Fractal

Η τρισδιάστατη όψη του μακελάρη Χάιντριχ

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

laurent

 

«ΗΗhH» του Λοράν Μπινέ, Μετάφραση από τα γαλλικά: Γιώργος Ξενάριος, εκδ. Κέδρος, σελ. 384

 

HHhHΜεταξύ προσωπικής θέασης και πραγματικών γεγονότων. Στον ενδιάμεσο χώρο που η συστηματοποίηση και ο ρασιοναλισμός της επιστήμης συναντάει τη φαντασιακή δημιουργικότητα και την επινόηση της λογοτεχνίας. Αν η μυθιστορία είναι ο υβριδικός, κοινός, τόπος αυτού του είδους που προσπαθεί να καλουπώσει δύο κατά βάσιν διαφορετικές εκδοχές της αφήγησης, τότε σίγουρα θα υπάρχουν και «υποπεριπτώσεις» της που δεν αποζητούν να γίνουν κυρίαρχο ρεύμα, αλλά που όμως αποτελούν, προδήλως, την άλλη εκδοχή – την πλέον ενδιαφέρουσα. Ας το σκεφτούμε αλλιώς: τα «Σταφύλια της οργής» του Στάινμπεκ δεν είναι τίποτα άλλο από ένα μωσαϊκό επινόησης, αλλά και καθαρής ιστορικής καταβύθισης σε μια άκρως «θερμή» περιοχή της σύγχρονης αμερικανικής Ιστορίας (περίοδος της Μεγάλης Ύφεσης). Αλλά, μήπως, και στις μέρες μας ο εξέχων Γουίλιαμ Βόλμαν, τούτο ακριβώς δεν πράττει όταν γράφει το μνημειώδες έργο «Κεντρική Ευρώπη»; Μέρος της δεξιότητά του είναι ότι καταφέρνει να συνενώσει –και όχι με ψευδαισθήσεις οικειότητας- την «υπομονή» της επίσημης ιστορικής ανάλυσης με τη ρέουσα ασάφεια της επινόησης. Δεν έχω παρά να προσθέσω στα πλείστα όσα παραδείγματα ανάλογης υφής, και το «δικό» μας «Χαστουκόδεντρο» του Άρη Μαραγκόπουλου για να συνεισφέρω –ακροθιγώς- στη συζήτηση γύρω από αυτή τη μετανεωτερική τάση να ξαναδιαβαστεί η Ιστορία με διαφορετικό τρόπο – φωτίζοντας δεδομένα και καταστάσεις που η επισημότητα της επιστήμης αδυνατεί ή ελάχιστα ενδιαφέρεται να καταυγάσει. Το ντεμπούτο του γάλλου Λοράν Μπινέ στα γράμματα με το βιβλίο που φέρει τον εύγλωττο και ολίγον μυστηριώδη τίτλο «HHhH» (καίτοι η Ιστορία βοηθάει να λυθεί το μυστήριο αυτοστιγμεί), μας βάζει για τα καλά στο κέντρο της προβληματικής. Τι είναι άραγε; Μυθιστόρημα; Μάλλον όχι. Ιστορικό έργο; Ούτε καν. Μυθιστορία; Σε αρκετές φάσεις της ανάπτυξής του φλερτάρει με το είδος, αλλά δεν διατηρεί σταθερή τη γραμμή πλεύσης του και τούτο όχι από… αστοχία υλικού του δημιουργού του, αλλά από καταστατική άποψη του να συμπλεύσει με τις απορίες και τις αμφιβολίες του ως προς τι είδους βιβλίο γράφει. Το θέμα είναι η ζωή του μακελάρη των ναζί Ράινχαρντ Χάινριχ. Όχι σε μορφή συμπυκνωμένης βιογραφίας, αλλά ως μια εκδοχή του τι ακριβώς συνέβη στην Πράγα στις 27 Ιουλίου 1941, οι άνδρες της ομάδας «Ελεύθερη Τσεχία» (ο Τσέχος Γιόσεφ Γκάμπτσικ και ο Σλοβάκος Γιαν Κούμπικ) αποπειρώνται να τον δολοφονήσουν (Επιχείρηση Ανθρωποειδές). Μια απονενοημένη πράξη –στα όρια της αυτοκτονίας- που μπορεί σε πρώτη φάση να μην στέφθηκε με επιτυχία εκείνη τη στιγμή, αλλά στη συνέχεια οδήγησε το «ξανθό κτήνος» των SS στο θάνατο λόγω επιπλοκών μετά την εγχείρηση στην οποία υποβλήθηκε. Σχεδόν κάθε λεπτομέρεια της ζωής, της εγκληματικής δράσης και του δολοφονικού βίου του πρωτοπαλίκαρου του Χίμλερ και του ανθρώπου που εμπνεύστηκε την πιο αποτρόπαιη μορφή της «Τελικής Λύσης» είναι