Η ιστορία μέσα στην Ιστορία

Γράφει η Αλεξάνδρα Μπακονίκα //

«Απαγορευμένη πατρίδα», Ελένη Λόππα , Μυθιστόρημα εκδ. Μπατσιούλας σελ. 175

Τον Φεβρουάριο του 1948, και ενώ μαίνεται ο εμφύλιος πόλεμος στη χώρα μας, μια ομάδα κομμουνιστών μαχητών του ΕΛΑΣ μπαίνουν βίαια στο σπίτι της πρωταγωνίστριας του βιβλίου, της Φανής, σε ένα χωριό κοντά στη Θεσσαλονίκη. Ένας από τους μαχητές, ο Μάνος, σαν άγριο θηρίο θα ορμήσει και θα τη βιάσει. Το παράδοξο είναι ότι αυτός ο βιασμός, αντί για οδύνη και οργή, θα γίνει αφορμή η γυναίκα να ερωτευθεί παράφορα τον βιαστή της. Η Φανή και ο Μάνος, από τότε ως ερωτικό ζευγάρι, ακολουθούν τη μοίρα τους μέσα από τις δικές τους επιλογές σε μια φλεγόμενη από τον Εμφύλιο Ελλάδα.

Το μυθιστόρημα της Ελένης Λόππα είναι διάστικτο από ανατροπές, ρήξεις, διασάλευση ιεραρχημένων αξιών και κανόνων. Παρουσιάζει την πάλη ανάμεσα στο χρέος και την παρόρμηση, το κοινωνικά αποδεκτό και την ακραία αθέτησή του, την ελεύθερη επιλογή, αλλά και τη διάψευση.

Ο Μάνος, ωραίος, ευθυτενής, μεγαλωμένος σε τραχύ αγροτικό περιβάλλον, γι’ αυτό κατά βάθος τραχύς και ο ίδιος, βγαίνει στο βουνό μαζί με τους κομμουνιστές αντάρτες. Παρά τη θέληση της μητέρας του, κάνει μια ουσιαστική ρήξη στη ζωή του, πιστεύοντας στα ιδανικά της αριστερής παράταξής για μια καλύτερη ζωή, έναν καλύτερο κόσμο. Μέσα στην πατριαρχική κοινωνία της εποχής, η Φανή δεν διστάζει μπροστά στο δίλημμα έρωτας ή προσήλωση προς τα παιδιά της να διαλέξει τον έρωτα. Εδώ κομβικό σημείο είναι η διάρρηξη των ιεραρχημένων αξιών, καθώς η μητρότητα, σύμφωνα με τις αξίες της κοινωνίας, είναι το υπέρτατο καθήκον κάθε γυναίκας. Η Φανή τρελή από έρωτα για τον Μάνο, αφήνει τα δύο παιδιά της στην μητέρα της- πάντα, βέβαια, με έντονη την αίσθηση της ενοχής γι’ αυτή την επιλογή – αλλάζει χωριό, για να μην γίνει στόχος επικρίσεων από τις εκτός γάμου ερωτικές συνευρέσεις της, κι αφιερώνει κάθε σκέψη και έγνοια της για την ριψοκίνδυνη πορεία του εραστή της στις φλόγες των μαχών. Αν ο έρωτας είναι πέρα και πάνω από τη λογική, αυτό συνέβη στην καρδιά της Φανής. Μέσα από το πάθος γνώρισε την έκσταση, ένα πρωτόγνωρο φεγγοβόλημα στη ζωή της κι ένιωσε πρώτη φορά να ολοκληρώνεται σεξουαλικά και συναισθηματικά ως γυναίκα, καθώς η έγγαμη ζωή της με έναν αυταρχικό αξιωματικό του εθνικού στρατού ήταν μια σκοτεινή δοκιμασία, κάτι σαν ζοφερή φυλακή.

Η συγγραφέας με ώριμη και εύστοχη γραφή, με φόντο πάντα την άκρως έκρυθμη, εμπόλεμη κατάσταση του Εμφυλίου, αναδεικνύει συγκλονιστικά την ψυχολογία της ερωτευμένης γυναίκας μέσα από κάθε κίνηση και πράξη της. Η Φανή δεν είναι όμορφη, όμως διακρίνεται από δυναμισμό κι αποφασιστικότητα, κι αν κρατάει το ενδιαφέρον του Μάνου, αυτό γίνεται μέσα από την πλήρη παράδοση του εαυτού της στην αγάπη της γι’ αυτόν, κάτι που ικανοποιεί τον ανδρισμό του. Για τη Φανή όλος ο κόσμος είναι ο Μάνος, όμως για τον Μάνο πρώτη αξία και προτεραιότητα είναι η μάχη για την επικράτηση του κόμματος, η νίκη του ΕΛΛΑΣ. Βλέπουμε κι εδώ απτά την διαφορά των προτεραιοτήτων ανάμεσα σε άνδρα και γυναίκα, και μέσα σε αυτό το πλαίσιο η γυναικεία διαίσθηση της Φανής διατηρεί κάποιες επιφυλάξεις για το αν αξίζει ο αδελφοκτόνος εμφύλιος, κι αν ο στόχος του για μια δικαιότερη κοινωνία είναι εντέλει εφικτός.

