✔ Λεία Βιτάλη: «Ο 21ος αιώνας μπήκε με μπουλντόζες και βαριοπούλες»

Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα //

 

Έχει αποδείξει πώς ήταν και παραμένει τολμηρή συγγραφέας. Από την «Κοιλιά της μεταφράστριας» και την «Τρομοκρατία της μνήμης» έως τα βραβευμένα θεατρικά της και τα ιστορικά η Λεία Βιτάλη μας έχει συνηθίσει [και λόγω σπουδών, δημοσιογραφίας και ψυχολογίας] να βουτά στα βαθιά. Αφουγκράζεται την εποχή μας και το συλλογικό και προσωπικό ασυνείδητο, συγκινείται από ανθρώπους που υπερέβησαν όρια [Άκης Πάνου, Παύλος Σιδηρόπουλος], υποστηρίζει το σύγχρονο ελληνικό θεατρικό έργο και στήνει αβοήθητη Φεστιβάλ. Δεν εθελοτυφλεί:

«Ο 21^ος αιώνας μπήκε με μπουλντόζες και βαριοπούλες. Δεν έχει μείνει και τίποτα όρθιο. Κατέρρευσαν ιδεολογίες που αποδείχτηκαν ψευδαισθήσεις. Αξιακά συστήματα και ανθρώπινες αξίες διαλύθηκαν. Η αριστερή ιδεολογία σμπαραλιάστηκε εκ των έσω. Αριστερός πλέον ίσως μπορείς να είσαι μόνο με τη δική σου ζωή χωρίς την παρέα σου που μεταλλάχτηκε.  Παλεύουμε σε μια μεταβατική εποχή που δεν έχει τίποτε σταθερό για να πιαστείς.» θα μας πει σε μια εφ’ όλης της ύλης συζήτηση που κάναμε για τον Φιλελεύθερο υπερασπιζόμενη τις ανθρώπινες δυνατότητες και την Τέχνη:

«Αυτή είναι η δύναμη του ανθρώπου: η αυτοίαση! Κι αυτό είναι το ένστικτο επιβίωσης. Η τέχνη λειτουργεί θεραπευτικά στον άνθρωπο στον ίδιο τον καλλιτέχνη αλλά και στον θεατή ή τον αναγνώστη. Αλλά τη λάντζα την κάνουμε μόνοι μας, ολομόναχοι.»

Η Λεία Βιτάλη μιλά για το θέατρο και για την εποχή, για τα θεατρικά έργα που ετοιμάζει και για τα τραύματα που άφησε η καλοκαιρινή φωτιά στη γειτονιά της.

-Τα τελευταία χρόνια, κυρία Βιτάλη, έχετε αφιερωθεί στο θέατρο και στο ελληνικό θεατρικό έργο, βρίσκετε ότι το θεατρικό έργο αντικατοπτρίζει καλύτερα, μιλά πιο άμεσα, για τη σημερινή εποχή;

Τα γεγονότα στις μέρες μας με τη συνεχή πληροφόρηση δίνουν ένα υλικό που στα χέρια του θεατρικού συγγραφέα μπορεί –αν τολμήσει- να μετατραπεί σε βόμβα. Το θεατρικό έργο που γίνεται παράσταση έχει μια αμεσότητα που μπορεί να επιδράσει γρήγορα και δυναμικά στον προβληματισμό του θεατή ώστε να τον κάνει να σκεφτεί. Ο τρόπος που επικοινωνεί ο συγγραφέας με το υλικό του είναι διαφορετικός και στην περίπτωση του θεατρικού έργου δίνεται και η δυνατότητα στον συγγραφέα να σχολιάσει και να αποκαλύψει ταχύτερα, χωρίς βέβαια να υποκύπτει στις σειρήνες του διδακτισμού, τουλάχιστον φανερά. Στην περίπτωση του μυθιστορήματος γίνονται με αργότερους ρυθμούς αυτές οι διεργασίες. Το επικαιρικό δεν βοηθά το βάθος που απαιτεί ένα καλό μυθιστόρημα. Φυσικά όλα εξαρτώνται από τη δύναμη της πένας του δημιουργού, την πείρα, την κριτική ματιά, τη διάθεση για εμβάθυνση και τη δυνατότητα αυτή. Συνήθως τα θεατρικά μου έργα ακουμπάνε περισσότερο σε μια σκληρή (όπως την έχουν χαρακτηρίσει) κριτική της κοινωνικής και της πολιτικής κατάστασης. Στα μυθιστορήματα πολύ συχνά αφήνω τον εαυτό μου να παρασυρθεί από τον μαγικό ρεαλισμό που λατρεύω.

