγγραφέα και κριτικό Κώστα Παπαγεωργίου. Στη συνέχεια ασχολήθηκα με το συντονισμό και την εμψύχωση εργαστηρίων σε διάφορους εκπαιδευτικούς και πολιτισμικούς φορείς σε κοινό εφήβων και ενηλίκων. Έχω επίσης συμμετάσχει ως εκπαιδεύτρια σε ποικίλες επιμορφώσεις καθηγητών της Μέσης Εκπαίδευσης αναφορικά με το σχεδιασμό δραστηριοτήτων και τη διδακτική του λογοτεχνικού κειμένου. Σήμερα, διδάσκω ως καθηγήτρια-σύμβουλος «Θεωρία λογοτεχνίας και δημιουργική γραφή» στο Κοινό ΜΠΣ «Δημιουργική γραφή» του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου με το Παν. Δυτικής Μακεδονίας.

-Θα ήθελα να ξεκινήσουμε με μια παρατήρηση μου για την Δημιουργική γραφή στους αρχαίους ελληνικούς χρόνους, όπου θέλει όλες οι τέχνες να διδάσκονται εκτός από την Δημιουργική γραφή. Γιατί πιστεύεις ότι συνέβαινε αυτό;

Η Δημιουργική γραφή ως συστηματική μελέτη της συγγραφικής πράξης συνδέεται άμεσα με τη ρητορική τέχνη και αξιοποιεί τα ευρήματα της. Στην αρχαιότητα διδάσκονταν τρία μαθήματα κλασικής παιδείας: η γραμματική, η λογική, η ρητορική. Επομένως δεν θεωρώ πως δεν διδασκόταν, ίσως όχι με τον ίδιο όρο και τη συγχρονική διάσταση και εξάπλωση του γνωστικού αντικειμένου, όπως θα δούμε στις μέρες μας. Σήμερα ο όρος ρητορική έχει επεκταθεί στη δημόσια κυρίως σφαίρα επικοινωνίας, αλλά και στην ιδιωτική χρήση του λόγου. Μιλάμε για ρητορική ενός αφηγήματος σε επικοινωνιακό, πολιτικό, ειδησεογραφικό πλαίσιο, σε ένα λογοτεχνικό αφήγημα. Στα μεσαιωνικά χρόνια και αργότερα στην Αναγέννηση με την ανακάλυψη και εξέλιξη της τυπογραφίας, η ρητορική συνδέθηκε περισσότερο με την ακριβή και αποτελεσματική χρήση των ρητορικών και αφηγηματικών σταθερών κειμένων για την κριτική και γραμματολογική ερμηνεία τους. Πρόκειται για τεχνικές που προτείνονται μεταξύ άλλων στα εργαστήρια Δημιουργικής γραφής, πόσο μάλλον όταν σε αυτά διερευνάμε την εκφορά του λόγου και τις λειτουργίες των κειμένων, μελετάμε ετερόκλητα είδη λόγου και μορφές έκφρασης. Οι συμμετέχοντες μέσα από την παραγωγή λόγου δοκιμάζουν τις ρητορικές τους ικανότητες, αναδεικνύουν τις αισθητικές τους επιλογές και τα γλωσσικά τεχνάσματα που χρησιμοποιούν.  Εμπεριστατωμένες επίσης μελέτες ειδικών τα τελευταία χρόνια σχετικά με την Ιστορία της Δημιουργικής γραφής αποδεικνύουν ότι οι ρίζες της ξεκινούν ήδη στο έργο «Περί Ποιητικής» του Αριστοτέλη.

