Λίζα Βάρβογλη: “Τα παιδιά αγαπούν τα μυστήρια γιατί η ζωή είναι ένα μυστήριο!”

Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα //

«Τελικά, μπορεί να μην ορίζουμε όσα θα μας συμβούν, αλλά πάντα έχουμε την επιλογή και ορίζουμε τον τρόπο με τον οποίο θα αντιδράσουμε στα όσα μας συμβαίνουν- και αυτό κάνει όλη τη διαφορά!»

Η Λίζα Βάρβογλη μπήκε στη ζωή μας βραβευμένη με «Το μυστήριο του σοκολατένιου γλυκού». Ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια, δοκιμιογράφος και συγγραφέας παραμυθιών κατορθώνει να κάνει τα δύσκολα- εύκολα, τα δυσανάγνωστα – αναγνώσιμα, και να φωτίζει ακόμα και τα πιο σκοτεινά σημεία της ψυχής μας και της ζωής μας. Με αφορμή ένα βραβείο της, μας μιλά για τα πάντα: την κρίση, τις υποθηκευμένες παιδικές ζωές, τη ζωή και το έργο της, τη δυναμική που διαθέτει το παραμύθι, τις εκδόσεις Mamaya, την δική της Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων, τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για να γίνει κανείς πραγματικά ευτυχής.

-Ποιο είναι «Το μυστήριο του σοκολατένιου γλυκού» κυρία Βάρβογλη ή μάλλον ποιο είναι το μυστικό του φετινού βραβείου;

Το μυστήριο του σοκολατένιου γλυκού είναι μια… γλυκιά ιστορία που αφήνει τη φαντασία ελεύθερη να πετάξει και να λύσει το μυστήριο του πού χάθηκαν τα γλυκά που έφτιαξαν οι ήρωες.  Το μυστικό του φετινού βραβείου έχει διάφορα συστατικά: θετική σκέψη, όραμα, στρώσιμο στη δουλειά, συνεργασία με τον υπέροχο εικονογράφο και άνθρωπο Γιώργο Πετρίδη αλλά και με όλη την ομάδα της Mamaya που πίστεψε στο βιβλίο μου και το  στήριξε με κάθε τρόπο.

-Στο μεταξύ ένα άλλο «μυστήριο» ήδη κυκλοφορεί: «Το μυστήριο του μεγάλου μαύρου σκύλου». Γιατί αγαπούν τα παιδιά, τα μυστικά και τα μυστήρια, κυρία Βάρβογλη;

Τα παιδιά αγαπούν τα μυστήρια γιατί η ζωή είναι ένα μυστήριο!  Τα παιδιά μεγαλώνουν, αλλάζουν, ο κόσμος γύρω τους αλλάζει, μαθαίνουν νέους κανόνες ζωής, όλα είναι καινούργια, για σκεφτείτε, ακόμα και η ανάγνωση, η γραπτή έκφραση, τα μαθηματικά, όλα είναι μικρά μυστήρια τα οποία αποκωδικοποιούν τα παιδιά και έτσι μεγαλώνουν!  Οι ιστορίες μυστηρίου όχι μόνο μιλάνε στην παιδική ψυχή, αλλά κάνουν το παιδί να αισθάνεται ότι συμμετείχε σε κάτι ευρύτερο από το ίδιο και κατάφερε με τις δυνάμεις του να το λύσει!  Είναι ένας μικρός προσωπικός θρίαμβος!

-Και τι είναι αυτό που κάνει μια επιτυχημένη ψυχολόγο, ψυχοθεραπεύτρια απολύτως ενεργή μάλιστα να γράψει παραμύθια;

Οι ιστορίες είναι μέρος της ζωής μας!  Είμαστε οι ιστορίες που λέμε στον εαυτό μας και αυτές που μας έχουν πει από την οικογένειά μας.  Στην ψυχοθεραπεία οι άνθρωποι επανερμηνεύουν και ξαναγράφουν τη δική τους ιστορία…  Το παιδικό παραμύθι είναι ένας τρόπος να μπορέσει το παιδί να δοκιμάσει τις δυνάμεις του σε ένα οριοθετημένο και ασφαλές πλαίσιο εικονικής πραγματικότητας, να πειραματιστεί με διάφορους ρόλους, να τσεκάρει τις δυνάμεις του και στο τέλος, όπως και στην αρχαία τραγωδία να έχει την αίσθηση μιας πράξης «σπουδαίας και τελείας» στην οποία συμμετείχε και τα κατάφερε το ίδιο!

