Η Λένα Χαϊδούτη είναι μια παραμυθού.

Συνέντευξη στον Γιάννη Φαρσάρη //

Ένα κορίτσι από τη Λάρισα αποφάσισε να αφιερώσει τη ζωή της στα παραμύθια. Έκανε λοιπόν επάγγελμα την αφήγηση παραμυθιών σε παιδιά αλλά και σε μεγάλους. Η γοητεία των μικρών ιστοριών με ήρωες πραγματικούς ή φανταστικούς δεν αφήνει κανέναν ασυγκίνητο. Κι ακόμα και σήμερα, στην εποχή της τεχνολογίας και του διαδικτύου, η φαντασία κόβει πάντα ανέμελες βόλτες στην εξουσία. Ας γνωρίσουμε τη Λένα, έχει μικρές αλήθειες να μας πει.

– Λένα είσαι μια επαγγελματίας «παραμυθού». Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της δουλειάς σου;

Ναι! Είμαι παραμυθού! Αλλά επειδή δε μ’ αρέσουν τα ψέματα (όσο παράξενο κι αν ακούγεται αυτό!) η ακριβής αλήθεια είναι πως είμαι αφηγήτρια! Γιατί στο ρεπερτόριό μου δεν περιλαμβάνονται μόνο παραμύθια, αλλά πολλές ιστορίες, διηγήματα και κάποιες νουβέλες. Η μεγάλη μου αγάπη όμως είναι τα παραμύθια! Και κυρίως τα λαϊκά παραμύθια! Γι’ αυτό και προτιμώ να με ονομάζω «παραμυθού». Γιατί κάθε φορά που κάποιος με ρωτά για τη δουλειά μου και του απαντώ πως είμαι παραμυθού, μου έρχονται στο μυαλό εικόνες από τα παιδικά μου χρόνια. Εικόνες από τους παππούδες και τις γιαγιάδες μου, τη γειτονιά μου, το χωριό μου…

Βέβαια, πολλοί θα αναρωτιούνται τι κάνει ένας παραμυθάς. Ένας παραμυθάς γεννά εικόνες και συναισθήματα στο μυαλό των ανθρώπων. Πρέπει με μόνο εργαλείο του το λόγο, να κάνει τους ακροατές του να βιώνουν την ιστορία με όλες τις αισθήσεις τους και όχι απλώς να την ακούνε. Γι’ αυτό συνηθίζω να λέω πως η αφήγηση είναι εμπειρία. Και είναι εμπειρία όχι μόνο για τον ακροατή, αλλά και για τον αφηγητή. Και είναι κάθε φορά εμπειρία μοναδική! Τουλάχιστον, όσον αφορά τη δική μου περίπτωση ως παραμυθού, γιατί, μιας και δουλεύω με την παραδοσιακή τεχνική, όπως δηλαδή αφηγούνταν οι παλιοί παραμυθάδες, δεν αποστηθίζω τα παραμύθια. Η κάθε αφήγηση λοιπόν, είναι πραγματικά μοναδική. Είναι κάτι που πρέπει να το ζήσεις κανείς! Είναι ενέργεια! Δε μπορεί να περιγραφεί με λόγια…

Λοιπόν, είμαι παραμυθού! Αφηγούμαι παραμύθια και ιστορίες, δικές μου ή άλλων ανθρώπων, σε παιδιά αλλά και σε μεγάλους! Κι είμαι πολύ τυχερή, γιατί ήδη μετρώ πολλές μαγικές στιγμές σε αφηγήσεις μου..! Έχω αφηγηθεί σε καφενεία, σε βιβλιοθήκες, σε πλατείες, σε θέατρα, σε αυλές, σε ακρογιαλιές, σε δάση και πλάι σε ποτάμια! Επίσης παίζω με τα παραμύθια! Σχεδιάζω εκπαιδευτικά προγράμματα και πάντα στο χέρι μου κρατώ τα παραμύθια, γιατί πιστεύω με όλη την καρδιά μου πως τα καλύτερα παιχνίδια ξεκινούν από μια ιστορία! Για να πω την αλήθεια, η κάθε μέρα μας θα ήταν πολύ καλύτερη, αν ξεκινούσε με ένα παραμύθι! Η ίδια η ζωή μας!