-Επικράτησε για χρόνια η άποψη ότι η συγγραφή αποτελεί μία πηγαία ενόρμηση και ο συγγραφέας καταιγιζόμενος από ιδέες καταλήγει στο αριστούργημα του. Πόσο μπορεί να ισχύει αυτό στη σχέση συγγραφέα – παραγόμενου προϊόντος;

Η συγγραφή αποτελεί εσωτερική ανάγκη, επιθυμία να κοινωνήσει κανείς σκέψεις, συναισθήματα, εμπειρίες … Η αναμέτρηση ωστόσο σκέψης και γλωσσικής έκφρασης δεν είναι πάντα εύκολη, αλλά πολύ συχνά επώδυνη διαδικασία, πόσο μάλλον όταν η γλώσσα αδυνατεί να εκφράσει τα πετάγματα της σκέψης, όταν αυτή τα προδίδει. Η πηγαία ενόρμηση, η έμπνευση, η αυτοσχέδια εμπειρία συνυπάρχουν. Ο συγγραφέας όμως θα πειραματιστεί, θα τροποποιήσει το κείμενο του για να καταλήξει στο τελικό παραγόμενο προϊόν του.  

-Η Δημιουργική γραφή αποτελεί διδασκόμενο μάθημα στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση στην Ευρώπη εδώ και πολλά χρόνια. Πότε ξεκινά εδώ στην Ελλάδα να καλλιεργείται η ιδέα της Δημιουργικής γραφής ως αντικείμενο εκπαίδευσης;

Μελέτες των τελευταίων ετών φέρνουν στο φως πως η Δημιουργική γραφή διδάσκεται για πρώτη φορά ως σεμιναριακό μάθημα σε Τμήματα Ξένων Φιλολογιών σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα (Τμήματα Αγγλικής & Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας) και Τμήματα Μ.Μ.Ε. Σε επίπεδο ωστόσο θεσμοθετημένης εκπαίδευσης, το 2008 δημιουργείται στην Ελλάδα το πρώτο πρωτοποριακό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών με τίτλο «Δημιουργική γραφή » στο Παν. Δυτικής Μακεδονίας με εμπνευστή τον Καθηγητή Νεοελληνικής Φιλολογίας Μίμη Σουλιώτη και νυν Διευθυντή τον Αναπληρωτή Καθηγητή Δημιουργικής Γραφής και Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Τριαντάφυλλο Κωτόπουλο. Μέχρι και σήμερα ποικίλα Προπτυχιακά και Μεταπτυχιακά Προγράμματα Σπουδών Φιλολογικών, Παιδαγωγικών και Πολιτισμικών κυρίως Τμημάτων εντάσσουν στα προγράμματα τους μαθήματα και σεμινάρια Δημιουργικής γραφής.

-Τι αφορά ακριβώς η Δημιουργική γραφή ως ακαδημαϊκή αρχή;

Περιλαμβάνει το σύνολο των γνώσεων, πρακτικών και τεχνικών που στοχεύουν στην κατάκτηση συγγραφικών και αναγνωστικών δεξιοτήτων, βάσει λογοτεχνικών και όχι μόνο κειμένων. Επίσης τη θεσμοθέτηση της ως αυτόνομο πλέον γνωστικό αντικείμενο στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση σε προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών.  Μαθήματα και εργαστήρια Δημιουργικής γραφής εντάσσονται σε ακαδημαϊκά προγράμματα, άλλοτε ως υποχρεωτικά και άλλοτε ως επιλογής μαθήματα. Αποτελούν πολύ συχνά συμπλήρωμα σε μαθήματα κυρίως Θεωρίας της λογοτεχνίας, Αφηγηματολογίας-Ρητορικής-Υφολογίας, Θεωρίας Ανάλυσης του λόγου, Διδακτικής του λογοτεχνικού κειμένου, Τεχνικών της έκφρασης-Σύνθεσης λόγου.Tα μαθήματα και εργαστήρια διαφοροποιούνται ανάλογα με τη θεματική τους, τις ειδολογικές και αφηγηματικές διαφορές των κειμένων και διακειμένων που προτείνουν. Πλαισιώνονται από πεπειραμένους ακαδημαϊκούς, θεωρητικούς της γραφής, με την ουσιαστική παρέμβαση και διδασκαλία επιλεγμένων συγγραφέων. Μαθήματα και εργαστήρια Δημιουργικής γραφής συναντάμε εκτός Τμημάτων Φιλολογικών και Πολιτισμικών Σπουδών, σε Τμήματα Επιστημών του Λόγου και Επιστημών της Αγωγής, όπως επίσης σε Τμήματα Μ.Μ.Ε., Πολιτικών Επιστημών, Ψυχολογίας, Τμήματα Θεατρικών και Κινηματογραφικών Σπουδών.