-Τι μπορείς να πεις με παραμύθι που δεν μπορείς να το πεις διαφορετικά;

Το παραμύθι ανοίγει τις πόρτες και τα παράθυρα της φαντασίας και δείχνει στο παιδί πώς να ονειρεύεται αλλά και πώς να διαχειρίζεται τη ζωή του.  Περνάει μηνύματα για διάφορα σημαντικά θέματα, όπως την αυτοπεποίθηση, τη συνεργασία, την αίσθηση της ψυχικής ανθεκτικότητας, αυτό που οι ήρωες μου λένε στα βιβλία μου «Μπορώ και τα Καταφέρνω», χωρίς να είναι απαραιτήτως διδακτικό.  Πολλές φορές οι γονείς ρωτάνε για κάθε παραμύθι «μα, πού είναι το μήνυμα»;  Το μήνυμα, για να είναι πετυχημένο, δε χρειάζεται να φαίνεται.  Το παιδί μέσα από την ταύτιση με τους ήρωες και τις πράξεις τους βρίσκει τις ψυχολογικές διεργασίες που χρειάζονται για να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες και να βγει θριαμβευτής.

-Τα πρώτα σας βιβλία εντούτοις υπήρξαν επιστημονικά, «της δουλειάς σας» θα έλεγε κανείς, πώς γράφτηκε το 2011 «Το ωραιότερο χριστουγεννιάτικο δώρο»;

«Το ωραιότερο χριστουγεννιάτικο δώρο» γράφτηκε λίγο νωρίτερα, όταν είχα πια και τα τρία μου κορίτσια (αλλά πριν γεννηθεί ο γιος μου) και σε εκείνες τις οικογενειακές γιορτές συνειδητοποίησα πόσο σημαντική είναι η αγάπη και πώς το δώρο της αγάπης αλλάζει τη ζωή μας!

-Κι αμέσως μετά, τα «δύσκολα»: «Τα δυο σπίτια της Έλλης», «Ο Πέτρος κι ο αδελφός του», «Η Λέλα στο νοσοκομείο», «Η Εύη κι ο κύκλος της ζωής», πώς μπορεί κάποιος να μιλήσει στα παιδιά για τα «δύσκολα»;

Αυτή η σειρά παραμυθιών προέκυψε από μια πραγματική ανάγκη της δουλειάς μου: βλέπω σε ψυχοθεραπεία πολλά παιδιά, που έρχονται αντιμέτωπα με δύσκολα θέματα.  Μέσα από την ιστορία του βιβλίου γεννιούνται ερωτήματα, δίνονται κατευθύνσεις, ιδέες, απαντήσεις και το παιδί αντιλαμβάνεται ότι δεν είναι ο μοναδικός άνθρωπος που βιώνει τη συγκεκριμένη δυσκολία και βλέπει πώς χειρίζεται την κατάσταση ένα άλλο παιδί. Οι ιστορίες είναι ένας από τους καλύτερους τρόπους να προσεγγίσει κανείς το παιδί για αυτά τα θέματα, να το βοηθήσει να μιλήσει με αφορμή τις δυσκολίες του ήρωα του βιβλίου, να εξερευνήσει πιθανούς τρόπους διαχείρισης και από εκεί να συνεχίσει την ψυχοθεραπευτική εργασία.

-Αντιμετωπίζουν διαφορετικά την απώλεια και τον θάνατο τα παιδιά απ’ ό,τι εμείς οι μεγάλοι;

Ανάλογα με την ηλικία, τα παιδιά έχουν διαφορετική αίσθηση του θανάτου και της απώλειας, άρα και διαφορετική αντιμετώπιση.  Ένα μικρό παιδί που δεν έχει ακόμα γνωστικά αποκτήσει την αίσθηση της μονιμότητας, πιστεύει ότι ο θάνατος είναι αναστρέψιμος, άρα δε στεναχωριέται τόσο όσο ένα μεγαλύτερο παιδί. Από την άλλη, τα παιδιά συχνά δεν εκφράζουν τα συναισθήματά τους σχετικά με το θάνατο, ή οι γονείς χρησιμοποιούν εκφράσεις κατ’ ευφημισμό, πχ «κοιμήθηκε» ή λένε ψέματα («πήγε ταξίδι»), με αποτέλεσμα να δημιουργούν άγχος και σύγχυση στο παιδί, που αντιλαμβάνεται ότι κάτι δεν πάει καλά.

