Λεία Βιτάλη: Είμαστε –όπως αστειευόμαστε μεταξύ μας οι συγγραφείς- «εγκληματίες»!

Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα //

 «Μπορεί η τέχνη να μην σώζει τον κόσμο αλλά κάνει την ζωή πιο ανεκτή. Κι αυτό το έχουμε ανάγκη σε τέτοιες απάνθρωπες περιόδους», ισχυρίζεται και τολμά μέσα στην κρίση «Φεστιβάλ Ελλήνων συγγραφέων». Για το θέατρο κι εκείνο το Φεστιβάλ, για τα μυθιστορήματα και για την εποχή μας, η Λεία Βιτάλη μας μίλησε στο Fractal. Η εποχή μας, εξάλλου, «Από τις καλύτερες εποχές για να τις κάνεις έργο. Έχει τα πάντα. Βία, σωφρονισμό, αίμα, σπέρμα, πόλεμο, καπηλεία, ψευτιά, πουριτανισμό και ηθική υποκρισία, ματαιωμένα όνειρα, εκμετάλλευση, στυγνή εξουσία, απληστία, τρομολαγνεία, έλλειψη στοργής. Και τόσο πολύ μεγάλη ανάγκη για τρυφερότητα και αγάπη!» Τι διαθέτει που δεν το είχε καμία άλλη εποχή; «Ipad. Και απίστευτη πληροφόρηση μέχρις αηδίας. Τόση που για να φρενάρεις και να ασχοληθείς με κάτι στα σοβαρά και να εμβαθύνεις σ’ αυτό, πρέπει να απαρνηθείς τον κόσμο και να ‘χεις χάσει επεισόδια επιστρέφοντας. Αλλιώς δεν νομίζω ότι έχει να ζηλέψει τίποτα από τον μεσαίωνα ή άλλες σκοτεινές εποχές».

-Πώς αποφασίσατε, εν μέσω κρίσης, το Φεστιβάλ Ελλήνων Συγγραφέων, κυρία Βιτάλη;

Η δημιουργία είναι αντίσταση στην κρίση. Και πιστεύω ότι είναι πολύ πιο σημαντικό ένας καλλιτέχνης ή διανοούμενος να μιλάει με το έργο του στον κόσμο από το να βγάζει κορώνες από τα μίντια ιδιαίτερα σε εποχή κρίσης. Το σύγχρονο Ελληνικό έργο που γράφτηκε μέσα στην εποχή της κρίσης μεταφέρει εμπειρίες και γνώσεις, προβληματισμούς και κριτική σκέψη απέναντι στα γεγονότα της σύγχρονης πραγματικότητας. Μ’ αυτό το σκεπτικό τόλμησα να προτείνω αυτό το φεστιβάλ στο Αγγέλων Βήμα και –αντίθετα απ’ ότι έκανε η Πολιτεία- το αγκάλιασε με χαρά. Ελπίζω ότι θα το αγκαλιάσει κι ο κόσμος και το Ελληνικό έργο θα πάρει τη θέση που του αξίζει στην καρδιά μας.

-«6 εγκλήματα ζητούν συγγραφέα» να αποκωδικοποίησουμε τον τίτλο του; Φαντάζομαι καθόλου τυχαίος.

Φωνάζει από μακριά Πιραντέλο! Μας ταίριαξε γιατί είμαστε σ’ αυτή τη φάση 6 Έλληνες συγγραφείς. Και εντάσσουμε το φεστιβάλ μας στην ενότητα noir που έχει αυτή τη σεζόν το Αγγέλων Βήμα. Κάθε έργο, όπως καταλαβαίνετε, περιστρέφεται γύρω από ένα έγκλημα, είτε ρεαλιστικό είτε συμβολικό, πάντα ενταγμένο στη σύγχρονη πραγματικότητα. Μπορεί να άπτεται της πολιτικής, ή του έρωτα, ή της ύπαρξης, ή άλλου σύγχρονου προβλήματος. Και η εποχή μας έχει πολλά εγκλήματα για να μας εμπνέει. Είμαστε –όπως αστειευόμαστε μεταξύ μας οι συγγραφείς- «εγκληματίες»! Έχουμε πολλή χαρά γι’ αυτό και… άγχος!

-Ούτε και οι συμμετέχοντες σ’ αυτό, έτσι δεν είναι;

