Fractal
Home / FRACT-ALL / Δοκίμιο: Λίγες γραμμές με αφορμή τους «Δαιμονισμένους» του Φιοντορ Ντοστογιέβσκι
13/08/2015, 1:44 πμ

Δοκίμιο: Λίγες γραμμές με αφορμή τους «Δαιμονισμένους» του Φιοντορ Ντοστογιέβσκι

Του Μάνου Δοκιανάκη // *

 

 

«Οι Δαιμονισμένοι» του Φιοντορ Ντοστογιέβσκι (εκδ. Γκοβόστη – μετάφραση Άρη Αλεξάνδρου)

 

Οι δαιμονισμένοι Μια ομάδα ανθρώπων «δαιμονίζεται» και προβαίνει σε μια συνομωσία που θα οδηγήσει σε διακηρύξεις, μανιφέστα και επαναστατικές κινήσεις για την μεταστροφή της άποψης που έχει ο λαός για την εξουσία, εκείνους που την ασκούν και τη θρησκεία.

Η εξ’ αρχής αρνητική χροιά της λέξης δαιμονισμός προκαταβάλει τον αναγνώστη να αντιμετωπίσει εξίσου αρνητικά τους ήρωες. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι η κατάληξη όλης της υπόθεσης θα είναι ατυχής και μάλιστα με παταγώδη τρόπο. Τα δαιμονικά στοιχεία πάντοτε διώχνονται από τα θεϊκά. Είναι η «νομολογία» όλων των θρησκειών.

Η συνομωσία, που λαμβάνει χώρα κυρίως στην Αγία Πετρούπολη, αποτελείται από μια μικρή ομάδα συμμετεχόντων που θεωρούν ότι είναι απλά ένα κομμάτι ενός πολύ μεγαλύτερου διακρατικού δικτύου μιας ιδέας που όταν εφαρμοστεί θα αλλάξει τον τρόπο που ο λαός αντιμετωπίζει τη θρησκεία, την εξουσία και την άρχουσα τάξη εντός και εκτός του χώρου που διαδραματίζεται η ιστορία. Δεν γνωρίζουν όμως ότι πρώτον είναι εντελώς μόνοι και κανένας άλλος πέραν μερικών πυρήνων του εξωτερικού συμμερίζονται τις ιδέες τους και δεύτερον δεν αξιολογούν με καθαρό μυαλό και κρίση ότι οι ίδιοι οι αρχηγοί τους ανήκουν σε εκείνη τη τάξη που οι σκοποί της συνομωσίας πάνε να πλήξουν.

Η συνωμοσία βέβαια των ανθρώπων αυτών για να πετύχει στην εφαρμογή της και να δουν το αποτέλεσμα της να γίνεται αποδεκτό από τη πλατιά μάζα του λαού πρέπει να είναι στηριγμένη σε τέτοιο βαθμό σχεδιασμού και οργάνωσης ούτως ώστε να τεθούν οι βάσεις που θα εγγυηθούν την επιτυχία της. Παράλληλα είναι απαραίτητο να υπάρχει ένα εναλλακτικό σενάριο για την επόμενη μέρα που θα αποκαλυφθεί η συνομωσία, σε περίπτωση που τα πράγματα δεν πάνε όπως υπολόγιζαν. Τα κριτήρια αυτά δύσκολα ικανοποιούνται όσο προχωράει το μυθιστόρημα του Ντοστογιέβσκη. Βρίσκουν, μεταξύ άλλων, εμπόδια και στον ίδιο το λαό. Συγκρούονται με τις παγιωμένες απόψεις του για τη μη διαταραχή της ησυχίας και της νοικοκυροσύνης του. Εξάλλου τα μέλη της συνομωσίας προέρχονται από τον λαό και μάλιστα άμεσα και από όλες τις τάξεις του. Από την αστική – υψηλά κοινωνική και με σχέσεις που φτάνουν στο επίπεδο του Τσάρου – ως τους εργάτες – άνεργους και φοιτητές. Το όποιο σχέδιο τελικά καταρρέει, μη έχοντας και το προαναφερθέν εναλλακτικό σενάριο. Οι πρωτεργάτες δε, επιβαρυμένοι και με τα προσωπικά δράματα τους, προδομένοι πολλές φορές από τον ίδιο τους τον εαυτό εγκαταλείπουν τον αγώνα (και την ίδια τη ζωή).