-Τα διάσημα παραμύθια είναι πολύ… σκοτεινά (Άντερσεν για παράδειγμα), κι εντούτοις λατρεύτηκαν από τα παιδιά, τα παιδιά από μας είναι πιο σοφά, πιο γενναία;

Τα παιδιά χρειάζονται την αλληγορία του μύθου για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τις σκοτεινές και δύσκολες πτυχές του ίδιου τους του εαυτού και της ζωής. Μέσα από την ένταση, την απώλεια, το δράμα, την κορύφωση και την κάθαρση, το παιδί θριαμβεύει. Αυτή την αίσθηση της δύναμης, της αυτοπεποίθησης, της πίστης ότι θα τα καταφέρει θέλουμε να καλλιεργήσουμε σε κάθε παιδί.

-Κυρία Βάρβογλη είστε ψυχαναλύτρια- ψυχοθεραπεύτρια, συγγραφέας, μητέρα και συνεκδότρια πια, για σας ποια είναι τα βασικά, ο κεντρικός άξονας, η σπονδυλική στήλη για την ανάπτυξη και την ψυχική υγεία των παιδιών;

Αγάπη-αγάπη-αγάπη!  Όλες οι έρευνες μας λένε ότι το βασικό στοιχείο της καλής ψυχικής ανάπτυξης  ενός παιδιού είναι η αγάπη και η αίσθηση ασφάλειας που παίρνει από τους γονείς του ή από τον γονιό του. Σε αυτό το πακέτο προσθέτουμε τα όρια, τις αξίες, την έλλειψη υπερβολικής πίεσης και στρες, την ψυχική ενδυνάμωση του παιδιού. Θα προσθέσω ως μέσο και το καλό βιβλίο, που καλλιεργεί ψυχή και πνεύμα, αλλά και ενδυναμώνει τις σχέσεις (φέρτε στο νου σας την εικόνα του γονιού αγκαλιά στο καναπέ με το παιδί του, να του διαβάζει, και τα όμορφα συναισθήματα και η ψυχική εγγύτητα που δημιουργείται).

-Η ευτυχία είναι συνθήκες ή κατάσταση;

Η ευτυχία είναι σε μεγάλο βαθμό θέμα του πώς ερμηνεύουμε τα πράγματα και τι προσδοκίες έχουμε. Όλοι ξέρουμε ανθρώπους που έχουν τα πάντα και όμως δεν είναι ευτυχισμένοι, όπως και ανθρώπους που με το τίποτα είναι γελαστοί και ευτυχισμένοι. Η ευτυχία είναι μέσα μας, τη δημιουργούμε εμείς.

-Και τι προϋποθέσεις απαιτούνται για να μπορέσει κάποιος να γίνει μέσα του, τελικά, ευτυχισμένος;

Περίπου το 45-50% της αίσθησης της ευτυχίας είναι γενετικά προκαθορισμένο, αλλά το υπόλοιπο έχει να κάνει με προσωπικές επιλογές και τρόπο ζωής. Τα επιστημονικά δεδομένα τεκμηριώνουν ότι: αισιόδοξη στάση, θετική σκέψη, άσκηση, διαχείριση του στρες, αίσθηση ευγνωμοσύνης για όσα έχει κανείς στη ζωή του, φιλίες και προσφορά στον άλλον αποτελούν τη συνταγή της ευτυχίας.

-Αλήθεια, ποιο είναι το εκδοτικό όραμα του εκδοτικού οίκου Mamaya; Και τι σημαίνει Mamaya, τελικά;

Η Mamaya είναι μία καινούρια εκδοτική εταιρία που απαρτίζεται από επαγγελματίες με μεγάλη πείρα στον ψηφιακό χώρο και από επαγγελματίες με μεγάλη πείρα στον χώρο του βιβλίου και χαρακτηρίζεται από:

ποιότητα: θέλουμε να βγάζουμε λίγα και καλά βιβλία.

διαφάνεια: θέλουμε όλοι μας οι συνεργάτες να νιώθουν ασφαλείς

ψηφιακό μάρκετινγκ:  όλα μας τα βιβλία έχουν δική τους ιστοσελίδα, οι συγγραφείς μας blog, facebook, twitter….