-Από την «Κοιλιά της μεταφράστριας» (1988) και την «Τρομοκρατία της μνήμης» (1993) ως τον «Ένατο γάμο» και το «Ροκ Στόρυ» τι άλλαξε και τι παραμένει το ίδιο στη ζωή σας και στη γραφή;

Εγώ άλλαξα. Μεγαλώνοντας αρχίζεις να ανοίγεσαι πιο πολύ στον κόσμο πιστεύω, να μην ασχολείσαι αποκλειστικά με το τι συμβαίνει σε σένα αλλά με το τι συμβαίνει γύρω σου που έχει αντίκτυπο φυσικά και σε σένα. Αυτό διαμορφώνει και τη γραφή του συγγραφέα. Θέλω να πιστεύω ότι ωριμάζοντας ως άτομο ωριμάζει και η γραφή. Υπάρχει ένα σημείο που η νεανική ορμή διασταυρώνεται με την ωριμότητα και αυτό είναι ένα υπέροχο σημείο που αν το αντιληφθείς μπορείς να κάνεις θαύματα. Τις προάλλες ψάχνοντας τα αρχεία μου διαπίστωσα ότι είμαι στην τέχνη του γραψίματος από το 1970. Είτε με μια μικρή ποιητική συλλογή είτε με σενάρια ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά είτε με μυθιστορήματα και θέατρο. Έχουν περάσει από τότε 48 χρόνια γραφής. Στα 50 θα βγάλω το τελευταίο μου θεατρικό και μυθιστόρημα και θα το γιορτάσω. Ύστερα θα πάω για καινούργιες σπουδές στο Πανεπιστήμιο. Το μέλλον πρέπει να αποτελεί πάντα για μας τους ανθρώπους τη μεγαλύτερη κινητήρια δύναμη προκειμένου να μη χάσουμε την «εφηβικότητά» μας.

-Στη ζωή μας; Τι έχει αλλάξει στο μεταξύ;

Ο 21^ος αιώνας μπήκε με μπουλντόζες και βαριοπούλες. Δεν έχει μείνει και τίποτα όρθιο. Κατέρρευσαν ιδεολογίες που αποδείχτηκαν ψευδαισθήσεις. Αξιακά συστήματα και ανθρώπινες αξίες διαλύθηκαν. Η αριστερή ιδεολογία σμπαραλιάστηκε εκ των έσω. Αριστερός πλέον ίσως μπορείς να είσαι μόνο με τη δική σου ζωή χωρίς την παρέα σου που μεταλλάχτηκε.  Παλεύουμε σε μια μεταβατική εποχή που δεν έχει τίποτε σταθερό για να πιαστείς. Μ’ αυτό δεν θέλω να πω βέβαια ότι ο 20^ος  αιώνας ήταν αθώος, τουναντίον, και δεν είμαι νοσταλγός του παρελθόντος σα να ήταν μια καλύτερη εποχή, το αντίθετο. Απλώς διαπιστώνω την αμηχανία πολλών ανθρώπων να ταιριάξουν στην εποχή της μεταβατικότητας όπου όλα έχουν πάρει μια αλλιώτικη τροπή κι ακόμη δεν έχει κατασταλάξει τίποτα σε μια πιο σταθερή βάση. Κι αυτό επηρεάζει αρνητικά τη ζωή μας. Ωστόσο έχουμε κέρδος τις εμπειρίες μας και μπορούμε να διατηρούμε μια κριτική σκέψη για να μη μασάμε περιμένοντας.  