-Από ποια βαθμίδα της εκπαίδευσης μπορεί να αρχίσει να διδάσκεται το μάθημα της Δημιουργικής γραφής; 

Ήδη από το Δημοτικό Σχολείο. Στα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου αναφορικά με τη διδασκαλία του Ενιαίου Γλωσσικού Μαθήματος Νεοελληνικής Γλώσσας στο Δημοτικό Σχολείο αναγράφονται παιγνιώδεις δραστηριότητες, παιχνίδια κυρίως λεκτικά, αλλά και υφολογικά που διαφοροποιούν το χτίσιμο ενός λεξιλογίου και στη συνέχεια της δομής μιας πρότασης. Αναφέρω ενδεικτικά αντικαταστάσεις λέξεων μέσα από συμβολισμούς χρωμάτων, ακροστιχίδες, μετατροπές έμμετρου λόγου σε πεζό, ποιήματα μέσα από παρηχήσεις φθόγγων ή φωνολογικές αντιπαραθέσεις, παραγωγή χαϊκιού. Στη συνέχεια παιχνίδια ρόλων με στόχο τη βελτίωση της προφορικής έκφρασης, αλλά και την καλλιέργεια της φαντασίας των μαθητών (όπως φανταστική συνέντευξη, δραματοποίηση, διαδραστικές και λειτουργικές δραστηριότητες καταγραφής εντυπώσεων μέσα από ένα ημερολόγιο ή ένα ιστολόγιο με στόχο π.χ. την πρακτική του εσωτερικού μονολόγου ή τον αναστοχασμό εμπειριών) αποδεικνύονται ιδιαίτερα εποικοδομητικές ήδη από το Δημοτικό Σχολείο, όσο και αργότερα στις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου.

-Ποιες οι παιδαγωγικές διαστάσεις του γνωστικού αντικειμένου;

Η θεσμοθέτηση της Δημιουργικής γραφής συνδέεται στις μέρες μας με την κυρίαρχη κουλτούρα και με σύγχρονες εκπαιδευτικές πρακτικές όπως βιωματική μάθηση, μέθοδο ‘σχεδίου εργασίας΄, διαθεματική προσέγγιση, διαφοροποιημένη παιδαγωγική. Θα επιμείνω ειδικότερα στις μέρες μας στην μέθοδο του συγγραφικού ‘σχεδίου’ εργασίας, μία ανοικτή διαδικασία μάθησης, η οποία εξελίσσεται ανάλογα με την εκάστοτε τάξη και τα ενδιαφέροντα κλιμακούμενα ανά τάξη μαθητών. Στηρίζεται κατεξοχήν στην καλλιέργεια των συγγραφικών δεξιοτήτων των μαθητών, όπως και στην ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, αρχικά μέσα από ατομική και στη συνέχεια μέσα από ομαδική αλυσιδωτή γραφή. Η μέθοδος αυτή συνάδει με τις αρχές της διαφοροποιημένης παιδαγωγικής. Προωθεί παράλληλα την παιδαγωγική των πολυγραμματισμών, συνιστώντας τη χρήση μιας ποικιλίας κειμένων (ειδησεογραφικών, λογοτεχνικών, πληροφοριακών) τα οποία μπορούν να κτίσουν ένα γόνιμο διάλογο βάσει των νέων γραμματισμών χάρη στην αξιοποίηση οπτικών και ηχητικών ερεθισμάτων (πολυμέσων, κινηματογραφικών ταινιών, τραγουδιών, διαδικτυακών φόρουμ, κόμικς, εικαστικών έργων τέχνης).