Εύκολα κανείς φυσικά μπορεί να αναγνώσει κάτω από τα προφανή γεγονότα ότι τα προσωπικά πάθη και οι «σπασμένοι» χαρακτήρες της ομάδας των συνομωσιολόγων δε θα τους αφήσουν να δείξουν πειθαρχία στους κανόνες και τις οδηγίες που έχουν θεσπίσει οι αρχηγοί τους. Όλοι περνούν το προσωπικό και οικογενειακό τους δράμα κατά τη διάρκεια της εξιστόρησης. Τα δράματα – οι ζωές των ηρώων – δε γίνεται να μην τους επηρεάσουν βαθιά, ψυχικά και λογικά, κάνοντάς τους ευάλωτους και οδηγώντας στην κατάρρευση τους. Ανακαλύπτουν ότι οι ιδέες που καιρό τώρα προσπαθούν να ενστερνιστούν δεν είναι τίποτα μπροστά στη προσωπική τους ευτυχία η οποία όμως είναι τόσο υποκειμενική που τους ωθεί να εγκαταλείψουν κάθε συνομωσία για το «γενικότερο καλό» με στόχο να επικεντρωθούν σε αυτό που πραγματικά τους κάνει καλύτερους ανθρώπους. Όμως μόνο σε προσωπικό επίπεδο, όχι συλλογικό. Άποψη λογική, αν και βαθιά συναισθηματική, και ακραδάντως ανθρώπινη ανά τους αιώνες…

Παράλληλα φαίνεται πως ο λαός, στη περίπτωση της υπόθεσης που επεξεργάζεται ο Ντοστογιέφσκι, κάθε άλλο παρά έτοιμος είναι να αποδεχθεί επαναστατικές κινήσεις γιατί, καθώς αποδεικνύεται, εύκολα συμπαρασύρεται από φήμες και τρομοκρατία που πολύ καλά «φυτεύονται» στο υποσυνείδητο του.

Δεν επιδιώκω να προχωρήσω σε βάθος κάνοντας σχόλια επί του βιβλίου. Αυτά έχουν γίνει πολλά χρόνια τώρα. Απλά θέλω να παρατηρήσω μια αναλογία στα γεγονότα του καιρού εκείνου (δεκαετία 1860 περίπου κ.ε. – και μάλιστα πολλά πραγματικά γεγονότα) με αυτά που συμβαίνουν τον καιρό που τώρα διανύουμε στη χώρα μας.

Το παραπάνω, ίσως λίγο πρόχειρο, σκαρίφημα της ιδέας του βιβλίου του Ντοστογιέβσκη αντικατοπτρίζεται σχεδόν δραματικά και συνάμα ειρωνικά στην σημερινή ελληνική πραγματικότητα. Είναι βέβαια λογικό ότι σήμερα δε μιλάμε για συνομωσιολόγους μα ούτε και για τις ριζικές επαναστάσεις που περιγράφει ο Ντοστογιέβσκη. Γίναμε όμως μάρτυρες μιας προσπάθειας να επικρατήσουν επαναστατικά σχέδια και ιδέες από μια μικρή πόλη (Ελλάδα) μέσα σε ένα πανίσχυρο και μάλλον ολιγαρχικό κράτος (Ευρωπαϊκή Ένωση). Οι προσδοκίες για βοήθεια από τις χώρες του Νότου ή ακόμα και από χώρες του πυρήνα της Ευρώπης (ακριβώς όπως και στους «Δαιμονισμένους) ήταν τα κύρια επιχειρήματα της ομάδας δράσης. Το λάβαρο έγραφε για αλλαγή πολιτικής στο σύνολο της Ευρώπης με επιχειρήματα που τα κέντρα αποφάσεων δεν θα μπορούν να αμφισβητήσουν. Η προσπάθεια έληξε άδοξα κυρίως για τον «σπασμένο» πια λαό.

Φυσικά δε γίνεται να κρίνουμε τις πράξεις ενός ολόκληρου κράτους βασισμένοι σε ένα λογοτεχνικό έργο. Όμως τι γίνεται όταν «η Ιστορία επαναλαμβάνεται ως φάρσα»; Και δε πρέπει να ξεχνάμε και το πρώτο συνθετικό της φράσης: «Τη πρώτη φορά, άνθρωποι και γεγονότα της Ιστορίας, εμφανίζονται ως τραγωδία» (χρησιμοποιώ ελεύθερη απόδοση). Τέτοιας ιστορικής σημασίας προσωπικές και συλλογικές τραγωδίες περιγράφει ο Ντοστογιέβσκη στα έργα του.