-Τι πρέπει να έχει ένα θεατρικό έργο για να έχει λόγο ύπαρξης αυτή την εποχή;

Να μην έχει αναμασήματα. Να είναι κάτι φρέσκο και καινούργιο. Να τολμά να πει τα πράγματα με το όνομά τους. Αλλά αυτό ίσχυε για κάθε εποχή που ωστόσο παρέμενε και παραμένει ζητούμενο στη χώρα μας. Ακόμη και τώρα οι περισσότεροι θεατρώνες και θίασοι και θέατρα επιλέγουν εύκολες λύσεις και δυσπιστούν ακόμη και στο καλό σύγχρονο Ελληνικό έργο και χτίζουν την πορεία τους πάνω σε διαπλεκόμενες σχέσεις. Ευτυχώς πορευόμαστε προς τα εμπρός πάντα με τις εξαιρέσεις.

-Το έργο σας «Rock Story» που έχει ανέβει στο ΚΘΒΕ πριν λίγα χρόνια και είναι εμπνευσμένο, όπως λέτε, από τον Παύλο Σιδηρόπουλο, θα παρουσιαστεί αυτή τη σεζόν στο Θέατρο Αργώ της Αιμιλίας Υψηλάντη. Γιατί ειδικά το «Rock Story» και γιατί ειδικά αυτήν εδώ την εποχή;

Ο Παύλος είναι θρύλος. Δεν θα τελειώσει ποτέ. Και τώρα είναι πιο σύγχρονος από ποτέ. Υπήρξε ένας επαναστάτης στην εποχή του, έφερε το νέο και το εξελλήνισε στη μουσική σκηνή κι ας μη γινόταν αποδεκτό το ροκ στην εποχή του ως πολύ αντιδραστικό. Ήταν ο μεγάλος ονειροπόλος που το σύστημα τον απέρριπτε και τον κέρδισαν οι ουσίες. Η εποχή του είναι η εποχή της νιότης μας, της ιδεολογίας, της επανάστασης, των ψευδαισθήσεων. Μια αγαπημένη εποχή που την κουβαλάμε μέσα μας όσοι τη ζήσαμε. Συγχρόνως το «Rock Story» είναι ένα βαθύτατα ψυχολογικό έργο που αναφέρεται στις ανθρωποφαγικές σχέσεις μέσα στην ταλαιπωρημένη από κάθε είδους προβλήματα Ελληνική οικογένεια όπου η βία, κρυφή και φανερή, βιάζει σε πάρα πολλές περιπτώσεις την προσωπικότητα των νεαρότερων μελών της σπρώχνοντάς τα στα άκρα. Το «Rock Story» ανεβαίνει στο τέλος Ιανουαρίου με αρχές Φεβρουαρίου κάθε Δευτέρα και Τρίτη στο Αργώ σε σκηνοθεσία Γιάννη Καραχισαρίδη με την Αμαλία Υψηλάντη στο ρόλο της μητέρας και τον Κωνσταντίνο Λάγκο στο ρόλο του ροκ σταρ.

