Fractal

Η καλοσύνη των καταφρονεμένων

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

lila_cover«Λάιλα» της Μέριλιν Ρόμπινσον, μετάφραση: Κατερίνα Σχινά, Εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 424

 

Ταπεινοί και καταφρονεμένοι. Άνθρωποι σημαδεμένοι από την ύπαρξη, τη ζωή, το βάθος του παρελθόντος. Περιτριγυρισμένοι από έναν κόσμο που δεν υπόσχεται καταλλαγή, όπου η καλοσύνη δεν είναι ενδιάθετη και οι διαβαθμίσεις της μοίρας είναι ικανές να συνθλίψουν τις καλές προθέσεις. Ο Μέριλιν Ρόμπινσον δεν είναι πολύ γνωστή στο ελληνικό κοινό• πραγματικά κρίμα. Η αμερικανίδα συγγραφέας, με καταγωγή από το Αϊντάχο, θεωρείται αυτή τη στιγμή ένα από τα σημαίνοντα λογοτεχνικά πρόσωπα στην άλλη άκρη του Ατλαντικού. Έχει τιμηθεί με Πούλιτζερ το 2005, ενώ για το μυθιστόρημα της «Λάιλα» βρέθηκε στη βραχεία λίστα των σεπτών National Book Award το 2015. Ανταλλάσσει απόψεις με τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, ο οποίος δεν διστάζει να εκφράσει δημοσίως ότι είναι θαυμαστής των βιβλίων της και ότι εμπνέεται από τους «κόσμους» που χτίζει η Ρόμπινσον σε αυτά. Όλα τούτα, ενδεχόμενα, να μην ενδιαφέρουν για το πώς είναι ένα βιβλίο, αλλά για το ποια είναι η υποδοχή του.

Κι όμως, τα πάντα έχουν τη σημασία τους. Η Ρόμπινσον πατάει σε στέρεο έδαφος γονιμοποιώντας το δικό της. Τα βιβλία της κουβαλούν όλη αυτή τη μακρά παράδοση του αμερικανικού μυθιστορήματος. Ένα ρωμαλέο ύφος που ξεκινάει από τον ρεαλισμό του Στάινμπεκ και φτάνει ως τον μυστικισμό του Φώκνερ. Σε τούτο τον ενδιάμεσο χώρο, πλέριος το δίχως άλλο, κινείται η Ρόμπινσον δημιουργώντας ατόφιες ιστορίες και ήρωες τόσο ανθρώπινους που κάθε ανάσα τους ακούγεται σαν βρόγχος και κάθε τσάκισμα σαν σιωπηλή μαχαιριά. Μια τέτοια είναι και η ηρωίδα που φέρει και το όνομα του βιβλίου, η Λάιλα. Πρόκειται για το τελευταίο μέρος της τριλογίας της Αϊόβα και ουσιαστικά κλείνει τον κύκλο μιας τάξης ζωής που για αλλού ξεκίνησε κι αλλού η μοίρα την οδήγησε. Όπως συμβαίνει σε όλους τους ανθρώπους. Βρίσκουμε τη Λάιλα, μικρή, παρατημένη από τους δικούς της σε ένα πανδοχείο, καχεκτική, στο όριο της ζωής και του θανάτου. Για καλή της τύχη την βρίσκει μια γυναίκα, η Ντολ, την παίρνει από εκείνο το μέρος και μαζί οι δύο τους καταλήγουν να περιπλανιούνται από πόλη σε πόλη και από σπίτι σε σπίτι. Είναι τα δύσκολα χρόνια της οικονομικής ύφεσης, στα 1929, όπου τίποτα δεν είναι δεδομένο και όλος ο κόσμος προσπαθεί να γιατρέψει τις πληγές του με όποιο τρόπο μπορεί. Ως άλλη μάνα, η Ντολ, θα κάνει ό,τι δουλειά της βρεθεί μπροστά της για να προσφέρει μια μορφή ασφάλειας στην Λάιλα. Είναι η πρώτη φορά που το κορίτσι θα νιώσει τις αναγκαστικές άμυνες που είχε χτίσει απέναντι στους «ξένους» να καταρρίπτονται και ένα φάσμα οικειότητας να απλώνεται ανάμεσα σε αυτή και τον Ντολ. Όμως η Ντολ κουβαλάει ένα επίσης σκληρό παρελθόν. Ευθύνεται για δύο φόνους. Το ένα θύμα της ενδέχεται να είναι και ο πατέρας της Λάιλα. Δύο πράγματα δεν αποχωρίζεται ποτέ της: τη Λάιλα και το φονικό μαχαίρι της. Τη μια θέλει να την προστατεύει και το άλλο είναι το μοναδικό αντικείμενο που παρέχει στην ίδια μια ύστατη ασφάλεια. Στο τέλος καταλήγουν να ζουν κυνηγημένες και να αλλάζουν σπίτια και δουλειά. Κι όμως, ο μεταξύ τους δεσμός ισχυροποιείται. Η Ντολ είναι αυτή που θα προσφέρει ακόμη και… επώνυμο στην Λάιλα. Έστω και αν είναι η παραφθορά του δικό της ονόματος (βλ. Νταλ). Όταν όμως θα συλληφθεί και θα μπει στη φυλακή, όλα θα αλλάξουν για τη Λάιλα. Μπορεί, τελικά, η Ντολ να δραπετεύει, αλλά τα ίχνη της χάνονται. Η Λάιλα αναγκάζεται να περπατήσει πλέον μόνη. Με μόνα εφόδια τη μεταμέλεια, την ενοχή, το φόβο, την άπωση για τους άλλους και το μαχαίρι της Ντολ. Καταλήγει σε ένα πορνείο όπου κάνει όλες τις δουλειές εκτός από το να προσφέρει ερωτικές υπηρεσίες στους πελάτες. Θέλει, όμως, να φύγει. Όχι γιατί αισθάνεται δυναστευτικά, αλλά διότι η ίδια η φύση της την οδηγεί σε αυτό το διαρκές ταξίδι αναζήτησης, ενηλικίωσης και εμπειρίας. Είναι ένας τυχοδιώκτης του καλού. Στην πανσιόν ερωτεύεται, δίχως συνέχεια, έναν πελάτη, ενώ δεν κάνει ποτέ πραγματικότητα το όνειρό της, να πάρει το νόθο παιδί μιας πόρνης και να εξαφανιστεί όπως έκανε μ’ αυτή η Ντολ. Δεν είναι κλέφτρα, δεν είναι άρπαγας, είναι ένας φορέας καλοσύνης δίχως να το γνωρίζει.