καταγεγραμμένη από πλήθος βιβλίων που εκτείνονται από την πούρα λογοτεχνία έως τη μαρτυρία και την επίσημη ιστορική εκδοχή, ενώ θα πρέπει να συνυπολογίσουμε και την αρωγή του κινηματογράφου στη σκιαγράφησε του σκαιού προφίλ του. Άρα, τούτο το βιβλίο δεν έχει να προσθέσει τίποτα περισσότερο από τις αμφιβολίες, το δημιουργικό άγχος και την πολυσημία των σκέψεων του δημιουργού του. Στην πραγματικότητα, ο αναγνώστης γίνεται άμεσα κοινωνός αυτού του work in progress. Διαβάζει ένα ήδη εκδομένο βιβλίο που τον αφήνει με την αίσθηση ότι δημιουργείται καθώς το διαβάζει. Ο Μπινέ βάζει τον εαυτό του στο ρόλο του συγγραφέα, αλλά και του ήρωα του βιβλίου του. Φλερτάρει με την ιδέα αυτού που ο ίδιος αναφέρει ως «ουχρονία»: τι θα συνέβαινε αν τα πράγματα δεν είχαν συμβεί έτσι ακριβώς. Κι όμως, την ίδια στιγμή δεν επιθυμεί να παρεκκλίνει της παραδεδεγμένης εκδοχής. Προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στις δικές του επινοήσεις και στα στοιχεία που του παρέχει η ενδελεχής έρευνά του γύρω από τον Χάινριχ. Ο Μπονέ γράφει και σβήνει, τίθεται αντιμέτωπος με τις εσωτερικές περιδινήσεις/μονολόγους/ευφημισμούς/αμφιταλαντεύσης του και αυτό το σπιράλ αντί να γίνεται κουραστικό ή σχηματικό, αποτελεί το βασικό ατού του βιβλίου του. Δεν διστάζει να «διακτινίσει» τον εαυτό του μέσα στη δράση διαπερνώντας το χρόνο και τον τόπο κατά πώς θέλει και φαντάζεται. Και πάντα ο αναγνώστης περνάει μέσα από στρώματα ιστορικής αφήγησης, αλλά μυθιστορηματικής πλοκής που δεν στερείται δομής, δράσης και χαρακτήρων. Ο Χάινριχ, ο Χίμλερ, ο Χίτλερ, ο Γκέρινγκ, αλλά και όλα τα υπόλοιπα μαντρόσκυλα των ναζιστών παρελαύνουν από το βιβλίο σε κάθε εκδοχή. Το αυτό συμβαίνει με τους Γκάμπτσικ και Κούμπικ που μας τους παρουσιάζει σε μια «τρισδιάστατη» εκδοχή. Ο Μπινέτ, προφανώς και δεν είναι ιστορικός – δεν υπάρχει αμφιβολία πως ούτε και ο ίδιος επιθυμεί να εμφανιστεί ως τέτοιος. Εμφανίζει, όμως, πολύ καλά πρώτα δείγματα άριστης λογοτεχνικής δυναμικής. Οι εικόνες από τα αντίποινα των ναζί μετά το θάνατο του Χάινριχ και ιδιαιτέρως η σφαγή στο Λίντιτσε είναι μια έξοχη εκδοχή ρυθμού, αφήγησης και οικονομίας. Η, δε, μάχη που έδωσαν οι Γκάμπτσικ, Κούμπικ και λοιποί αντιστασιακοί με τους γερμανούς (αφού πρώτα είχαν προδοθεί από έναν «δικό» τους), έχει την ένταση και το σφρίγος ενός θρίλερ που κόβει την ανάσα. Το βιβλίο έγινε δεκτός από ένα κύμα εγκωμίων με αποτέλεσμα να λάβει το βραβείο Goncourt πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα (το 2010). Όσο για τον τίτλο που ενδέχεται να προκαλέσει αμήχανα βλέμματα δεν είναι τίποτα άλλο από τη σύντμηση μιας φράσης που έλεγαν μεταξύ σοβαρού και αστείου στους διαδρόμους της Γκεστάπο για να καταδείξουν τη σημασία που είχε η παρουσία του Χάινριχ στα δολοφονικά σχέδια του Χίμλερ. Οι ναζί έλεγαν: «Himmlers Hirn heisst Heydrich» (σ.σ.: Ο Χάιντριχ είναι ο εγκέφαλος του Χίμλερ). Η ελληνική έκδοση έχει ένα δεδομένο πλεονέκτημα: την έξοχη μετάφραση του Γιώργου Ξενάριου.

 

Laurent Binet

Laurent Binet

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top