Μάνος Κοντολέων: “Είναι πολύ πιο δύσκολο το είδος της αφήγησης που απευθύνεται σε παιδιά και εφήβους”

Συνέντευξη στην Αργυρώ Μουντάκη //

Με αφορμή τρία βιβλία του λιγότερο ή περισσότερο αλληγορικά συζητάμε με τον Μάνο Κοντολέων για την συγγραφική του αρχή, την οικογένειά του, την σύγχρονη εκδοτική παραγωγή και την σχέση του με τον Βόλο και το Πήλιο, που είναι πλέον δεμένη με δεσμούς γης. Είναι αγαπημένος συγγραφέας μικρών αλλά και μεγάλων, μεγάλων που τον γνώρισαν παιδιά, που τον διαβάζουν και ως ενήλικες. Καθώς ο Μάνος Κοντολέων γράφει δίχως ταμπέλες «για παιδιά» ή «για ενήλικες» τα βιβλία του για παιδιά διαβάζονται και προβληματίζουν σίγουρα και τους ενήλικες, ίσως και περισσότερο απ’ ότι τα παιδιά. Τα τρία βιβλία που παρουσιάζουμε σήμερα ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία.

-Κύριε Κοντολέων είστε καταξιωμένος συγγραφέας για όλες τις ηλικίες. Ήταν όνειρο παιδικό; Πώς προέκυψε;

Από τη μητέρα μου, που μου έλεγε ιστορίες παρμένες μέσα από την καθημερινότητα, εγώ έμαθα να παρακολουθώ ό,τι συμβαίνει γύρω μου. Και μετά, μέσα στα βιβλία που διάβαζα, έβρισκα πολλά από αυτά που εγώ είχα αισθανθεί. Μέχρι που κάποια στιγμή (εκεί γύρω στα 12 ήμουνα) αποφάσισαν να γράψω κι εγώ μια δική μου εμπειρία και να την μοιραστώ με άλλους. Τη λύπη μου για τον θάνατο ενός αγαπημένου μικρού ζώου την έκανα διήγημα και την έστειλα να δημοσιευθεί στο περιοδικό «Διάπλαση». Κι έτσι ξεκίνησαν όλα…

-Η οικογένεια σας πόσο καθόρισε την επιλογή αυτή;

Οι γονείς μου στάθηκαν δίπλα μου από το πρώτο εκείνο διήγημα μέχρι τη μέρα που έφυγαν από κοντά μας. Υπήρξαν οι πρώτοι αναγνώστες των πρώτων μου συγγραφικών σχεδιασμάτων. Μεγάλο κι αυτό το δώρο που μου κάνανε.

-Οι σπουδές σας συνέβαλαν; Τι θα προτείνατε στα νέα παιδιά, που θέλουν να γίνουν συγγραφείς;

Σπούδασα Φυσική γιατί… Γιατί ήμουνα ανορθόγραφος κι έτσι δεν θα μπορούσα να περάσω σε μια θεωρητική σχολή. Με τη Φυσική τελικά δεν ασχολήθηκα, αλλά έχει σταθεί η αιτία να πιστεύω πολύ στη δομή ενός έργου λογοτεχνικού. Γι αυτό και δεν έχω κάτι συγκεκριμένο να προτείνω σε ένα νέο που θέλει να γίνει συγγραφέας. Παρά μόνο να του πω πως ότι κι αν σπουδάσει, αν θέλει να γίνει ένας υπεύθυνος συγγραφέας πρέπει πάνω απ’ όλα να διαβάζει πολλά και διάφορα.

-Μανόλο και Μανολίτο ή Μανολίτο και Μανόλο; Ποιος επηρεάζει ποιον περισσότερο; Ή μια εποικοδομητική διάδραση δίχως περισσότερο ή λιγότερο;

Οι αληθινά ουσιαστικές σχέσεις στηρίζονται στην αμοιβαιότητα. Από τον μικρό Μανολίτο, ο μεγάλος Μανόλο παίρνει τη φρέσκια ματιά. Και ο Μανολίτο ρουφά την πείρα του Μανόλο.