– Με ποια αφορμή ξεκίνησε η ενασχόλησή σου με τα παραμύθια;

Τώρα που το σκέφτομαι, δεν τη διάλεξα εγώ αυτή τη δουλειά…, μάλλον αυτή με διάλεξε! Δεν αποφάσισα ποτέ να γίνω παραμυθού! Απλώς σκόνταφτα συνεχώς σε παραμύθια! Με πολλούς τρόπους! Από μικρή, έλεγα παραμύθια στον αδερφό μου, στους φίλους μου… Μάλιστα μικρούλα, έγραφα παραμύθια και τα εικονογραφούσα κιόλας! Θυμάμαι επίσης πως μεγαλώνοντας, για κάποιο λόγο που δεν κατάφερα να εξηγήσω ακόμη, πολλοί δικοί μου άνθρωποι μού μιλούσαν για την τέχνη της αφήγησης και τους παραμυθάδες. Κι όταν μετά το λύκειο, πήγα στην Αθήνα για σπουδές (σπούδασα Θεατρολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών) συνάντησα τη δασκάλα μου στην τέχνη της αφήγησης, την παραμυθού Σάσα Βούλγαρη, στην οποία χρωστάω πολλά γι’ αυτό που είμαι σήμερα. Μαθήτευσα κοντά της για κάποια χρόνια, μα και πάλι χωρίς να έχω σκοπό να γίνω παραμυθού! Απλώς σιγά σιγά άρχισα να αφηγούμαι στις παρέες και μετά στο κοινό και κάποια στιγμή, συνειδητοποίησα, ότι το να αφηγούμαι παραμύθια είναι ο δικός μου τρόπος να είμαι χρήσιμη στην κοινωνία που ζω. Μπορεί να ακούγεται περίεργο σε κάποιους να είναι χρήσιμος για την κοινωνία ένας παραμυθάς, αλλά πραγματικά ισχύει. Παραμύθι σημαίνει παραμυθία, δηλαδή παρηγοριά. Παρηγοριά προσφέρει ένας παραμυθάς με τις ιστορίες του. Και ελπίδα. Και γέλιο. Και απ’ όλα!

Αυτή είναι η δουλειά μου. Και πιο πολύ δεν το νιώθω σαν δουλειά, αλλά σαν καθήκον… Νιώθω πως αυτό είναι το ενοίκιό μου στη γη… Να κάνω τους ανθρώπους να ταξιδεύουν, να ηρεμούν, να γελάνε, μα κυρίως να μάθουν να ονειρεύονται! Ο καθένας από μας έχει κάτι διαφορετικό να προσφέρει στους συνανθρώπους του. Κι εγώ έχω την αγάπη μου για τα παραμύθια. Αυτή δίνω!

– Γιατί άραγε έχουμε όλοι – μικροί και μεγάλοι – τόση ανάγκη από παραμύθια;

Η ζωή είναι δύσκολη. Πάντα ήταν και πάντα θα είναι. Όμως, υπάρχουν πολλοί τρόποι να την κάνουμε όμορφη τη ζωή μας, κι ένας απ’ αυτούς είναι τα παραμύθια. Και οι μεγάλοι, και τα παιδιά αγαπούν τα παραμύθια, γιατί μέσα απ’ αυτά ξεχνούν το τώρα… ηρεμούν! Επίσης διασκεδάζουν! Περνούν όμορφα! Γελάνε!

Τα παραμύθια όμως, είναι και μέσο ψυχαγωγίας. Και μάθησης! Ταυτιζόμαστε με τους ήρωες του παραμυθιού και μας βοηθούν να δούμε τις φωτεινές και τις σκοτεινές πλευρές μας. Νιώθουμε τον αγώνα των ηρώων και παίρνουμε κουράγιο για να συνεχίσουμε κι εμείς τον αγώνα μας. Αυτό είναι το παραμύθι και αυτό είναι η ίδια η ζωή μας. Γι’ αυτό αγαπάμε τα παραμύθια εμείς οι άνθρωποι, γιατί τα παραμύθια κρύβουν την αλήθεια της ζωής.

– Ποιοι είναι –με βάση την εμπειρία σου- οι πιο αγαπημένοι μυθικοί ήρωες των παιδιών; Οι νέοι ήρωες κερδίζουν τους παλιούς;

Τα πολύ μικρά παιδάκια εννοείται πως αγαπούν πολύ τους παραμυθικούς ήρωες των κλασικών παραμυθιών: την Κοκκινοσκουφίτσα, τη Σταχτοπούτα, τη Χιονάτη, τον Πινόκιο,… Και χαίρομαι πολύ που τα μεγαλύτερα παιδιά αγαπούν ακόμα τη μυθολογία! Και αγαπούν πολύ τους μυθικούς ήρωες! Τον Ηρακλή, τον Οδυσσέα, το Θησέα..!