-Είπατε «Αυτό είναι τελικά ο άνθρωπος: οι ψευδαισθήσεις του», αλλά γίνεται να μην είναι σε συνάρτηση και αυτές με την εκάστοτε εποχή;

Υπήρξε μια εποχή στον προηγούμενο αιώνα, που απορρίπταμε συλλήβδην τις ψευδαισθήσεις γιατί τάχα μου μπορούσαμε να ανακαλύψουμε την αλήθεια και να ζήσουμε μ’ αυτήν. Αμφιβάλλω πολύ αν μπορέσαμε να βρούμε ποτέ την αληθινή αλήθεια στις σχέσεις μας, στον κοινωνικό μας περίγυρο, στην πολιτική (κυρίως), στις ενοχές μας, στην γνώμη του άλλου για μας. Αλλά και όσοι νομίσαμε ότι την βρήκαμε δεν νομίζω ότι ζήσαμε μαζί της ευτυχισμένοι. Εκτός κι αν η αλήθεια μας ήταν πάλι μια ψευδαίσθηση. Τώρα μετά από τόσες «αλήθειες» στη ζωή μου, μπορώ να πω με σιγουριά ότι λατρεύω τις ψευδαισθήσεις. Ακόμη κι όταν ξέρεις την αληθινή αλήθεια το παραμύθι είναι που σου επιτρέπει να συνεχίσεις να ζεις.

-«Μην ψάχνετε για την πραγματική πραγματικότητα, όλα συμβαίνουν στο μυαλό μας», αυτό μπορεί και να μας σώσει ή να μας καταστρέψει, τελικά;

Στην άκρη του γκρεμού μια μικρή σκέψη που γεννάει ελπίδα μπορεί να μας γυρίσει πίσω. Αν δεν υπάρξει αυτό σημαίνει ότι ο εγκέφαλος έπαθε βλάβη και δεν μας σώζει τίποτα.

-Στο μεταξύ στήσατε και με μεγάλη επιτυχία, μόνη κι αβοήθητη, το Φεστιβάλ Ελληνικού θεατρικού έργου του 21ου αιώνα, μοιάζει σα να έγινε άνοιξη γι’ αυτό ξαφνικά! Γιατί δεν το βλέπουμε φέτος;

Το Φεστιβάλ μας είναι ένας θεσμός που για πρώτη φορά στη χώρα μας αλλά και διεθνώς έκανε την εμφάνισή του με στόχο την προώθηση του δικού μας θεατρικού έργου. Σε άλλες πολιτισμένες χώρες υπάρχουν μηχανισμοί προώθησης του έργου των συγγραφέων τους, στη χώρα μας όχι. Ο συγγραφέας παλεύει μόνος του μπροστά σε κλειστές πόρτες και δυστυχώς ελάχιστες φορές οι κόποι του ανταμείβονται. Το Φεστιβάλ μας είχε αυτόν τον στόχο. Να τον βοηθήσει να βγάλει το έργο του απ’ το συρτάρι και να το μοιραστεί με το κοινό σε ολοκληρωμένες παραστάσεις. Τα έργα μας δεν γράφονται για να μένουν στο συρτάρι αλλά για να δοκιμάζονται στη σκηνή και να βελτιώνονται. Τώρα μετά από 4 χρόνια μπορώ να πω ότι το Φεστιβάλ μας πολύ αγαπήθηκε αλλά καθόλου δεν βοηθήθηκε από τους αρμόδιους φορείς. Μέσα σ’ αυτά τα χρόνια παρουσίασε περί τα 20 φρέσκα σύγχρονα Ελληνικά έργα που δεν θα έβλεπαν διαφορετικά το φως της σκηνής παρ’ όλη την αξία τους με αυτοχρηματοδότηση. Αλλά οι καιροί είναι πολύ δύσκολοι πλέον και για να μπορέσει να συνεχίσει να λειτουργεί χρειάζεται οικονομική βοήθεια. Και νομίζω ότι ένα τέτοιο εγχείρημα μείζονος σημασίας για το σύγχρονο Ελληνικό θεατρικό έργο αξίζει να το ξαναδούμε.