Οι αρμοί του μυθιστορήματος στηρίζονται σε πολλά αντίθετα δίπολα όπως: έρωτας και μητρότητα, ερωτική πίστη και προδοσία, εμπόλεμη επανάσταση και η ήττα της, ευελιξία κινήσεων και οδυνηρός εγκλωβισμός σε ένα παγερό περιβάλλον, άρνηση της πατρίδας και διακαής πόθος για την επιστροφή σε αυτήν, διάλυση οικογενειακών δεσμών και απεγνωσμένες προσπάθειες για την επανασυγκόλλησή τους, ενοχή και ανάγκη για συγχώρηση, ακραίες προσωπικές επιλογές και η συντριβή τους από τις επιταγές της Ιστορίας.

Κι ας πάρουμε το δίπολο έρωτας και μητρότητα. Στον ερωτικό δεσμό του Μάνου και της Φανής παρατηρούμε το στοιχείο εκείνο που συνήθως λέγεται ότι ισχύει στις περισσότερες σχέσεις, δηλαδή ότι ο ένας λιώνει από έρωτα και αγάπη περισσότερο από τον άλλο. Η Φανή εγκατέλειψε τα δύο παιδιά από το γάμο της στα χέρια της μητέρας της. Όμως όταν συλλαμβάνει και γεννάει την κόρη της Νεφέλη, που είναι παιδί του Μάνου, με κίνδυνο της ζωής της πηγαίνει το νεογέννητο μωρό στο κρησφύγετο του Μάνου πάνω στο βουνό, μόνο και μόνο για να επισφραγίσει και να δυναμώσει ακόμη περισσότερο τον έρωτά τους με την γέννησή του μωρού, επομένως εδώ η μητρότητα παίζει το ρόλο της. Πολλές φορές η Φανή δίνει την αίσθηση άγριου ζώου που πιάνεται στο δόκανου του πάθους και με θυσία δίνει τα πάντα για να προσελκύσει τον ερωμένο της, ο οποίος, σαν γνήσιο αρσενικό, κυρίως αφοσιώνεται σε ένα ιδανικό, που γι’ αυτόν είναι η ιδεολογία του, σε μια υπέρβαση του εαυτού του μέσα από την έμπρακτη ταξική πάλη. Ως γνήσιο αρσενικό ριψοκινδυνεύει τη ζωή του για μια ιδέα, για μια διαφορετική κοινωνία, ο έρωτας γι’ αυτόν έρχεται δεύτερος και περισσότερο σαν μια επιβεβαίωση της σεξουαλικής έλξης που ασκεί στο άλλο φύλο. Η Φανή με την ίδια αποφασιστικότητα που εγκατέλειψε για χάρη του Μάνου τα δύο παιδιά της, τον Νίκο και την Έλλη, στα χέρια της μητέρας της, κάνει το ίδιο και με την Νεφέλη, που μόλις μωρό μερικών μηνών το εμπιστεύτηκε στα χέρια μιας άτεκνης γυναίκας, της Λασκαρίνας, η οποία από την πρώτη στιγμή αγκαλιάζει εξαιρετικά φιλόστοργα τη Νεφέλη. Κι αυτή η παράδοση του μωρού συμβαίνει γιατί τον Αύγουστο του ΄49 ο ΕΛΛΑΣ χάνει στον πόλεμο από τον Εθνικό στρατό και οι μαχητές αντάρτες πρέπει να φύγουν από την Ελλάδα για να αποφύγουν την καταδίκη τους. Με απίστευτες περιπέτειες και περιπλανήσεις, ο Μάνος και η Φανή, που εναγώνια επιθυμεί να βρίσκεται συνέχεια μαζί του, συναντιούνται στην πόλη Κρνοβ της Τσεχίας, όπου θα αναγκαστούν να παραμείνουν επί 33 χρόνια.