-Η φύση έχει θεϊκό ρόλο στο βιβλίο αυτό. Ως άνθρωπος πώς φιλοσοφείτε μαζί της ή εξ’ αιτίας της;

Η οικολογική συνείδηση πρέπει να στηρίζεται στην βάση πως ο άνθρωπος είναι μέρος κι αυτός της Φύσης. Προστατεύω τη Φύση σημαίνει προστατεύω τον εαυτό μου και τους άλλους ανθρώπους. Μέσα στη Φύση υπάρχει όλος ο κύκλος της ζωής. Και αν από κάπου μπορούμε να πάρουμε κάτι ελπιδοφόρο, είναι από την ίδια τη Φύση… Από το κυκλάμινο που κάθε φθινόπωρο ξεπετιέται μέσα από το χώμα, ακριβώς στο ίδιο το σημείο που είχε θαφτεί.

-Η σχέση παππού εγγονού σας έχει απασχολήσει πολύ στα έργα σας. Νομίζω και πριν γίνετε ο ίδιος παππούς. Σα να ήσασταν έτοιμος να γίνετε παππούς…

Αν τα παιδιά μου στάθηκαν η αφορμή να γράψω παιδικά βιβλία, ο εγγονός μου είναι τώρα η αιτία να αναζητώ το πώς μπορεί κάποιος να αμφισβητεί την πλήξη και να ανακαλύπτει τη χαρά του παιχνιδιού.

-Η ζήλεια των παιδιών σας απασχολεί και «Στο Νησί της Ροδιάς» και στο «Κόκκινο καραβάκι κόκκινο ποδήλατο»…

Δεν είχα αδέλφια. Η σχέση μεταξύ αδελφών μου είναι άγνωστη. Μα καταλαβαίνω πως πρέπει να είναι δυνατή. Κι όπως κάθε δυνατή σχέση άλλοτε θωπεύει κι άλλοτε πληγώνει.

-Η προσφυγιά είναι άλλο θέμα που σας απασχολεί. Ποιο θεωρείτε το χειρότερο δεινό για τους πρόσφυγες;

Οι γονείς μου είχαν έρθει από τη Σμύρνη. Κι έτσι ξέρω πολύ καλά το τι μπορεί να σημαίνει για κάποιον να του στερείς το δικαίωμα να τριγυρνά στα μέρη που κάποτε ανάσαινε.

-Κάποτε μου είχατε πει ότι γράψατε ένα βιβλίο σε μία μέρα. Είναι θέμα έμπνευσης, οργάνωσης ή κάτι άλλο μία τόσο παραγωγική μέρα;

Ο χρόνος για να γραφτεί ένα βιβλίο δεν έχει να κάνει μόνο με πόσες ώρες είσαι πάνω από το πληκτρολόγιο του υπολογιστή σου. Αλλά κυρίως με τον πόσο καιρό η ιδέα και η δομή απασχολούν τη σκέψη σου. Έχω μάθει να δουλεύω πολύ με το μυαλό κι έτσι γενικά ο χρόνος που χρειάζομαι για να καταγράψω τις ιδέες συχνά είναι πολύ πιο λίγος. Με άλλα λόγια –και για να απαντήσω ακριβώς στην ερώτηση αυτή- δεν είναι τόσο θέμα έμπνευση όσο οργάνωσης.

–Από την επαφή σας με τα παιδιά στα σχολεία τόσα χρόνια τώρα, τι σας έχει κάνει περισσότερο εντύπωση; Κάτι που σας έχει μείνει αξέχαστο…

Κάθε φορά είναι και μια άλλη φορά. Γιατί αν ο κάθε άνθρωπος διαφέρει από τον άλλο, πόσο μάλλον το κάθε παιδί από το διπλανό του. Από τις επισκέψεις μου στα σχολεία και δίνω και παίρνω. Και εκείνο που κάθε φορά ως πολύτιμο λάφυρο κουβαλώ μαζί μου είναι τα παιδικά τους μάτια.

