Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Ο Romain Gary, ο άνθρωπος και τα ζώα: Μπορούμε να «ξεμάθουμε» να μισούμε;
05/02/2019, 8:24 μμ

Ο Romain Gary, ο άνθρωπος και τα ζώα: Μπορούμε να «ξεμάθουμε» να μισούμε;

Γράφει η Κατερίνα Σπυροπούλου // *

 

Romain Gary, “Λευκός σκύλος”, Μετάφραση: Ευγενία Γραμματικοπούλου, εκδ. Οκτάνα, σ. 209

 

Το μοναδικό μέρος στον κόσμο όπου κανείς μπορεί

να συναντήσει έναν άνθρωπο αντάξιο

 του ονόματός του είναι στο βλέμμα ενός σκύλου.

 

Γεννημένος το 1914 στο Βίλνιους της Λιθουανίας, από γονείς εβραϊκής καταγωγής, ο Roman Kacew γνωρίζει από νωρίς την ανέχεια και τις συνεχείς μετακινήσεις, με μοναδικό ακατάβλητο συμπαραστάτη του τη μητέρα του. Όταν στα δεκατέσσερά του χρόνια εγκαθίστανται επιτέλους στην επί χρόνια ονειρεμένη Γαλλία, οι δοκιμασίες εξακολουθούν, η χώρα ωστόσο προσφέρει και ευκαιρίες στον νεαρό επίδοξο συγγραφέα, που σύντομα θα υιοθετήσει το πιο εύηχο Romain Gary. Σπουδάζει νομική, δοκιμάζει την τύχη του στην (μεροληπτική τότε απέναντι στους εμιγκρέδες) αεροπορία που τον απορρίπτει, μετά την αστραπιαία συνθηκολόγηση της Γαλλίας, όμως, αποδεικνύεται πολύτιμος στις Ελεύθερες Γαλλικές Αεροπορικές Δυνάμεις, στα μέτωπα της Αφρικής και της Αγγλίας. Το 1945, παρασημοφορημένος ήρωας πολέμου, εισέρχεται θριαμβευτικά και στον χώρο της λογοτεχνίας, με το αντιπολεμικό του μυθιστόρημα  Eυρωπαϊκή Θητεία, το οποίο είχε συνθέσει ενόσω υπηρετούσε, για την αδιαμφισβήτητη αξία του οποίου συμφωνούν μέχρι και ο Sartre με τον Camus!

Μετά τη λήξη του πολέμου, του ανοίγεται η προοπτική της διπλωματικής καριέρας, καθώς αυτή τη φορά το υπουργείο Εξωτερικών δεν είναι δύσπιστο απέναντι στους μέτοικους που απέδειξαν την αφοσίωσή τους στις αξίες της Γαλλικής Δημοκρατίας, αλλά σε Γάλλους πολίτες και πρώην στελέχη που υποψιάζεται ότι συνεργάστηκαν με το καθεστώς του Βισύ. Αν και εμφανίζεται στο γαλλικά γράμματα σε σχετικά μεγάλη ηλικία, η λογοτεχνική του πορεία απογειώνεται τάχιστα: βραβείο Goncourt το 1956 για τις Ρίζες του Ουρανού, τεράστια αναγνωστική επιτυχία για την αυτοβιογραφική Υπόσχεση της αυγής (την έχουμε απολαύσει ήδη σε δύο κινηματογραφικές διασκευές, το 1971 από τον Ζυλ Ντασέν με τη Μελίνα και το 2017 από τον Ερίκ Μπαρμπιέμε τη Σαρλότ Γκαίνσμπουργκ). Ευφυής, διορατικός, φιλοπερίεργος, πολύγλωσσος, πολυπράγμων, πολυταξιδεμένος και πολυγράφος, ο Gary ασφυκτιά σε οτιδήποτε τείνει να γίνει σταθερό πλαίσιο, σήμα κατατεθέν, συγγραφικό στυλ ή ταυτότητα: συνεχώς μεταμορφώνεται, αφήνεται να ζυμωθεί από τις επιρροές ετερόκλητων πολιτισμών και καταβολών, δοκιμάζει, ενίοτε με σκανδαλώδη επιτυχία, διαφορετικά λογοτεχνικά ψευδώνυμα (είναι εξάλλου η μοναδική περίπτωση συγγραφέα που κατορθώνει –παρά τον αυστηρό κανονισμό που το απαγορεύει– να κερδίσει δύο φορές το πολύκροτο βραβείο Goncourt ως Emile Ajar για το Η ζωή μπροστά σου το 1975).