-Υπάρχει μια ευρεία ποικιλία μεθόδων ή περιοριζόμαστε σε συγκεκριμένες τεχνικές;

Υπάρχει ευρεία ποικιλία μεθόδων και πρακτικών που διαφοροποιούνται ανάλογα με το κοινό, τη θεματική και το στόχο των εργαστηρίων. Επίσης το σύνολο των διδακτικών ωρών, αλλά και τον εκάστοτε διδάσκοντα-εμψυχωτή. Να τονισθεί ωστόσο πως όχι μόνο στη σχολική κοινότητα, αλλά και σε κοινό ενηλίκων που παρακολουθούν ένα σεμινάριο-εργαστήριο Δημιουργικής γραφής, η φαντασία των συμμετεχόντων ενεργοποιείται τις περισσότερες φορές με βάση ένα αφετηριακό στοιχείο π.χ. ένα οπτικό ή ηχητικό ερέθισμα (ένα κείμενο-αφόρμηση, ένα τραγούδι, ένα εικαστικό έργο τέχνης). Οι συμμετέχοντες εξοικειώνονται στη συνέχεια με ποικίλες μυθοπλαστικές και υφολογικές δραστηριότητες. Καλούνται να κτίσουν μία δική τους ιστορία ή να επεκτείνουν την πλοκή μίας ήδη υπάρχουσας ιστορίας, αλλάζοντας το θέμα της (την εποχή, τα επεισόδια της δράσης και τις λειτουργίες των ηρώων). Παράλληλα υφολογικές δραστηριότητες επαναγραφής ή ανασύνθεσης κειμένων επιτρέπουν στους συμμετέχοντες να ανασυνθέσουν τον αφηγηματικό κόσμο μιας υπάρχουσας ιστορίας, να δοκιμάσουν το ύφος και τις ρητορικές τους ικανότητες. Πειραματίζονται κατ’αυτόν τον τρόπο με ποικίλες αφηγηματικές τεχνικές. Ενδεικτικά αναφέρω πως μπορούν: να αλλάξουν την οπτική γωνία της αφήγησης · να τοποθετήσουν τα γεγονότα σε διαφορετική χρονική σειρά · να προβούν σε γενετική αλλαγή ενός κειμένου π.χ. να μετατρέψουν ένα παραμύθι ή ένα αστυνομικό μυθιστόρημα σε κόμικς, ένα μυθιστόρημα σε θεατρικό έργο, ένα ποίημα σε ειδησεογραφικό γεγονός.

-Τι αποκομίζετε από τους φοιτητές-εκπαιδευτικούς στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο όπου διδάσκετε; Ενδίδουν στις προκλήσεις;

Βρίσκουν ολοένα και πιο ενδιαφέρον το γνωστικό αντικείμενο και τη διασύνδεση του με διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους. Ανακαλύπτουν, αναθεωρούν απόψεις και θέσεις. Προβληματοποιούνται γύρω από την έννοια της λογοτεχνικής ανάγνωσης και επιχειρούν να υιοθετήσουν νέες προσεγγίσεις στον τρόπο γραφής και ανάγνωσης στους ασκούμενους μαθητές τους. Δεν είναι τυχαίο πως αρκετοί από τους φοιτητές μας δραστηριοποιούνται σε πολιτιστικά ‘σχέδια’ δράσης εντός και εκτός της σχολικής κοινότητας, διοργανώνουν λέσχες ανάγνωσης, συνθέτουν και δημοσιεύουν δικά τους κείμενα. Αυτό που παρατηρούν και επιβεβαιώνουν ωστόσο όλοι είναι πως «η Δημιουργική γραφή είναι πρόκληση, αλλά το γνωστικό αντικείμενο θέλει εκπαίδευση».