Το επιθυμητό ήταν να έχουν γράψει οι συγγραφείς έργα που να περιέχουν κάποιο έγκλημα και να έχουν ατμόσφαιρα νουάρ για να μπορούν να ενταχθούν στην ενότητα. Τώρα όταν λέμε νουάρ θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι η σύνδεση είναι χαλαρή και να μη φανταστούμε το καθαρόαιμο νουάρ του αμερικανικού σινεμά. Άλλωστε δεν έχουν γραφτεί –απ’ όσο ξέρω- Ελληνικά θεατρικά έργα καθαρόαιμου νουάρ. Επί πλέον τα έργα θα έπρεπε να είναι καινούρια, άπαιχτα σε κανονική παράσταση και άξια. Έτσι μαζευτήκαμε (με τη σειρά που θα παρουσιαστούν τα έργα τους) η Νίνα Ράπη, ο Τσιμάρας Τζανάτος, ο Δημήτρης Ζουγκός, η υποφαινομένη, ο Ανδρέας Φλουράκης, η Χρύσα Σπηλιώτη. Είναι όλοι σημαντικοί συγγραφείς, κάποιοι βραβευμένοι και εδώ και διεθνώς, κάποιων έργα έχουν ανέβει και στο εξωτερικό, μερικοί διδάσκουν θεατρική γραφή. Προσωπικά θεωρώ ότι είμαστε μια ομάδα που έχει πραγματικά κάτι φρέσκο να πει στον κόσμο.

-«Ελληνικό θέατρο δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς ελληνικό έργο», το είπε ο Κουν, το επικαλείστε και κάνετε ό,τι περνά απ’ το χέρι σας γι’ αυτό. Τι έχει το θέατρο που δεν έχει καμία άλλη μορφή τέχνης;

Αμεσότητα! Ό,τι γίνεται συμβαίνει ενώπιόν σου. Αν αφεθείς σαν θεατής θα σε πάρει μαζί του και θα νιώσεις μια πραγματική εμπειρία, τέτοια που μπορεί να μη τη νιώσεις στην πραγματική ζωή για όλη σου τη ζωή. Αυτό σε κάνει πιο πλούσιο και γνώστη. Η εμπειρία μας κάνει πιο πλούσιους και μας δίνει ένα χέρι για παρακάτω. Και επειδή στο θέατρο είναι παρούσες όλες οι τέχνες, αυτή την εμπειρία την κάνει ακόμη πιο ενδιαφέρουσα. Φυσικά αυτό προϋποθέτει ένα δυνατό έργο και μια καλή παράσταση.

-Έργα σας παίζονται και βραβεύονται, ιδιαίτερα στο εξωτερικό, τι ακριβώς συμβαίνει εδώ;

Δεν έχω παράπονο από τις Ελληνικές σκηνές. Έργα μου στην Ελλάδα και στην Κύπρο παίζονται εδώ και 15 χρόνια από την εποχή που ο Αντωνίου ανέβασε στο θέατρό του το «Γεύμα» και έκανε επιτυχία. Μέχρι τώρα έχουν παιχτεί αρκετά έργα μου. Πέρσι παίχτηκε το «Ζεϊμπέκικο» που έκανε επιτυχία και θα συνεχιστεί και φέτος στο Studio Μαυρομιχάλη. Η αλήθεια είναι πως ναι έχω κάποια διεθνή διάκριση πέρα από τις Ελληνικές και έχουν ανεβεί κάποια δικά μου έργα στο εξωτερικό (από το Troyan Horse και από το Theatre Lab στο Riverside studios). Αλλά το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει στήριξη από την Ελληνική Πολιτεία με κάποια προγράμματα Πολιτιστικής Πολιτικής που να βοηθούν στο ανέβασμα των σύγχρονων Ελληνικών έργων έξω, για να υπάρξει μια συνέπεια και μια συνέχεια. Γίνονται μεμονωμένες προσπάθειες με ιδιωτική πρωτοβουλία αντίθετα με τα ξένα έργα, τα οποία προωθούνται σε όλες τις χώρες συστηματικά μέσω της πολιτικής των χωρών τους. ‘Ισως οι αρμόδιοι δεν έχουν καταλάβει ακόμη το μέγιστο όφελος που θα προκύψει για τη χώρα η διείσδυση του σύγχρονου Ελληνικού πολιτισμού στις ξένες χώρες, ιδιαίτερα σ’ αυτή την εποχή που η Ελλάδα βρίσκεται σ’ αυτή τη δυσμενή θέση σε παγκόσμιο επίπεδο.

-Τι είναι εκείνο που συναντάτε στο θέατρο πού δεν υπάρχει στη μυθιστοριογραφία;

Μμμμ… Γράφω τα μυθιστορήματα… ξαπλωμένη και τα θεατρικά μου… περπατώντας. Νομίζω ότι αυτό τα λέει όλα. Στο μυθιστόρημα μπορώ ν’ αφήσω ανεξέλεγκτο τον εαυτό μου, μα εντελώς ανεξέλεγκτο. Στο θέατρο γειώνομαι και αφουγκράζομαι από πιο κοντά την πραγματικότητα και τους ανθρώπους. Φυσικά αυτό δεν σημαίνει ότι απεκδύομαι την όποια τρέλα κουβαλάω σαν συγγραφέας και σαν άνθρωπος αλλά και την τάση μου –όπως με έχουν πείσει πλέον οι άλλοι ότι έχω- να τεντώνω τις καταστάσεις στα άκρα τους.