Βέβαια, υπάρχει και η Πέππα και η Ντόρα η εξερευνήτρια και ο Μπομπ σφουγγαράκης και τόσοι άλλοι, που επίσης τους αγαπούν πολύ τα παιδιά. Και είναι πολύ λογικό, γιατί μπαίνουν πολύ εύκολα στο μυαλό των παιδιών μέσω της τηλεόρασης. Παλιότερα που δεν υπήρχε τηλεόραση, οι εικόνες στο μυαλό των παιδιών ήταν πολύ διαφορετικές. Ήταν ζωντανές εικόνες που έβλεπαν στον κόσμο γύρω τους και εικόνες που έφτιαχναν με το νου τους. Σήμερα όμως, υπάρχουν και οι εικόνες που έρχονται από την τηλεόραση. Κι είναι εικόνες έντονες, γρήγορες και πολύ εντυπωσιακές για το παρθένο μυαλό του παιδιού. Είναι λοιπόν πολύ εύκολο να ταυτιστεί με αυτούς τους ήρωες και είναι πολύ λογικό να τους αγαπάει. Και μάλιστα δεν είναι καθόλου κακό! Γιατί υπάρχουν και κινούμενα σχέδια και παραμύθια με ήρωες κινουμένων σχεδίων που είναι πραγματικά πολύ καλή τροφή για τα παιδιά. Να μην ξεχνάμε μονάχα, πως η τηλεόραση, ακόμα κι αν προσφέρει καλή τροφή, είναι τροφή «μασημένη». Και να θυμόμαστε πως όταν διαβάζουμε ή αφηγούμαστε στα παιδιά μας γυμνάζουμε το μυαλό τους και βοηθάμε τη φαντασία τους –το σπουδαιότερο, για μένα, εργαλείο του ανθρώπου- να αναπτυχθεί.

– Λένα, αλήθεια, ποιο είναι το δικό σου αγαπημένο παραμύθι;

Μμμμ…. Δύσκολο αυτό..! Νομίζω πως κατά καιρούς έχω διαφορετικό αγαπημένο παραμύθι!.. Αν όμως έπρεπε να ξεχωρίσω κάποιο, τότε θα ξεχώριζα… δύο! Το ένα είναι ένα αφρικάνικο παραμύθι, που εγώ το έχω ντύσει με ελληνικές εικόνες και το λέω «το όνειρο του Γιωργή». Αυτό το παραμύθι, για κάποιο περίεργο λόγο, με συγκινεί κάθε φορά που το λέω! Ίσως γιατί φαίνεται ξεκάθαρα, αυτό που σας είπα και πιο πάνω. Ότι τα παραμύθια κρύβουν την αλήθεια της ζωής. Τα παραμύθια είναι η ίδια η ζωή..!

Το άλλο είναι ένα λαϊκό παραμύθι. Είναι «ο Αστερνός κι η Πούλιω». Είναι το πρώτο παραμύθι που δούλεψα με τη δασκάλα μου και δεν πρόκειται ποτέ να ξεχάσω πώς λειτούργησε πάνω μου θεραπευτικά… πώς με ξεκλείδωσε και με φώτισε….!

– Ποια είναι τα στοιχεία εκείνα, πιστεύεις, που κάνουν ένα παραμύθι να αντέχει στο χρόνο;

Οτιδήποτε αληθινό αντέχει στο χρόνο. Αυτό νομίζω πως είναι αρκετό…! Τα λαϊκά παραμύθια, για παράδειγμα, αντέξανε! Και αντέχουνε! Γιατί δείχνουν όλο το μεγάλωμα του ανθρώπου. Την ουσία της ζωής. Την πανανθρώπινη αλήθεια. Ό,τι είναι αληθινό θα αντέξει!

– Το βιβλίο πιστεύεις θα αντέξει την πολυμεσική επίθεση των tablets και του διαδικτύου στα παιδιά;

Θέλω να πιστεύω πως θα αντέξει. Χρειάζεται όμως να βοηθήσουμε κι εμείς λιγάκι σ’ αυτό. Για παράδειγμα, για μένα που μεγάλωσα με το βιβλίο, μου είναι απαραίτητο να αγγίζω τις σελίδες του, να τις γυρνάω, να τις μυρίζω, να τσακίζω τις άκρες τους, να τις βλέπω να κιτρινίζουν με τα χρόνια… Με τα βιβλία μου έχω προσωπική σχέση. Με το tablet μου δεν έχω. Το χρησιμοποιώ, μου ανοίγει νέους δρόμους, με βοηθάει στη δουλειά μου, είναι εύχρηστο, αλλά… δεν έχει μαγεία..! Κι αυτή τη μαγεία νομίζω πως πρέπει να δείξουμε στα παιδιά μας.. Αυτή η μαγεία είναι που κάνει τη ζωή όμορφη!