-Πιστεύετε ότι η Δημιουργική γραφή ως γνωστικό αντικείμενο έχει να προσφέρει καρπούς ενισχύοντας το επίπεδο πρόσληψης και παραγωγής τόσο του γραπτού, αλλά και του προφορικού λόγου;

Σε επίπεδο πρόσληψης και παραγωγής γραπτού λόγου ελέγχονται με διαβάθμιση δεξιότητες που συντελούν στην ανάπτυξη τόσο της ποιότητας του λόγου των συμμετεχόντων, αλλά και της δημιουργικότητας τους. Θα σταθώ στις παρακάτω δεξιότητες που αφορούν: i) τη γλωσσολογική δεξιότητα (που αφορά το λεξιλόγιο, τη γραμματικο-συντακτική δομή του λόγου, τη φωνολογία και την ορθογραφία) ii) την πραγματολογική δεξιότητα που περιλαμβάνει την ικανότητα λόγου (όπως σχέσεις συνοχής και συνεκτικότητας κειμένων, υφολογική παραγωγή), επίσης τη λειτουργική-επικοινωνιακή ικανότητα χάρη στη χρήση ρητορικών-επικοινωνιακών σκοπών (όπως επιχειρηματολογία, διευκρίνιση, διαμαρτυρία, πειθώ). Σε επίπεδο παραγωγής προφορικού λόγου, η προφορικότητα ενδυναμώνεται χάρη στην εξιστόρηση προσωπικών μαρτυριών (αναμνήσεων μέσω βιοαφηγήσεων), τη δημιουργία διαλόγων μέσα από το θεατρικό αυτοσχεδιασμό, την επαναληπτική αφήγηση ιστοριών,  αλλά και τη δημιουργία φανταστικών ιστοριών. Στο σημείο της πρόσληψης του προφορικού λόγου να υπογραμμίσω πως η κοινωνική σφαίρα των μαθημάτων και εργαστηρίων Δημιουργικής γραφής, η διασφάλιση δηλ. της επικοινωνίας μεταξύ των συμμετεχόντων απoτυπώνουν έναν από τους σημαντικότερους στόχους της. Κατά τη διάρκεια ενός μαθήματος ή εργαστηρίου, οι συμμετέχοντες ανταλλάσσουν απόψεις γύρω από μία θεματική, εκφράζουν εμπειρίες, μοιράζονται συναισθήματα. Πριν καταγραφούν όλα τα παραπάνω στο χαρτί έχει προηγηθεί συζήτηση με βάση ένα κείμενο. Στη μετέπειτα συγγραφή κειμένων ακολουθεί το στάδιο της ακρόασης, της μεγαλόφωνης δηλαδή ή/και συλλογικής ανάγνωσης κειμένων. Γίνεται επομένως άμεσα αντιληπτό πως το μάθημα αυτό καλλιεργεί όχι μόνο δεξιότητες γραπτού λόγου, όπως λανθασμένα πολλοί πιστεύουν, αλλά αναμφισβήτητα απελευθερώνει και ευνοεί την προφορικότητα.

-Πιστεύετε ότι η διδασκαλία της Νεοελληνικής γλώσσας ενισχύεται με την σύμπραξη-ένταξη της Δημιουργικής γραφής μέσα από τα Νέα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (Λυκείου) ως προς την ανάπτυξη δεξιοτήτων γλωσσικού και λογοτεχνικού γραμματισμού ;

Σαφώς. Τομή αποτελεί η περσινή σχολική χρονιά 2016-2017, όπου η Δημιουργική γραφή εισάγεται στα Νέα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (Λυκείου) για πρώτη φορά ως ένα (1) από τα δύο (2) βασικά ερωτήματα αξιολόγησης μαζί με το ερώτημα της αναγνωστικής ανταπόκρισης. Ο λογοτεχνικός γραμματισμός αποτελεί από παλαιότερα δεξιότητα που ενσωματώνεται σε μαθήματα Γενικής Παιδείας ή ευρύτερου Πολιτισμικού γραμματισμού τόσο στο αγγλοσαξονικό όσο και στο γαλλόφωνο σύστημα της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Ειδικά στη Γαλλία, αποτελεί υποχρεωτικό μάθημα επιλογής των υποψηφίων-μαθητών για τις εισαγωγικές εξετάσεις στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση ανεξαρτήτως της κατεύθυνσης (τεχνολογικής, επαγγελματικής ή γενικής) που έχουν επιλέξει. Στις βασικές δεξιότητες λογοτεχνικού γραμματισμού συγκαταλέγονται i)η αναγνώριση της αφηγηματικής δομής και της λειτουργίας των κειμένων μέσα από το σχολιασμό, την ανάλυση και την ερμηνεία αυτών ii) η αξιολόγηση και αποτίμηση των λογοτεχνικών έργων με κριτήρια την αισθητική και ανθρωπογνωστική τους αξία.  Από τα παραπάνω γίνεται άμεσα αντιληπτό πως μέσω των δραστηριοτήτων Δημιουργικής γραφής, αξιοποιούνται τεχνικές του λόγου εξαιρετικά βοηθητικές για τους μαθητές, ώστε να διαβάζουν διαφορετικά, να αναλαμβάνουν δράση κατευθύνοντας μέσα από τα κείμενα τους τους ήρωες και τη δράση τους, να ανασυνθέτουν κείμενα εξερευνώντας το προσωπικό τους ύφος.