“Ροστμπίφ – Ο δισταγμός της Κλυταιμνήστρας πριν από το φόνο” της Λεία Βιτάλη, Εκδόσεις Αιγόκερως, 2018

-«Το Γεύμα», «Το Μεγάλο Παιχνίδι», «Ροστμπίφ», «Addio Del Passato», «Rock Story», «Ένατος Γάμος», «Ζεϊμπέκικο», «Νύχτα στην Εθνική» Ποιο από τα θεατρικά σας θεωρείται πιο απρόσμενο ή πιο προσωπικό;

Νομίζω ότι όλα έχουν κάτι απρόσμενο γιατί όλα είναι διαφορετικά μεταξύ τους. Πιστεύω ότι δεν επαναλαμβάνομαι αν και έχω φυσικά τις εμμονές μου. Άλλωστε μ’ αυτές πορεύεται ο συγγραφέας. Το στοίχημα είναι να κερδίζει πόντους από έργο σε έργο. Ε, τώρα τι να το λέμε, το έχω ξαναπεί πολλές φορές ότι το «Αddio del passato» είναι πολύ πολύ προσωπικό και με βοήθησε να ξεπεράσω το δικό μου πρόβλημα στις σχέσεις μου με τη μάνα μου. Αλλά δεν θα ξεχάσω και την πρώτη του παράσταση στο Εμπρός σε σκηνοθεσία του Τάσου Μπαντή με την Σμαράγδα Σμυρναίου και την Αναστασία Πανταζοπούλου, όπου κλαίγαμε σχεδόν όλοι οι θεατές μαζί, γυναίκες και άντρες!

-Περισσότερο πολιτικό;

Όλα είναι πολιτικά, άλλα περισσότερο άλλα λιγότερο. Εκ πρώτης όψεως θα έλεγα το «Γεύμα», το «Μεγάλο Παιχνίδι» με κορυφαίο ίσως τη «Νύχτα στην Εθνική». Αλλά τι σημαίνει πολιτικό έργο στο θέατρο; Σημαίνει μια κριτική στο πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι που απαιτεί από τον συγγραφέα τόλμη και αντικειμενική (όσο γίνεται) κριτική ματιά. Αλλά και από τον θεατή απαιτεί να είναι ανοιχτός σ’ αυτό για να μην πάει όλο το εγχείρημα χαμένο.

-Δεν σας έχουμε δει ακόμη στο Εθνικό θέατρο, πώς το εξηγείτε αυτό;

Σίγουρα κάθε συγγραφέας θα ήθελε έστω μια φορά να παιχτεί έργο του στο Εθνικό θέατρο. Είναι μια επίσημη αποδοχή της συγγραφικής του προσπάθειας, ιδιαίτερα αν ο συγγραφέας έχει πολλά χρόνια συνεχούς και ίσως και επιτυχημένης πορείας στο ενεργητικό του. Υπάρχει μια παλιά Ινδική παροιμία που λέει το εξής: «Αν η νυχτερίδα δεν βλέπει το φως του ήλιου, τι φταίει ο ήλιος γι αυτό;» Αν με εννοείτε.

-Η Κλυταιμνήστρα, ο Άκης Πάνου, ο Παύλος Σιδηρόπουλος, ένας πρόσφυγας, ο νεαρός Χρυσαυγίτης, πού συναντάτε, αλήθεια, τους ήρωές σας;

Στην πραγματική ζωή. Αν το θέατρο είναι ένα ψέμα πιστεύω ότι κρύβει μέσα του μια πιο πραγματική ζωή από την πραγματική. Γιατί περιέχει την ουσία της. Το ψέμα του θεάτρου απλώς μας βοηθά να αντέξουμε την αλήθεια: ενώ νομίζουμε ότι δεν συμβαίνει αυτό που βλέπουμε στη σκηνή σε μας, αυτό ακριβώς συμβαίνει.