 

Marilynne Robinson

Marilynne Robinson

 

Η τύχη θα την φέρει σε μια μικρή πόλη, κάπου στα μεσοδυτικά, στην Γκίλιαντ. Θα καταλύσει σε μια καλύβα, θα βρει απάγκιο στην εκκλησία της πόλης κι εκεί θα γνωρίσει τον γέρο πάστορα Τζον Έιμς, τον οποίο θα ερωτευτεί, θα παντρευτεί και μαζί του θα κάνει ένα αγόρι. Τι μπορεί να ενώνει δύο φαινομενικά αταίριαστους ανθρώπους με τα δεσμά του γάμου; Το θάμβος της αγάπης; Ο πόθος της καλοσύνης; Το άρρητο της ζωής; Τα γυρίσματα της τύχης; Η Λάιλα, αν και δεν θέλει να ξεφύγει από το παρελθόν της, θεωρεί πως η Ντολ δεν έχει πεθάνει και ότι την έχει συνεχώς πλάι της, εντούτοις βρίσκει στον πάστορα τη μόνιμα προσδοκώμενη τρυφερότητα που της λείπει. Ο Έιμς, ένας θεοσεβούμενος ιερέας που όμως έχει τις δικές του αναρωτήσεις για τον πυρήνα της ζωής, τη φύση της θείας χάριτος και για το «πώς» αυτού του κόσμου, βιώνει τη δική του μοναξιά από τη στιγμή που η γυναίκα του και τα παιδιά του είναι νεκρά. Αυτοί οι δύο άνθρωποι, μέσα από κύματα έλξης και άπωσης, αμφιβολιών και σεβασμού, αυταπατών και ελπίδων θα ενώσουν τις απορίες τους, θα δέσουν τα χτυπημένα σώματά τους, θα συγυρίσουν τις μοναξιές τους  με το μόνο τρόπο που ξέρουν οι άνθρωποι: ερχόμενοι ο ένας κοντά στον άλλον.

Τίποτα, όμως, δεν είναι πιο αναλλοίωτο από το παρελθόν. Η προίκα που κουβαλάει η Λάιλα είναι η μοναξιά, ο φόβος, η μεταμέλεια, το μαχαίρι της Ντολ, αλλά και μια συνεχώς αναιρούμενη τάση φυγής. Ακόμη και όταν γεννάει το παιδί της κατατρύχεται από την αγωνία του φευγιού. Κι όμως, ο Έιμς είναι ο άνθρωπος που κατάφερε να κατευνάσει το εσωτερικό της ψύχος, να την φέρει ένα βήμα προς την οικειότητα. Η Λέιλα, μια τραχιά, απαίδευτη γυναίκα, μαθαίνει κοντά του να διαβάζει την Παλαιά Διαθήκη, ειδικά εκείνα τα χωρία που σκορπούν θλίψη, να αναζητήσει απαντήσεις στα υπαρξιακά ερωτήματά της, μα πάνω από όλα να ακολουθεί την προτροπή της Ντολ: να ζει. Τίποτα δεν μπορεί να υπάρξει αν δεν συνεχίσει να ζει. Η αναμέτρηση με την Κόλαση και τον Παράδεισο ανήκουν σε μια ανερμήνευτη για τους ανθρώπους αιωνιότητα. Αυτό που υπάρχει είναι η ζωή, το τώρα. Η ανάγκη να υπάρχεις με κάθε τρόπο, μέσα σε κάθε αντιξοότητα. Κι αυτό ακριβώς κάνει η Λέιλα, αυτό ακριβώς υπόσχεται να προσφέρει και στο παιδί της.

Έχουμε να κάνουμε με ένα βαθιά ανθρώπινο μυθιστόρημα που μπορεί να κουβαλάει ένα φορτίο θρησκευτικότητας, η Ρόμπινσον δεν κρύβει τις καταβολές και την πίστη της, αλλά δεν αναλώνεται σε διδαχές και κηρύγματα. Η γλώσσα είναι σαγηνευτική και οι ήρωες, πρωταγωνιστές και δευτεραγωνιστές, είναι δομημένοι με τα ακριβά υλικά μιας λογοτεχνίας που δεν ευτελίζει, αλλά εξυψώνει. Η άριστη μετάφραση ανήκει στην Κατερίνα Σχοινά, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι η έκδοση συμπληρώνεται με μια άκρως ενδιαφέρουσα συζήτηση της Ρόμπινσον με τον Μπαράκ Ομπάμα και από ένα κατατοπιστικό επίμετρο που υπογράφει ο Σταύρος Ζουμπουλάκης.

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top