Αν και αμετανόητος «γκωλικός» ώς το τέλος της ζωής του, παρέμεινε ομοίως ένας άνευ όρων και προϋποθέσεων εραστής της ελευθερίας, εχθρός του πολιτικού και ιδεολογικού ιμπεριαλισμού, της τυφλής βίας με το πρόσχημα της κοινωνικής δικαιοσύνης. Το έργο του δεν εμπνέεται μόνον από τον ουμανισμό του Camus και του Malraux, αλλά και από τον παλαιάς κοπής ουμανιταρισμό του Romain Rolland και του Anatole France. Λοιδορεί τα σαθρά θεμέλια κάθε λογής θρησκευτικής μισαλλοδοξίας και φυλετικών διακρίσεων, καταφεύγοντας συχνά σε ένα διαβρωτικό χιούμορ που σαρώνει τα ιερά και τα όσια του δυτικού πολιτισμού. Από το ίδιο συχνά πρίσμα πασχίζει μέσω της συγγραφής να «απαλλαγεί» από την υπερτροφική του ενσυναίσθηση που τον κάνει να υποφέρει από «ξένα», δηλαδή οικουμενικά, δράματα: το Βιετνάμ και τη Μπιάφρα, τον αφανισμό των Ινδιάνων του Αμαζονίου, τις εκατόμβες του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, το Ολοκαύτωμα και τη Χιροσίμα, με έναν λόγο από το παράλογο για το οποίο είναι ικανή η ανθρώπινη φυλή.

Ο Λευκός Σκύλος –ένα από τα πιο μεστά και ώριμα βιβλία του Gary,εκδόθηκε στην αγγλική του εκδοχή το 1969 και την επόμενη χρονιά στα γαλλικά–αισίως κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά από τις αξιοπρόσεκτες εκδόσεις Οκτάνα της Θεσσαλονίκης, σε μετάφραση Ευγενίας Γραμματικοπούλου. Η πλοκή στηρίζεται σε μια απλή αλληγορία με κεντρικό ήρωα έναν εκπαιδευμένο σκύλο επίθεσης, την οποία ο συγγραφέας χρησιμοποιεί για να ξεγυμνώσει και συχνά να παρωδήσει τους αυτοματισμούς του ρατσισμού, των πάσης φύσεων διακρίσεων, της κοινωνίας της «πρόκλησης», του star system, της κυνικής ισχύος των ελίτ: μηχανισμούς που διαιωνίζουν το homo homini lupus (ή, εν προκειμένω… canis) και διαιωνίζονται, θλιβερά απαράλλαχτοι στην ουσία τους, τα τελευταία πενήντα χρόνια τουλάχιστον.

 

Romain Gary

 