-Πώς βλέπετε τη σύγχρονη εκδοτική παραγωγή και για το βιβλίο που στοχεύει στους ενήλικες αναγνώστες και γι’ αυτό που στοχεύει στα παιδιά.

Η κρίση έχει κι εδώ αφήσει το αποτύπωμά της. Βιβλία που στοχεύουν στο γρήγορα κέρδος μιας κατανάλωσης. Μα σκέφτομαι –εγώ που ξεκίνησα τη συγγραφική μου πορεία τα χρόνια που έπεφτε στον τόπο μας η χούντα- πως δεν μπορεί κάποια στιγμή θα βρεθούν οι συγγραφείς εκείνοι που θα γράψουν με ένα νέο ήθος λογοτεχνία για αναγνώστες μικρούς και μεγάλους. Αλλά αν θέλετε μια πιο εξειδικευμένη σκέψη μου –αυτό πιο δύσκολα θα επιτευχθεί στη λογοτεχνία για παιδιά. Κι αυτό γιατί είναι πολύ πιο δύσκολο το είδος της αφήγησης που απευθύνεται σε παιδιά και εφήβους.

-Πείτε μας για τον δεσμό σας με την πόλη του Βόλου …

Για μένα ο Βόλος είναι η πιο όμορφη πόλη της Ελλάδας. Έχει δυο πανέμορφα δώρα να την στολίζουν. Το Πήλιο και τον Παγασητικό. Κι έτσι εγώ μαζί με την σύντροφό μου και τα παιδιά μας αποφασίσαμε να μένουμε συχνά κοντά της. Στο σπίτι μας στον Άγιο Λαυρέντιο έχω γράψει μερικά από τα πιο πρόσφατα βιβλία μου.

-Σας ευχαριστώ θερμά!

Κι εγώ για την τόσο ουσιαστική αυτή συζήτηση.

Παρουσίαση βιβλίων

Κόκκινο καραβάκι κόκκινο ποδήλατο, Ψυχογιός, 2012, σελ64

Ο μικρός Μάνος προβληματισμένος που περιμένει αδερφάκι, έχει να διαχειριστεί και μια ποικιλία άλλων θεμάτων: είναι η διαχείριση του «εγώ» του, η διαχείριση του «άλλου», η αποδοχή του «άλλου» αλλά και η ανάγκη να κάνει χώρο για τον «άλλο». Το κλειδί για τη διαχείριση όλων αυτών των θεμάτων το έχει ο παππούς του, ο οποίος καταλυτικός στον μικρό εγγονό λειτουργεί παραβολικά, με εγκιβωτισμένες ιστορίες, στις οποίες συμμετέχει και ο μικρός ως δημιουργός, αλλά και πρακτικά φέρνοντάς τον σε επαφή με πρόσφυγες, γνωρίζοντάς του την ανέχεια αλλά και την αγάπη, που διέπει αυτούς τους ανθρώπους όπως και το πολύ σημαντικό συναίσθημα της αλληλεγγύης. Το «κλειδί», που έχει ο παππούς ξεκλειδώνει την ευαισθησία, το συναίσθημα αλλά και τη λογική του μικρού παιδιού. Μια ιστορία πέρα από τα στενά όρια της πολύ σημαντικής σχέσης παππού-εγγονού αλλά εφαπτόμενη σε πολλές άλλες περαιτέρω θεωρητικές και πρακτικές αξίες της ζωής.