-Ποιο ρόλο και σκοπό επιτελεί η φαντασία στη διαδικασία οργάνωσης και χρήσης του λόγου;

Η φαντασία αποτελεί το εφαλτήριο, το κατεξοχήν απελευθερωτικό, δημιουργικό στοιχείο κατά τη γνώμη μου για το ξεκίνημα μιας συγγραφικής διαδρομής. Ένα ποίημα, ένα διήγημα αρχίζει από μία σκέψη, πολλές φορές τυχαία, από μία εικόνα, ένα συνειρμό. Ο συγγραφέας έρχεται στη συνέχεια αντιμέτωπος με την λευκή κόλλα. Στη συνέχεια, σαφώς ακολουθεί κάποια επεξεργασία του κειμένου, προέκταση ή αφαίρεση. Όπως σε κάθε συγγραφικό είδος όχι μόνο λογοτεχνικό, αλλά και δοκιμιακό, χρηστικό, εκεί που νομίζει κανείς ότι έχει ολοκληρωθεί κάτι, το ξαναπιάνει και αφού έχει μεσολαβήσει ένα χρονικό διάστημα το βλέπει με διαφορετικό μάτι. Η κριτική αυτή διαδικασία της οργάνωσης του λόγου του ίδιου του γράφοντος υποκειμένου που συμβαίνει ενώ συνθέτει ένα κείμενο μυθοπλαστικό και μετά το παραγόμενο προϊόν δεν ακυρώνει το φαντασιακό στοιχείο. Βρισκόμαστε στο σημείο που ένας συγγραφέας επανεξετάζει, αναθεωρεί, τροποποιεί μέρος της δουλειάς του.

-Φαντάζομαι ότι ίσως να χρειάζεται ένα παιδί να έχει μια καλή βάση για να οδηγηθεί εξίσου να παράγει σε μια ξένη γλώσσα αντίστοιχα; Σε ποια ηλικία τα παιδιά επιζητούν να δημιουργήσουν σε ξένη γλώσσα;

Η φαντασιακή δεξιότητα είναι έκδηλη από πολύ μικρή ηλικία. Σύμφωνα με ψυχογλωσσολόγους τα παιδιά επιζητούν να δημιουργήσουν από πολύ μικρά μέσω του παιγνιδιού, τομέα άκρως σημαντικού για την ψυχοκινητική και γλωσσική τους ανάπτυξη. Η μαθησιακή και εργαστηριακή ωστόσο λογική της Δημιουργικής γραφής που ακολουθεί είναι η ίδια στην μητρική και ξένη γλώσσα, δεν αλλάζει κάτι. Στην Ξένη Γλώσσα παιγνιώδεις μικρο-δραστηριότητες μέσα από επαναληπτική αφήγηση παραμυθιών, παιγνίδια λέξεων, συνθέσεις ποιημάτων με ομοιοκαταληξία, δημιουργίες ιστοριών με σκίτσα ή κόμικς, σχεδιασμός οικογενειακών δένδρων με παρουσιάσεις οικογενειακών πορτρέτων εφαρμόζονται χωρίς αμφιβολία σε ηλικίες από 4 έως 10 ετών (επίπεδο χρηστών λόγου Α1-Α2). Το Κοινό Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Αναφοράς Γλωσσών και Πολιτισμών (2005) υπογραμμίζει διεξοδικά τη σημασία των εν λόγω δραστηριοτήτων προβάλλοντας «τη σημασία της αισθητικής και παιγνιώδους χρήσης της γλώσσας». Για ένα παιδί, η περιπέτεια της γραφής και της ανάγνωσης είναι αναμφισβήτητα ένας τρόπος να βιώσει έναν ξένο πολιτισμό. Να εξοικειωθεί με τον ξενόγλωσσο λόγο, να εξευρευνήσει τις δυνατότητες του και να ενδυναμώσει την αυτοπεποίθηση του.