Το όνομα Mamaya είναι φρέσκο και εξωτικό σαν φρούτο, σαν μαμά, αγκαλιάζει τους δημιουργούς- τους συγγραφείς, τους εικονογράφους, τους ανθρώπους της τέχνης. Σαν μαμά θέλει να προβάλει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα κατορθώματα του παιδιού της και να συμβάλει στη δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου, με ένα βιβλίο τη φορά.

-Γεννιόμαστε ή γινόμαστε, κυρία Βάρβογλη;

Οι γενετικές βάσεις που μας δίνονται βιολογικά είναι σαν μία παρένθεση που καθορίζει το από εδώ μέχρι εκεί. Το τι γίνεται όμως μέσα στην παρένθεση, στον δεδομένο αυτό χώρο, ξέρουμε ότι σε μεγάλο βαθμό το καθορίζουμε εμείς, με τη στάση ζωής που κρατάμε και τις προσωπικές επιλογές που κάνουμε. Τα γονίδια επηρεάζουν την υγεία μας, αλλά και οι επιλογές ζωής που κάνουμε επηρεάζουν αν τα γονίδια που φέρουμε θα ανοίξουν ή θα κλείσουν (σαν διακόπτης on/off) και έτσι θα εκδηλωθεί ή όχι μία προδιάθεση που έχουμε γενετικά. Πιστεύω στη δύναμη του νου και της θέλησης και αυτό που μου έχουν διδάξει οι χιλιάδες άνθρωποι με τους οποίους έχω συνεργαστεί στις ψυχοθεραπευτικές τους συνεδρίες είναι ότι «δεν υπάρχει δε μπορώ, υπάρχει δε θέλω».

-Υπάρχουν υποθηκευμένες ζωές; Παιδιά εκ των προτέρων καταδικασμένα;

Υπάρχουν παιδιά που γεννιούνται σε τραγικά κακές συνθήκες.  Αλλά πάντα υπάρχει περιθώριο για κάτι καλύτερο: όταν τα παιδιά αυτά βρουν έναν άνθρωπο να τα αγαπήσει, να τα στηρίξει, να τα ενθαρρύνει, τότε μπορεί πραγματικά να αλλάξει η προσωπικότητα και η ζωή τους. Όταν οι γονείς δε μπορούν να αναλάβουν αυτό τον ρόλο, η παιδεία παίζει τεράστιο ρόλο σε αυτή τη διαδικασία και το αποτέλεσμα είναι θεαματικό. Όμως, θα πρέπει κανείς να θέλει να κάνει κάτι για να βοηθήσει τον εαυτό του, θα πρέπει να έχει τη βασική επιθυμία να αλλάξει και τότε η αλλαγή συντελείται.

-Και τι πρέπει να διαθέτει κανείς για ν’ αντέχει στα δύσκολα;

Χρειαζόμαστε ψυχική ανθεκτικότητα, ένα χαρακτηριστικό που οι επιστήμονες μελετάνε και ψάχνουν τρόπους να την καλλιεργήσουν. Χρειαζόμαστε όλοι την αίσθηση ότι είμαστε επαρκείς και ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε, ένα δίκτυο φίλων και υποστηρικτικών σχέσεων και ένα οπλοστάσιο με τρόπους να διαχειριζόμαστε το στρες και τις πιέσεις της καθημερινότητας.

-Τι πρέπει να διαθέτουμε για ν’ αντέξουμε αυτή την εποχή; Και γιατί κατ’ αρχάς κλονιστήκαμε τόσο;

Οι άνθρωποι κλονίζονται όταν δεν έχουν γερά στηρίγματα και όταν τους έρχονται πράγματα ξαφνικά και είναι απροετοίμαστοι.  Ειδικά οι έλληνες, που έχουν το χαρακτηριστικό της κυριότητας (sense of entitlement), την αίσθηση ότι μόνο αυτοί αξίζουν τα καλύτερα, ότι δεν αξίζουν να υποφέρουν και ότι οι άλλοι πάντα τους χρωστάνε, δε βλέπουν τα λάθη τους και δεν είναι διατεθειμένοι να κάνουν διορθωτικές κινήσεις. Όταν ο νεοέλληνας συνειδητοποιήσει ότι η ζωή έχει δυσκολίες, ότι τα πράγματα δεν έρχονται πάντα όπως τα φαντάζεται και μάθει να εκτιμάει τα όσα έχει, ενώ παράλληλα δεν περιμένει από τους άλλους να του λύσουν τα προβλήματά του και κάνει ο ίδιος διορθωτικές κινήσεις, τότε θα αρχίσει καθένας να βγαίνει από την προσωπική του κρίση.

