Fractal
Home / RE-FRACTAL / Ο ανταγωνισμός ως ιδεολογία
29/01/2015, 11:06 πμ

Ο ανταγωνισμός ως ιδεολογία

Του Κύρκου Δοξιάδη // *

 

Πηγή: epohi.gr

 

234

 

Σύμφωνα με τις περισσότερες σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις, η ιδεολογία σε μεγάλο βαθμό επενεργεί ασυνείδητα – εξ ου και η αποτελεσματικότητά της ως τρόπου άσκησης εξουσίας. Όταν δεν συνειδητοποιείς ότι πιστεύεις κάποια πράγματα, δύσκολα μπορείς να απαλλαγείς από την πίστη σου σε αυτά. Έτσι, λοιπόν, οι περισσότεροι ρατσιστές δεν συνειδητοποιούν ότι είναι ρατσιστές, το ίδιο ισχύει για τους σεξιστές, και οι περισσότεροι εθνικιστές πιστεύουν ότι είναι απλώς πατριώτες. Κατ’ αυτόν ακριβώς τον τρόπο, οι εν λόγω ιδεολογίες καλά κρατούν.

 

Για την επίτευξη της ηγεμονίας

Ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό της άσκησης ιδεολογικής εξουσίας, που εν μέρει απορρέει από το προαναφερθέν, είναι πως οι ισχυρές ιδεολογίες διαχέονται στο κοινωνικό σώμα, και δεν περιορίζονται σε κάποιους θεσμούς ή πολιτικές δυνάμεις που ταυτίζονται «επίσημα» με αυτές. Για παράδειγμα, ο χριστιανισμός ήταν και εξακολουθεί να παραμένει ισχυρός ως ιδεολογία στο βαθμό που χριστιανοί δεν είναι μόνο οι κληρικοί, ούτε καν μόνο όσοι πηγαίνουν τακτικά στην εκκλησία. Αντίστοιχα, λέμε για την Αριστερά ότι θα καταστεί ιδεολογικά αποτελεσματική αν κατορθώσει να διασπείρει την ιδεολογία της πέρα από τα μέλη και τους οπαδούς συγκεκριμένου κόμματος ή κομμάτων. Η διάχυση μιας ιδεολογίας πέραν των φορέων και των κοινωνικο-πολιτικών δυνάμεων που κατ’ αρχάς την προβάλλουν είναι μάλλον η κεντρική προϋπόθεση για την επίτευξη της λεγόμενης «ηγεμονίας» από την πλευρά των συγκεκριμένων δυνάμεων και φορέων.

Είναι νομίζω γενικά αποδεκτό ότι η ιδεολογία του σύγχρονου καπιταλισμού είναι ο νεοφιλελευθερισμός. Όσον αφορά τα πολιτικά κόμματα που τον ασπάστηκαν, η ιστορία είναι γνωστή. Αρχικά ήταν οι Συντηρητικοί της Θάτσερ στη Βρετανία και οι Ρεπουμπλικάνοι του Ρέιγκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Έκτοτε, όμως, η επέλαση της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας δεν περιορίστηκε στα συντηρητικά και δεξιά κόμματα – με διαφορές φάσης, επικράτησε παγκοσμίως και στα κόμματα του «μεσαίου χώρου», αρχής γενομένης με τους Εργατικούς του Μπλαιρ. Ως ιδεολογία του πανίσχυρου καπιταλιστικού συστήματος όμως, δεν αρκέστηκε να ηγεμονεύσει μόνο στα πολιτικά κόμματα. Εξαπλώθηκε στις μάζες και στην καθημερινότητα του σύγχρονου καπιταλιστικού κόσμου, με τρόπους όχι πάντοτε άμεσα εμφανείς.