Οι ενοχές της Φανής για τα τρία παιδιά της που άφησε στην Ελλάδα γιγαντώνονται και την παραλύουν. Σε αυτό συμβάλλει και η αποκαρδίωσή της από τα ξενοκοιτάγματα και τις απιστίες του Μάνου με διάφορες γυναίκες. Αυτή τη φορά η μητρότητα εκτοπίζει συντριπτικά στην καρδιά της τον έρωτα, για χάρη του οποίου προχώρησε σε μοιραίες ρήξεις στη ζωή της. Επιπλέον γίνεται μητέρα άλλων τεσσάρων παιδιών από τον Μάνο, θέλοντας έτσι να αναπληρώσει το μητρικό της ένστικτό, που τόσο συνέθλιψε με τις προηγούμενες επιλογές της.

Από τραγική ειρωνεία της τύχης ό,τι οι δύο πρωταγωνιστές εγκατέλειψαν, έρχεται η στιγμή που απεγνωσμένα αποζητούν, επιδιώκουν και επιθυμούν. Κι εδώ ερχόμαστε στο δίπολο, από τη μια πλευρά κομμουνιστική επανάσταση, φωτιά, πόλεμος στην Ελλάδα για πολιτική ανατροπή, κι από την άλλη βαθιά νοσταλγία για την πατρίδα. Κι όχι απλώς βαθιά νοσταλγία, αλλά διακαή λαχτάρα, τρομερή επιθυμία για επιστροφή σε μια Ελλάδα ,όπου ισχύει το παλιό καθεστώς ενάντια στο οποίο χύθηκε τόσο αίμα και οι καταστροφές ερήμωσαν τα πάντα.

Λένα Λόππα

Το μυθιστόρημα της Λένας Λόππα , όπως καμία μελέτη και βιβλίο Ιστορίας δεν μπορεί να αναπαραστήσει, κι εδώ βρίσκουμε την αξία της ίδιας της λογοτεχνίας, μας τραντάζει κυριολεκτικά για το δράμα που βίωσαν οι χιλιάδες πολιτικών προσφύγων, που εγκατέλειψαν την Ελλάδα με το τέλος του Εμφυλίου και την ήττα του ΕΛΑΣ στις κομμουνιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, αλλά και στην Ασιατική Τασκένδη. Δεν ήταν μόνο οι δύσκολες συνθήκες προσαρμογής τους σε ένα αφιλόξενο περιβάλλον, όπου δεν γνώριζαν γλώσσα , ήθη και έθιμα. Αυτές οι χιλιάδες ανθρώπων είδαν το όραμά τους για έναν καλύτερο κόσμο να διαψεύδεται. Η ιδανική κοινωνία που ονειρεύτηκαν δεν ήταν πάρα μια στυγνή δικτατορία με χαφιεδισμό, γραφειοκρατικές στρεβλώσεις, και αμείλικτη ανελευθερία ατομικών δικαιωμάτων κάθε είδους. Επί 33 ολόκληρα χρόνια αυτοί οι άνθρωποι μέρα με την μέρα, με πόνο ψυχής γύρευαν την επιστροφή τους στην Ελλάδα, και η μητριά πατρίδα αρνιόταν την επιστροφή τους για πολλούς και διάφορους λόγους. Η συγγραφέας με το δικαίωμα που της δίνουν τα 26 χρόνια από την κατάρρευση του τοίχους του Βερολίνου, δεν έχει κανένα φόβο και κανένα ενδοιασμό να χρωματίσει με τα μελανότερα χρώματα στο βιβλίο της το ξέφτισμα των ονείρων, τη διάψευση της πίστης των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων για τα ιδεώδη που απαγγέλλονταν τα καθεστώτα του υπαρκτού σοσιαλισμού.

« Η προδομένη πατρίδα» είναι ένα βιβλίο αιχμηρό μέσα στη δραματικότητά του. Περιέχει έντονες ρήξεις, αντιθέσεις ανάμεσα στο έλλογο και το παράλογο, άγριες ανατροπές, βαθύ στοχασμό για την συντριβή του ατόμου μέσα στη δίνη μιας εξαιρετικά κρίσιμης εποχής, που καθόρισε την πορεία της χώρας μας για πολλές δεκαετίες στη συνέχεια, φθάνοντας και μέχρι την

Μεταπολίτευση. Αυτός ο συνδυασμός των αντιθέσεων και η ανάμειξη της προσωπικής ιστορίας με τη μεγάλη Ιστορία σε συλλογικό επίπεδο, καθιστούν το βιβλίο ιδιαίτερα ξεχωριστό.