– Ποιος είναι ο θετικός ρόλος της τεχνολογίας και του διαδικτύου στο δημιουργικό μεγάλωμα των παιδιών;

Η τεχνολογία μπορεί να γίνει ένα πραγματικά σπουδαίο εργαλείο στην εκπαίδευση. Το πιστεύω απόλυτα. Και θεωρώ ανόητο να μην τη χρησιμοποιήσουμε, όταν βλέπουμε πως ελκύει τόσο πολύ τα παιδιά. Πρέπει να είμαστε ανοιχτοί, να παρατηρούμε τις ανάγκες των παιδιών και αυτές να καλύπτουμε. Και φυσικά, να τους μιλάμε στη γλώσσα τους και όχι στη γλώσσα που εμείς μιλούσαμε κάποτε και αυτή μας μάθανε για σωστή. Έτσι, το χάνεις το παιχνίδι, δεν το κερδίζεις. Χαίρομαι λοιπόν πολύ που βλέπω νέους ανθρώπους, που το αντιλαμβάνονται αυτό και φτιάχνουνε νέα προγράμματα και μεθόδους, αφουγκραζόμενοι την εποχή που ζούμε.

Ένα καινοτόμο εκπαιδευτικό πρόγραμμα σχετικό με την τεχνολογία έχω φτιάξει κι εγώ, με τη συνεργάτιδά μου Τίνα Μιναρετζή (ηλεκτρολόγο μηχανικό υπολογιστών στο επάγγελμα), το οποίο ονομάζεται i paizo. To i paizo είναι το πρώτο εργαστήρι τεχνολογίας και ανάπτυξης του δημιουργικού νου. Είναι ένα πρόγραμμα που συνδυάζει την τεχνολογία και τις επιστήμες με τη φαντασία και το παραμύθι. (Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στο: www.ipaizo.gr)

– Γιατί άραγε χάνεται η παιδική φαντασία όταν μεγαλώνουμε;

Χάνεται, γιατί εμείς την αφήνουμε να χαθεί. Η φαντασία είναι σαν ένα λουλούδι, που πρέπει να το φωτίζει ο ήλιος και να το ποτίζεις για να ανθίζει. Έτσι είναι.. Και θέλει αγώνα όπως όλα τα πράγματα στη ζωή. Γίνεται όμως! Και είναι αυτό που κρατάει τον άνθρωπο νέο, γιατί δυνατή φαντασία σημαίνει δυνατός νους.

– Ποιον θεωρείς σήμερα τον σημαντικότερο εν ζωή συγγραφέα παραμυθιών στον κόσμο;

Δύσκολη ερώτηση… Γιατί καταρχάς δεν τους γνωρίζω όλους..! Κι έπειτα, να σας πω την αλήθεια, δε βρίσκω το λόγο να υπάρχει μονάχα ένας σε αυτή τη θέση. Ο κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός. Έχει το δικό του τρόπο να σκέφτεται , το δικό του τρόπο να ζει, άρα το δικό του τρόπο να γράφει… Δε μπορώ να ξεχωρίσω έναν.

– Πρότεινέ μας 5 σύγχρονα δυνατά παραμύθια για να τα γνωρίσουμε.

Σίγουρα πρέπει να γνωρίσετε «Το δέντρο που έδινε» του Σελ Σιλβερστάιν. Πολύ όμορφο παραμύθι, για μικρούς και μεγάλους. Και αγαπώ πολύ επίσης και τον «Λαφκάντιο» του ίδιου συγγραφέα.

Ήμουν μικρή όταν διάβασα το «Η πτώση ενός φύλλου που το έλεγαν Φρέντυ» του υπέροχου Λέο Μπουσκάλια κι από τότε το έχω διαβάσει πολλές φορές ακόμη! Βαθιά αληθινό..!

Διαβάστε επίσης «Τα παραμύθια ανάποδα» του καταπληκτικού Ρόαλντ Νταλ. Θα γελάσετε πολύ!

Αφήνω για το τέλος ένα βιβλίο που διάβασα τελευταία και μου άρεσε πολύ. «Η κότα που ονειρευόταν να πετάξει» της Sun-mi Hwang. Πολύ όμορφη ιστορία..!