-Μέχρι πρότινος το «Ζεϊμπέκικο», τώρα «Νύχτα στην Εθνική», γιατί αυτά και γιατί αυτήν ειδικά την εποχή;

Στο «Ζεϊμπέκικο» με στοίχειωσε ένας ατίθασος άνθρωπος και καλλιτέχνης που πιστεύω ότι υπήρξε θύμα του «καθωσπρεπισμού» της εποχής μας και αναδείκνυε τις κρυφές πληγές της Ελλάδας. Η «Νύχτα στην Εθνική» με έβαλε σ’ ένα άλλο καζάνι, που σήμερα βράζει στον τόπο μας αλλά και διεθνώς. Αυτό του ρατσισμού. Και διηγούμαι την ιστορία μιας παλιάς Ελληνίδας μετανάστριας και μιας σύγχρονης ξένης που συγκρούονται, ενώ έχουν περάσει και οι δυο τους από τα ίδια μονοπάτια, κάτω από την απειλητική παρουσία ενός προβληματικού νέου άντρα που γι’ αυτόν ο βιασμός είναι δικαίωμα και τρόπος να κάνεις έρωτα με μια ξένη. Θεωρώ ότι σήμερα το θέατρο –τώρα που όλα είναι υπό τις διαταγές μιας παγκοσμιοποίησης, που κάνει πολτό τις εθνικές κουλτούρες- έχει πολύ ενδιαφέρον να ξανασκύψουμε σ’ αυτές με άλλη, φρέσκια ματιά. Και να αναδείξουμε την ιδιαιτερότητά μας και σαν χώρα και σαν λαός ξεφεύγοντας πλέον από το συρτάκι και σουβλάκι.

-Είναι ίδιοι οι θεματικοί άξονές σας στο θεατρικό έργο και στο μυθιστόρημα;

Η κάθε ιδέα έρχεται με το δικό της περιτύλιγμα και διαλέγει μόνη της τη μορφή που θα πάρει.

-Έχετε γράψει και ιστορικό μυθιστόρημα, τι πρέπει να έχει μια εποχή για να γίνει λογοτεχνικά η εποχή σας;

Όλες οι εποχές έχουν ενδιαφέρον γιατί σε όλες τις εποχές ζουν ενδιαφέροντες άνθρωποι. Το ζητούμενο είναι να τους ανακαλύψεις και να μιλήσεις γι’ αυτούς με τον δικό σου τρόπο και με αληθινή αλήθεια.

-Τα θεατρικά έργα σας είναι συνήθως σύγχρονα, γιατί παρουσιάζει τόσο μεγάλο δραματουργικό ενδιαφέρον η εποχή μας;

Από τις καλύτερες εποχές για να τις κάνεις έργο. Έχει τα πάντα. Βία, σωφρονισμό, αίμα, σπέρμα, πόλεμο, καπηλεία, ψευτιά, πουριτανισμό και ηθική υποκρισία, ματαιωμένα όνειρα, εκμετάλλευση, στυγνή εξουσία, απληστία, τρομολαγνεία, έλλειψη στοργής. Και τόσο πολύ μεγάλη ανάγκη για τρυφερότητα και αγάπη!

-Τι έχει η εποχή μας που δεν το είχε καμία άλλη εποχή;

Ipad. Και απίστευτη πληροφόρηση μέχρις αηδίας. Τόση που για να φρενάρεις και να ασχοληθείς με κάτι στα σοβαρά και να εμβαθύνεις σ’ αυτό, πρέπει να απαρνηθείς τον κόσμο και να ‘χεις χάσει επεισόδια επιστρέφοντας. Αλλιώς δεν νομίζω ότι έχει να ζηλέψει τίποτα από τον μεσαίωνα ή άλλες σκοτεινές εποχές.

-Τα αρνητικά της (εποχής) λίγο, έως πολύ, τα γνωρίζουμε, υπάρχουν θετικά σε αυτή την ομολογουμένως δύσκολη και δυσανάγνωστη εποχή;

Βρίσκεις ανθρώπους ν’ ακουμπήσεις απαλά το χέρι σου και να μη σε χαστουκίσουν.

-Η Τέχνη έχει λόγο σ’ αυτή την δική μας εποχή;

Μπορεί η τέχνη να μην σώζει τον κόσμο αλλά κάνει την ζωή πιο ανεκτή. Κι αυτό το έχουμε ανάγκη σε τέτοιες απάνθρωπες περιόδους.

-Γράφουμε αλλιώς μετά την κρίση, κυρία Βιτάλη;

Η τέχνη είναι από μόνη της μια κρυμμένη ιστοριογραφία. Οι αναλυτές στο μέλλον θα αποκαλύψουν τις διαφορές που θα περάσουν μέσα από την τέχνη.

-«Η δύναμις εν τη ενώσει» και «ένας για όλους και όλοι για έναν» αυτό που απομένει και γιατί;

Είναι ουτοπικό. Αλλά καμιά φορά συμβαίνει. Και είναι ό,τι πιο υπέροχο μπορεί να συμβεί στον σημερινό άνθρωπο, σ’ αυτή τη χώρα, σ’ αυτή την εποχή.