Και επανέρχομαι στο πρώτο χαρακτηριστικό της ιδεολογικής εξουσίας. Τα ασυνείδητα στοιχεία της ιδεολογίας είναι σημαντικά όχι μόνο επειδή δεν τα ελέγχουμε και γι’ αυτό μας ελέγχουν εκείνα, αλλά και επειδή συγκροτούν τη βαθύτερη δομή της υποκειμενικότητάς μας, δηλαδή τον τρόπο που σκεφτόμαστε, αισθανόμαστε και πράττουμε. Κατά κανόνα, εκείνα είναι και τα κεντρικά δομικά στοιχεία του ίδιου του λόγου της εκάστοτε ιδεολογίας, άσχετα με το αν είναι συνειδητά ή ασυνείδητα σε όσους τα πιστεύουν.

 

Ο νεοφιλελευθερισμός ως ιδεολογία

Στο νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό, τα μέτρα λιτότητας σε εποχές κρίσης, η συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους, η ηγεμονία του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και η παντοδυναμία της αγοράς είναι οι συγκεκριμένες πρακτικές εκφάνσεις της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας και του νεοφιλελεύθερου συστήματος γενικότερα. Το βασικό πρόταγμα του ίδιου του νεοφιλελεύθερου λόγου, όμως, είναι η ιδέα της ανταγωνιστικότητας και η συνακόλουθη συγκρότηση του ανταγωνιστικού ανθρώπου. Αν έχει καταφέρει να ηγεμονεύσει παγκοσμίως ο νεοφιλελευθερισμός ως ιδεολογία κατά τις τελευταίες δεκαετίες, είναι διότι συγκροτεί μαζικά υποκειμενικότητες, κατά τρόπο αποτελεσματικό, επί τη βάσει ακριβώς του θεμελιώδους ιδεολογήματος του ανταγωνιστικού ατόμου. Πιο συγκεκριμένα, επειδή έχει κατορθώσει να πείσει τη συντριπτική πλειονότητα του κόσμου ότι είναι στη φύση ή στην ουσία του ανθρώπου να έχει ως κύριο στόχο την επίτευξη του μέγιστου προσωπικού οφέλους διά μέσου του ανταγωνισμού – που σημαίνει εις βάρος των άλλων. Και επί πλέον, ότι αυτό είναι κάτι καλό,
διότι έτσι επικρατούν οι αξιότεροι και ικανότεροι.

Η διάχυτη και σε μεγάλο βαθμό ασυνείδητη αφομοίωση αυτού του ιδεολογήματος, εκτός από την αποτελεσματικότητά του, εξασφαλίζει και κάτι ακόμη: Ότι το ιδεώδες του ανταγωνιστικού ατόμου επεκτείνεται και σε σφαίρες της κοινωνικής ζωής πέραν της στενά οικονομικής. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, διά μέσου της σιωπηρής και εν μέρει ασυνείδητης αποδοχής του προσωπικού ανταγωνισμού ως αναπόφευκτου αλλά και ευκταίου κυρίαρχου τρόπου ρύθμισης των κοινωνικών σχέσεων εν γένει, ο νεοφιλελευθερισμός εισχωρεί και επικρατεί παντού: Στις επαγγελματικές σχέσεις, στις προσωπικές συναναστροφές, στη φιλία, στην ερωτική ζωή. Και, πάνω απ’ όλα ίσως, διότι εκεί τα εξουσιαστικά διακυβεύματα συχνά είναι τουλάχιστον το ίδιο κρίσιμα με εκείνα της οικονομίας, στην οργανωμένη πολιτική δραστηριότητα – συμπεριλαμβανομένων και των πολιτικών χώρων όπου δεν θα έπρεπε.

Στην αναμέτρηση της 25ης Ιανουαρίου μπορεί η Αριστερά να θριαμβεύσει εκλογικά. Εξυπακούεται ότι ως αριστεροί/ές το προσμένουμε με αγωνία.

 

* Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι μέλος του ΣΥΡΙΖΑ. Διδάσκει κοινωνική θεωρία με ειδίκευση στην επικοινωνία στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top