Στο νησί της Ροδιάς, Ψυχογιός, 2014 , 56 σελ

Ο μικρός Μάνος μόλις έχει αποκτήσει αδερφάκι. Χαρούμενος αλλά και με το τσίμπημα της ζήλειας στην καρδούλα του φεύγει με τον παππού και τη γιαγιά για διακοπές στο Νησί. Στο Νησί ο Μάνος θα κάνει καινούριους φίλους, δεκατέσσερις τον αριθμό. Τα παιδάκια αυτά θα του πουν την ιστορία τους, καθώς βρέθηκαν στο Νησί για να βρουν φροντίδα και θαλπωρή στην αγκαλιά της Ρήγισσας. Μέσα στο βιβλίο μαθαίνουμε και την ιστορία της Ροδιάς, της μητέρας της Ρήγισσας, η οποία έβαλε σκοπό της ζωής της να προστατεύει τα ορφανά παιδάκια και να τα φέρνει στο Νησί και να τα φροντίζει. Ο Μάνος Κοντολέων αλληγορεί, με το ρόδι και τα δεκατέσσερα σποράκια του, τη Ροδιά- Μάνα και φυσικά όλα αυτά σε συνάφεια με τα χωριά SOS, στα οποία αποδίδεται μέρος των εσόδων της πρώτης έκδοσης.

Μανόλο και Μανολίτο , Πατάκης, 2013

Δύο ιστορίες αφηγείται στο αλληγορικό αυτό βιβλίο ο Μάνος Κοντολέων με διάθεση φιλοσοφική και καθόλου διδακτική, με διάθεση να συνομιλήσει ο μικρός Μανολίτο με τον μεγάλο Μανόλο, που θα μπορούσε να είναι και παππούς του. Οι δύο ήρωες συνδιαλέγονται, διαδρούν αλλά και επιδρούν όχι μόνο ο ένας στον άλλον αλλά και στο τρίτο πρόσωπο του βιβλίου, στον αναγνώστη. Επίκεντρο των φιλοσοφικών τους αναζητήσεων είναι η φύση, η χλωρίδα και η πανίδα, η απαρχή και η συνέχεια, ο σεβασμός και η αγάπη, η ηλικία και η σκέψη ως στοιχεία αλληλένδετα αλλά και η ύπαρξη ως θεωρητική και πρακτική έννοια. Δύο ιστορίες που σίγουρα μπορούν να αποτελέσουν εφόρμηση για πολλές συζητήσεις, κυρίως με τον εαυτό μας.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

 O Mάνος Kοντολέων γεννήθηκε στην Aθήνα το 1946 από γονείς που κατάγονταν απ’ τη Σμύρνη. Σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Aθηνών, αλλά ασχολείται με τη λογοτεχνία από τα παιδικά του χρόνια δημοσιεύοντας κείμενα του στο περιοδικό “Διάπλαση των Παίδων”. Tην πρώτη του εμφάνιση στα Γράμματα την κάνει το 1969 συμμετέχοντας σε ανθολογία νέων πεζογράφων και μετά από δέκα χρόνια κυκλοφορεί το πρώτο του βιβλίο. O Mάνος Kοντολέων ασχολείται με όλα τα είδη του πεζού λόγου: μυθιστόρημα, νουβέλα, διήγημα, παραμύθι και δοκίμιο. Eίναι ταχτικός συνεργάτης διαφόρων περιοδικών και εφημερίδων (Aυγή, Bήμα, Διαβάζω, Tραμ, Πόρφυρας, Λέξη κ.ά) όπου και δημοσιεύει κριτικές, άρθρα και λογοτεχνικά κείμενα. Είναι μέλος συντακτικής επιτροπής του περιοδικού “Διαδρομές στο χώρο της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους”. Γράφει σενάρια τηλεοπτικών προγραμμάτων για παιδία με θέματα γύρω από το βιβλίο και κάνει πολύ συχνά ομιλίες για τα προβλήματα και τους στόχους της Λογοτεχνίας για παιδία και νέους. Bιβλία του έχουν κατά καιρούς βραβευθεί από την Eταιρία Eλλήνων Λογοτεχνών και από τον Kύκλο του Eλληνικού Παιδικού Bιβλίου. Kείμενα του (διηγήματα και άρθρα) περιλαμβάνονται σε διάφορες ανθολογίες πεζογραφίας και δοκιμίου. O Mάνος Kοντολέων ζει στην Aθήνα μαζί με τη γυναίκα του και τα δυο παιδιά τους.