-Έχει τη δυναμική η Δημιουργική Γραφή να προσφέρει ως μέσο κοινωνικής ένταξης και σε ποιες περιπτώσεις;      

Τα μαθήματα και εργαστήρια Δημιουργικής γραφής μπορούν να προσφέρουν πολλά και να λειτουργήσουν κοινωνικο-θεραπευτικά σε: προγράμματα ατόμων με ειδικές ανάγκες · προγράμματα επανένταξης ή απεξάρτησης από ουσίες (ναρκωτικά, αλκοολισμό) · κοινωνικά προγράμματα κατά του αστικού αναλφαβητισμού και κατ’επέκταση της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού · προγράμματα κοινωνικής ένταξης μεταναστών-προσφύγων · προγράμματα ατόμων με μαθησιακές δυσκολίες. Στόχος των μαθημάτων και εργαστηρίων Δημιουργικής γραφής αποτελεί στην προκειμένη περίπτωση η ανάπτυξη -όχι μόνο γλωσσικών δεξιοτήτων όπως προαναφέρθηκαν- αλλά πρωτίστως διαπροσωπικών μέσα από ποικίλες δραστηριότητες με στόχο τη διαχείρηση προσωπικών συγκρούσεων, την ενδυνάμωση της αυτοπεποίθησης και της αυτογνωσίας των συμμετεχόντων.  Ο κοινωνικός χαρακτήρας της Δημιουργικής γραφής έχει εξαπλωθεί εδώ και χρόνια σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη χάρη στην πολιτική της πολιτιστικής αποκέντρωσης. Δημόσιοι, αλλά και ιδιωτικοί τοπικοί φορείς μέσω δήμων και κοινοτήτων, δανειστικές βιβλιοθήκες, πολιτιστικοί πολυχώροι διοργανώνουν ολοένα και περισσότερο ‘σχέδια’ συγγραφής ιστοριών, προκηρύσσουν τοπικά λογοτεχνικά βραβεία, διοργανώνουν λογοτεχνικές βραδυές σε σπίτια νεότητας, στέγες συγγραφέων. Ο κοινωνικο-θεραπευτικός χαρακτήρας της Δημιουργικής γραφής συνδέεται με την ψυχαγωγία των χώρων αυτών και αποδεικνύει ότι η συγγραφή αποτελεί μέσο δημοκρατικοποίησης και συμμετοχής στον πολιτισμό, χειραφετική διαδικασία, εκπαιδευτική και κοινωνική σημαντική δύναμη. Πολλοί συγγραφείς στις μέρες μας, αλλά και θεωρητικοί της γραφής εμψυχώνουν εργαστήρια σε σχολεία, γηροκομεία, φυλακές.

-Ποιες οι πρακτικές προσέγγισης σε περίπτωση μικτών συγχωνευμένων ομάδων εντός σχολικής τάξης;