Βιβλίο υβριδικό, που κινείται μεταξύ μυθοπλασίας, αυτοβιογραφίας (autofiction) και κοινωνικής θεωρίας, ο Λευκός Σκύλος είναι έργο διεισδυτικό και ευαίσθητο, που ισορροπεί αριστοτεχνικά μεταξύ κυνισμού καιτρυφερότητας, σοφίας και (αυτό)ειρωνείας. Ο αξιαγάπητος με τους Λευκούς γερμανικός ποιμενικός πρωταγωνιστής εύκολα μεταμορφώνεται σε κτήνος που επιτίθεται λυσσαλέα στους Μαύρους. Το δύσκολο αυτό σκυλί έρχεται να αναστατώσει ακόμη περισσότερο την ήδη περίπλοκη τη ζωή του Romain Gary και της συζύγου του, Αμερικανίδας σταρ Jean Seberg, η οποία έχει το θάρρος να υποστηρίζει ανοιχτά, έμπρακτα και ένθερμα το κίνημα των Μαύρων. Βρισκόμαστε στο Λος Άντζελες, το 1968, περίοδο κατά την οποία εντείνονται οι μαζικές διαμαρτυρίες εναντίον της στρατιωτικής εμπλοκής των ΗΠΑ στον πόλεμο του Βιετνάμ και κορυφώνεται ο αγώνας κατά των φυλετικών διακρίσεων μετά τις δολοφονίες του Martin Luther King και του Robert Kennedy. Χιλιάδες άνθρωποι που επί αιώνες είχαν υποστεί βία και εξευτελισμούς και είχαν εκπαιδευτεί να υποτάσσονται στους λευκούς αφέντες, εξεγείρονται. Τον Μάιο της ίδιας χρονιάς, το Παρίσι παραλύει από διαδηλωτές που φλέγονται για αλλότρια δεινά. Ο Gary κρατά αποστάσεις και παρακολουθεί με τον σκεπτικισμό που του επιβάλλει η τοποθέτησή τουτη ματαιότητα, την αναποτελεσματικότητα, τον παροξυσμό της βίας που απειλούν να αλλοτριώσουν αγώνες που δίνονται για δίκαιο σκοπό αλλά χειραγωγούνται εύκολα σε πονηρούς καιρούς. Η κριτική του ματιά φτάνει ευθύβολα στον πυρήνα της παθογένειας: Κάποιοι άνθρωποι προτιμούν να πεθάνουν παρά να σκέπτονται. Και το κάνουν καλά(σελ. ) […] Το φυλετικό πρόβλημα στις Ηνωμένες Πολιτείες θέτει ένα ερώτημα το οποίο το καθιστά πρακτικά άλυτο: αυτό της Βλακείας. Έχει τις ρίζες του στα βάθη της ισχυρότερης πνευματικής δύναμης όλων των εποχών, που δεν είναι παρά η Ηλιθιότητα (σελ. 51).

Ο γερμανικός ποιμενικός, εκπαιδευμένος να αναπτύσσει ρατσιστικά αντανακλαστικά, καθορίζει την πλοκή του έργου, από τη στιγμή που ένας φανατικός Μαύρος μουσουλμάνος εκπαιδευτής αναλαμβάνει το στοίχημα να τον «επανεκπαιδεύσει». Για τον Gary, η ρατσιστική συμπεριφορά δεν είναι γονιδιακά προκαθορισμένη κι όλα τα ζώα που παρελαύνουν στο έργο του εμφανίζονται να τιμούν την αξία της ζωής: Είναι τρομερό να αγαπάς τα ζώα. Όταν στο πρόσωπο ενός σκύλου βλέπεις ένα ανθρώπινο πλάσμα, δεν μπορείς παρά να δεις και στο πρόσωπο τού ανθρώπου έναν σκύλο, και να τον αγαπήσεις(σελ. 292). Στο έργο ομοίως παρελαύνουν, σε ρόλους δευτερεύοντες, πολλοί αναγνωρίσιμοι ακτιβιστές, πολιτικοί, αστέρες του τότε τζετ σετ, συχνά με σπαρταριστές ανεκδοτολογικές πινελιές που αναδεικνύουν όλο το μεγαλείο της… μικρότητας και της μικροψυχίας τους.

Ο Romain Gary, στο κατώφλι των χρόνων της μοναξιάς που τον περιμένουν και που θα τον οδηγήσουν, το 1980, στην αυτοχειρία, και σε πείσμα της περιρρέουσας αγριότητας που περιγράφει, δεν αδιαφορεί για το μέλλον, δεν απογοητεύεται, δεν αφήνεται να τον πνίξει η πικρία και η απελπισία:βαθιά ανθρώπινος, γνωρίζει και περιγράφει, σε ένα από τα ωριμότερά του μυθιστορήματα,τι σημαίνει να πονάει το πετσί σου για τις συμφορές των άλλων.

 

 

 

* Η Κατερίνα Σπυροπούλου είναι  απόφοιτος Γαλλικής φιλολογίας του ΑΠΘ, dr Γαλλόφωνης και Συγκριτικής λογοτεχνίας, ParisXIII  Villetaneuse, Chargée de communication – Institute Francais Thessalonique.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top