-Ζορίστηκαν τα παιδιά με την κρίση;

Τα παιδιά πάντα ζορίζονται με τα προβλήματα των μεγάλων, επειδή αντιλαμβάνονται από τη συμπεριφορά των ενηλίκων ότι κάτι δεν πάει καλά, βιώνουν τον αντίκτυπό των προβλημάτων, αλλά δεν καταλαβαίνουν από πού προέρχονται ή πώς να τα αντιμετωπίσουν. Ειδικά τώρα που στα περισσότερα σπίτια η τηλεόραση είναι ανοιχτή με τις ώρες και τα παιδιά βομβαρδίζονται με εικόνες και ιστορίες προβλημάτων και καταστροφών, το άγχος, ο φόβος αλλά και η κατάθλιψή τους αυξάνονται.

-Ποια είναι τα πιο συχνά προβλήματα που συναντάτε σήμερα ως ψυχοθεραπεύτρια;

Το άγχος, η κατάθλιψη και τα προβλήματα με τον ίδιο τον εαυτό και τις σχέσεις είναι οι συχνότερες δυσκολίες που βλέπω. Τα προβλήματα αυτά είναι αλληλοσυνδεόμενα και τον τελευταίο καιρό υπάρχει μεγάλη έξαρση, όχι μόνο στους ενήλικες, αλλά σε παιδιά και εφήβους.

-Πώς αντιδράτε εσείς στα δύσκολα;

Βιώνω το συναίσθημα, αλλά διατηρώ την ψυχραιμία μου. Πάντα σκέφτομαι με όρους λύσεων και όχι προβλημάτων. Είμαι φύσει αισιόδοξο άτομο, αλλά και λόγω δουλειάς έχω καλλιεργήσει θετικό τρόπο σκέψης. Τελικά, μπορεί να μην ορίζουμε όσα θα μας συμβούν, αλλά πάντα έχουμε την επιλογή και ορίζουμε τον τρόπο με τον οποίο θα αντιδράσουμε στα όσα μας συμβαίνουν- και αυτό κάνει όλη τη διαφορά!

-Το πρώτο παραμύθι που διαβάσατε;

Χάνεται στην αχλύ του χρόνου… Μπορώ να σας διαβεβαιώσω όμως ότι θυμάμαι ένα σωρό παραμύθια που τα έχω χιλιοδιαβάσει, από τα κλασικά των αδερφών Γκριμ και του Άντερσεν, τους μύθους του Αισώπου αλλά και τα παραμύθια της ελληνικής παράδοσης.

-Το αγαπημένο σας παραμύθι;

Έχω πολλά αγαπημένα παραμύθια, αλλά νομίζω ότι στην καρδιά μου έχουν ιδιαίτερη θέση οι συλλογές με τα ελληνικά λαϊκά παραμύθια, όπως πχ αυτή του Γ. Μέγα.

-Ήρωας ή ηρωίδα παραμυθιού που ξεχωρίζετε ακόμα;

Αγαπάω την Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων: είναι γενναία, δοκιμάζει καινούργια πράγματα, πιστεύει στον εαυτό της, δημιουργεί φιλίες, λύνει τα προβλήματά της και περνάει ωραία!

-Κυρία Βάρβογλη, διαβάζετε ακόμα παραμύθια;

Λατρεύω τα παραμύθια! Διαβάζω πολλά παραμύθια στα παιδιά μου, αλλά επίσης διαβάζω παιδικά βιβλία για τη δουλειά μου και, φυσικά, όλα τα παραμύθια που έρχονται στον εκδοτικό οίκο, για να αποφασιστεί αν θα εκδοθούν.

-Και τι θα πρέπει να διαθέτει ένα παραμύθι για να γίνει «το παραμύθι» σας;

Θα πρέπει να έχει δυνατούς χαρακτήρες, λιτή έκφραση αλλά πλούσια γλώσσα και σίγουρα, εκείνη τη «χρυσόσκονη» που μας κάνει να ονειρευόμαστε…

* Δημοσιεύθηκε στο ethnos.gr