Θα πρότεινα επιλογή κειμένων μέσα από διαθεματικά ‘σχέδια’ εργασίας που βοηθούν τους μαθητές να προβληματιστούν, αλλά και να ευαισθητοποιηθούν σε ζητήματα διαπολιτισμικά όπως αυτά καλλιεργούνται σε ένα ετερόκλητο πολιτισμικό περιβάλλον σε σχέση με το κράτος προέλευσης τους. Αναφέρω ενδεικτικά θεματικές που αγγίζουν κυρίως παιδιά και εφήβους, όπως η διαφορετικότητα, ο ρατσισμός, η μοναξιά, η βία, η μετανάστευση. Όλα τα παραπάνω μπορούν να υλοποιηθούν μέσα από την καταγραφή αυτοβιογραφικών στοιχείων, προφορικών εξιστορήσεων, μέσα από αφηγήσεις παραμυθιών της χώρας προέλευσης τους με τη συμβολή διαγλωσσικών ασκήσεων. Τα κείμενα μπορούν να ποικίλουν από κείμενα μεταναστευτικής λογοτεχνίας, εικονογραφημένο ιστορικό ντοκυμαντέρ, κείμενα πληροφοριακά, διαδικτυακά, αλλά και από τον έντυπο τύπο, ερεθίσματα οπτικο-ακουστικά. Οι δραστηριότητες που προτείνονται υλοποιούνται επίσης μέσα από την παιδαγωγική του συγγραφικού ‘σχεδίου’ εργασίας την οποία προαναφέραμε σε ατομική και στη συνέχεια αλυσιδωτή γραφή. Στην περίπτωση των μικτών συγχωνευμένων ομάδων, έμφαση δίνεται επίσης στη δυνατότητα συμμετοχής αδύναμων και πιο αδιάφορων μαθητών με γλωσσική ανεπάρκεια με στόχο την αναβάθμιση της εικόνας και της αυτοπεποίθησης τους.

–Πιστεύετε ότι οι σύγχρονες παιδαγωγικές δραστηριότητες όπως η «Γραφή της επινόησης» αρωγούν σημαντικά σε περιπτώσεις ανομοιογενών ομάδων;

H δραστηριότητα αυτή πρωτοεμφανίστηκε ως εκπαιδευτική καινοτομία στη Γαλλία ήδη από το 2006, προτεινόμενη από μία ομάδα πανεπιστημιακών με αντικείμενο την εφαρμοσμένη ανάλυση του λόγου. Περιλαμβάνει συγγραφή κειμένου με επιχειρηματολογικό χαρακτήρα με βάση κάποιο κείμενο-αφόρμηση κυρίως λογοτεχνικό. Επομένως στις συγκεκριμένες ομάδες με κατάλληλη προσέγγιση θεματικών (όπως η ετερότητα, η πολυπολιτισμικότητα, η παγκοσμιοποίηση) από τον διδάσκοντα-εμψυχωτή μπορεί να δοθεί η δυνατότητα στους συμμετέχοντες να αναμετρηθούν με το λόγο τους, απελευθερωμένοι από πολιτισμικές και εθνικές διαφορές, και στη συνέχεια με τη γραφή ξεπερνώντας το φόβο της λευκής σελίδας.

-Πιστεύετε ότι με την πλήρη ένταξη και εξέλιξη του αντικειμένου μπορούμε να προσμένουμε μια « γενετική αλλαγή » και μια ιδιαίτερη κοινωνική λειτουργία μέσα στα ελληνικά σχολεία;

Αναμφισβήτητα, μία ανανέωση του ήδη υπάρχοντος εκπαιδευτικού υλικού αναφορικά με την παιδαγωγική της γλώσσας και της λογοτεχνίας, μία γενικότερη αναβάθμιση της παιδείας βασιζόμενη στην ενεργή πολιτειότητα, διαμορφώνοντας άτομα δημιουργικά, όχι αδρανή και παθητικά, με προσωπική σκέψη, πνεύμα ομαδικότητας, πολίτες ικανούς να επιφέρουν αλλαγές με τη δύναμη του λόγου και της γραφής, αλλά και την εγκύκλια παιδεία τους.

-Μαρία σε ευχαριστώ θερμά για όσα μοιράστηκες μαζί μας σήμερα.

Για μένα ήταν μεγάλη χαρά να συνομιλήσω μαζί σας για ένα γνωστικό αντικείμενο εξελισσόμενο και πολλά υποσχόμενο σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Ευχαριστώ πολύ εσάς και το Fractal.