-«Ο Νίτσε έλεγε “η τέχνη μας βοηθάει να μπορούμε να αντικρίζουμε το πρόσωπο της Μέδουσας”, δηλαδή την πραγματικότητα ώστε να μην χαθούμε. Δεν μπορεί, όμως, να τα κάνει όλα η τέχνη!» Δικό σας. Τι μπορεί να κάνει η τέχνη και τι είμαστε εκ των πραγμάτων να αντιμετωπίσουμε ολομόναχοι εμείς στη ζωή;

Το «ολομόναχοι» είναι μια πραγματικότητα που δείχνει τη δύναμη του ανθρώπου. Θα σας πω ένα παράδειγμα αυτής της δύναμης. Σε ιατρικές έρευνες δοκιμών νέων φαρμάκων δίδεται σε κάποιους ασθενείς αντί για το πραγματικό φάρμακο ένα placebo. Και πολλοί από τους ασθενείς που παίρνουν placebo θεραπεύονται. Αυτή είναι η δύναμη του ανθρώπου: η αυτοίαση! Κι αυτό είναι το ένστικτο επιβίωσης. Η τέχνη λειτουργεί θεραπευτικά στον άνθρωπο στον ίδιο τον καλλιτέχνη αλλά και στον θεατή ή τον αναγνώστη. Αλλά τη λάντζα την κάνουμε μόνοι μας, ολομόναχοι.

-Από τι μας προστατεύει η Τέχνη; Στην κρίση υπήρξε για μας επαρκώς… επικουρική;

Αυτό που λέμε «κρίση» ακόμη δεν τέλειωσε κι έτσι δεν μπορούμε να βγάλουμε συμπεράσματα κατά πόσον η Τέχνη βοήθησε. Το γεγονός ότι υπάρχει πληθώρα έργων τέχνης στην εποχή της κρίσης (θέατρα, βιβλία, εκθέσεις, μουσικές, κλπ εκδηλώσεις) είναι ένα φαινόμενο που συμβαίνει διεθνώς πλέον. Η τέχνη έχει μετατραπεί σε βιομηχανία. Αυτό δεν είναι βεβαίως κακό γιατί οι καλλιτέχνες είναι τις περισσότερες φορές επαγγελματίες και θέλουν να βιοπορίζονται από τη δουλειά τους. Το κακό είναι ότι στις μικρές και φτωχές χώρες αυτή η πληθώρα δεν μπορεί να καταναλωθεί από το περιορισμένο κοινό που διαθέτουμε. Έτσι δημιουργείται η εντύπωση ότι έχει αυξηθεί η παραγωγή τέχνης την εποχή της κρίσης. Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορεί να απορροφηθεί από μεγάλους φορείς και φυσικά ο κάθε καλλιτέχνης προσπαθεί μόνος του η σε μικρές ομάδες να υπάρξει. Τα έργα της κρίσης ακόμη δεν τα είδαμε.

-Κατ’ εσάς, ποιο είναι το χειρότερο που μας έκανε η κρίση;

Νομίζω ότι αυτό που πονάει περισσότερο είναι η αποκάλυψη της ανεπάρκειάς μας ως χώρα και η μη αυτοδιαχείρησή μας. Λέω «αποκάλυψη» γιατί αυτά προϋπήρχαν αλλά δεν ήταν πασιφανή. Από αυτό το σημείο ξεκινά μια ανασφάλεια που αρχίζει να επιδρά και στις σχέσεις των ανθρώπων που μετατρέπονται σε κανιβαλικές. Υπάρχει συνεχώς ένας φόβος. Αλλά συγχρόνως με το κακό πρόσωπο φάνηκε και η καλή πλευρά του ανθρώπου: η αλληλεγγύη. Δεν μπορείς να το παραβλέψεις αυτό.

-Δημιούργησε νέα τάση στο θέατρο η εποχή;

Μια θετική και μια αρνητική. Στη θετική ανήκουν κάποιες προσπάθειες καλλιτεχνών ή ομάδων να μιλήσουν για το κοινό μας πρόβλημα και στις αρνητικές οι παραγωγές «πιασάρικων» έργων παλαιάς κοπής που στοχεύουν στην εισπρακτική επιτυχία αποχαυνώνοντας το κοινό. Και στις 2 περιπτώσεις η βάση είναι η προσπάθεια επιβίωσης του θεάτρου.