 

b199202

 

Η λογοτεχνική εμπειρία των «Δαιμονισμένων» αποδεικνύει ότι δεν αρκεί μια ομάδα ιδεολόγων να προχωράει σε σχέδια και ιδέες αν η οργάνωση και το όραμα του δεν συνάδει με τον λαό και τις προσδοκίες του. Ή έστω να μπορεί να πείσει το λαό ότι η οργάνωση, τα σχέδια και ο στόχος είναι επιτεύξιμα, αποτελεσματικά και επωφελή για εκείνον. Κάτι τέτοιο μπορεί να είναι προφανές αλλά φάνηκε, εν έτη 2015, ότι δεν είναι αυτονόητο. Εννοείται πως πρέπει να παραδεχθεί κανείς ότι η γενική αίσθηση είναι ότι ο ελληνικός λαός απαιτεί μια αλλαγή εκ βάθρων των πολιτικών αποφάσεων της προηγούμενης 6ετίας που προκατέλαβαν τη καθημερινότητα μας για πολλές δεκαετίες. Όμως η βαθύτερη ανάλυση, στο βαθμό που είναι εφικτή, της πεποίθησης του λαού μιλάει πράγματι για αλλαγή, όχι όμως για μια απότομη και ξαφνική αλλαγή, αλλά για μια συντεταγμένη και δίχως σκληρές τομές μεταστροφή που δεν θα πλήξει τη εγκαθιδρυμένη καθημερινότητα του. Ο λαός στο βιβλίο των «Δαιμονισμένων» αγνοεί τις πραγματικά κίνητρα της επαναστατικής ομάδας. Επιπρόσθετα, ενημερώνεται από φήμες και πηγές παραπληροφόρησης ή ακόμα και προπαγάνδας.

Εδώ θέλω να παρατηρήσω μια αντίθεση στην ψυχοσύνθεση του ελληνικού λαού σήμερα. Από τη μια μεριά θέλει ριζοσπαστικές λύσεις και από την άλλη απαιτεί να εφαρμοστούν χωρίς επιπτώσεις στη «τσέπη» ή τη συνείδηση του. Το απόλυτο ελαφρυντικό στη περίπτωση της μπερδεμένης ψυχολογίας του λαού είναι ότι δε παίρνει αυτός τις αποφάσεις, για να έχει και περισσότερο ξεκάθαρες πολιτικές σκέψεις αλλά έχει επιλέξει αντιπροσώπους να το κάνουν για αυτόν. Δεν αποτελεί όμως και απαλλακτικό επιχείρημα. Διότι όταν καλείται να αποφασίσει για τους εν λόγω αντιπροσώπους είναι καθήκον του να επιλέγει εκείνους που αντικατοπτρίζουν τη βούληση του. Εξάλλου στις δημοκρατίες η άσκηση της λαϊκής εξουσίας απορρέει από τη λαϊκή βούληση.

Στη πλευρά της εξουσίας, οι ιδέες των υπευθύνων της «συνομωτικής» ομάδας καλό θα ήταν να απομονωθούν από τα προσωπικά τους πάθη και φιλοδοξίες. Με αυτό τον τρόπο, και προσπαθώντας να βρουν τη πολύτιμη ισορροπία μεταξύ της ιδεολογίας και της αποτελεσματικής πολιτικής σκέψης, θα προχωρήσουν σε κινήσεις που θα καταφέρουν να αποδείξουν στο λαό τα οφέλη ή τις ζημιές του σχεδίου τους. Και στο τέλος να τον αφήσουν να αποφασίσει εάν συμφωνεί ή όχι.

Ειδάλλως, είναι εκ προοιμίου καταδικασμένοι στην – αργά ή γρήγορα – έλευση του εξορκιστή για να διώξει τα δαιμόνια και να επιφέρει την κατάσταση προσωρινής ηρεμίας. Μέχρι τον επόμενο δαιμονισμό…

 

* Ο Μάνος Δοκιανάκης είναι ακαδημαϊκός πολίτης ανωτέρας τάξεως, μα όχι εξουσίας. Στις ελεύθερες ώρες του διαβάζει και γράφει.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top