-«Τα κορίτσια δεν γράφουμε πάντα ροζ ιστορίες» έχετε πει και όντως σαν συγγραφέας έχετε υπάρξει αρκούντως πρωτοποριακή, τολμηρή, έως και αιρετική, εκτός ορίων συναντάμε τελικά, την Τέχνη, την αλήθεια και την ζωή;

Σας ευχαριστώ για τα καλά σας λόγια. Δεν είμαι όμως τόσο τολμηρή όσο θα ήθελα, επιφυλάσσομαι. Βέβαια στις μικρές κοινωνίες που επικρατεί  ένας φόβος για το διαφορετικό και υπάρχει μια ψευδής στην πραγματικότητα  πουριτανική αντίληψη για τη ζωή, μόνο με ένα σχετικά μικρό κοινό από αναγνώστες και θεατές μπορούμε να επικοινωνήσουμε μεταξύ μας. Όμως επικοινωνούμε βαθύτατα και νιώθουμε συγγενείς. Το μεγάλο κοινό δεν αντέχει την τόλμη γιατί δεν το έμαθαν να αντέχει να βλέπει το πρόσωπό του στον καθρέφτη. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μην έχει αυτογνωσία και να είναι εύκολα χειραγωγίσιμο. Αυτό είναι βέβαια το επιδιωκόμενο από κάθε μορφής εξουσία. Έτσι εκτός από τον φόβο του άλλου υπάρχει και ο φόβος της ζωής. Γιατί ναι, η ζωή βρίσκεται έξω από τα όρια, και ναι είναι μεγάλη τέχνη να μπορείς να ζεις. Εκεί, έξω από τα όρια συναντάμε και τη μεγάλη τέχνη που υπάρχει και ζει διαχρονικά. Αναλογιστείτε τα μεγάλα έργα των αρχαίων αλλά και των σύγχρονων καλλιτεχνών.

-Πρωτογράψατε πεζό ή θεατρικό; Θεατρικό συγγραφέα ή συγγραφέα ονειρευόσασταν τον εαυτό σας απ’ την αρχή;

Δεν το ονειρεύτηκα. Ήρθε μόνο του. Στα 6 μου όταν ρωτήθηκα τι θα γίνω όταν μεγαλώσω είπα «συγγραφέας, καπετάνιος και άντρας». Τα δυο από αυτά τα κατόρθωσα. Το τρίτο σε μια άλλη ζωή. Προς το παρόν κρύβεται μέσα μου και με συντροφεύει.

-Ζείτε στη Ραφήνα, ο καλοκαιρινός εφιάλτης ξέσπασε σε απόσταση αναπνοής, τι απέμεινε ή τι άλλαξε μετά από αυτή την καταστροφή; Τι δεν κατόρθωσε να κάψει η φωτιά, δηλαδή…

Η φωτιά άφησε μια κακή κληρονομιά σε όσους από μας κατά τύχη συνεχίζουμε να ζούμε. Νιώθουμε απροστάτευτοι και ανασφαλείς. Κι αυτό είναι άδικο όταν πληρώνεις τους φόρους σου. Η φωτιά εγκατέστησε μέσα μας μια τεράστια θλίψη για τους διπλανούς μας που κάηκαν ζωντανοί είτε ήταν φίλοι μας είτε απλώς συμπολίτες. Αλλά συγχρόνως ανέπτυξε μέσα μας την αλληλεγγύη. Έχω πάντα τον νου μου μην συμβεί κάτι σε μένα αλλά και στον διπλανό μου. Οι μεγάλες καταστροφές φέρνουν πιο κοντά τους ανθρώπους. Αλλά δεν θα έπρεπε αυτό να συμβαίνει μόνο τότε. Η ανθρωπιά θα έπρεπε να είναι τρόπος ζωής όλων μας. Είναι θέμα παιδείας.