Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η πόρτα που οδηγεί στο παρελθόν
09/03/2016, 10:49 πμ

Η πόρτα που οδηγεί στο παρελθόν

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

kryfi-porta_cover«Η κρυφή πόρτα» του Αλέξη Πανσέληνου, Εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 184

 

 

Στο μυθιστόρημα «Η μεγάλη πομπή», από το μακρινό 1985, ήταν η κριτική ματιά απέναντι στο μεταπολιτευτικό χυλό που κατέκλυσε τους πάντες. Στις «Βραδιές μπαλέτου», έξι χρόνια μετά, δύο διαφορετικές γενιές, αυτή της Αντίστασης και η νέα, σκιαγραφούν τις διαδρομές της ελληνικής κοινωνίας μετά τον πόλεμο. Στην «Ζαΐδα ή Η Καμήλα στα χιόνια», αναζητείται εκείνος ο τόπος που στέκει ανάμεσα στην Ελλάδα και τη Δύση. Στις «Σκοτεινές επιγραφές», το προσωπικό βίωμα, η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, έρχεται να συμπληρωθεί από ένα καίριο πολιτικό σχόλιο.

Ο Αλέξης Πανσέληνος έχει κινηθεί όλα τα χρόνια της συγγραφικής του διαδρομής σε ένα δίπολο: η ατομική περιπέτεια σε συνδυασμό με τη γενικότερη εικόνα της κοινωνίας. Το προσωπικό σε σχέση με το γενικό. Η μικρή ιστορία του ανθρώπου ενταγμένη στις πολλές ιστορίες που καθορίζουν τις κοινωνικές συνθήκες. Πάνω από όλα έχει αποδείξει, από βιβλίο σε βιβλίο, ότι αυτό που τον ενδιαφέρει είναι οι «καθαρές» αφηγηματικές τεχνικές και ο ρεαλισμός που όμως αντιστρατεύεται τον πνιγηρό κομφορμισμό. Ίσως είναι από τους λίγους συγγραφείς της ημετέρας που καταφέρνει να μετατρέπει τη λεπτολογία του σε νεωτερισμό, δίχως την ανάγκη επίδειξης.

Στο καινούργιό του μυθιστόρημα «Η κρυφή πόρτα», παραδόξως ολιγοσέλιδο για έναν συγγραφέα που μας έχει δείξει ότι μπορεί να περιελιχθεί άνετα στη μεγάλη αφήγηση, τα υλικά παραμένουν κοινά, οικεία, προφανή. Η χρήση τους, όμως, γίνεται με τέτοιο τρόπο που το αρχικά κοινότοπο αποκτάει ακόμη και συμβολικό χαρακτήρα.

Βρισκόμαστε στο κέντρο της Αθήνας του σήμερα. Τουτέστιν: εξαρχής έχουμε μια εικόνα ταύτισης με την παντοειδή «πτώση» της πόλης – με την παραίτησή της, απότοκη της οικονομικής κρίσης. Τίποτα δεν πηγαίνει καλά: μαγαζιά κλείνουν, οι εντάσεις ανάμεσα σε αναρχικούς και αστυνομικούς στα Εξάρχεια είναι ένα… φυσικό φαινόμενο, άστεγοι κατακλύζουν τους δρόμους και οι τσέπες παραμένουν άδειες.

Μέσα σε αυτή την κουρασμένη μυρμηγκιά των ανθρώπων που ανεβοκατεβαίνουν δρόμους και καθημερινούς κρημνούς, ζει και ο Ευγένιος. Ένας άνδρας που έχει περάσει το κατώφλι της μέσης ηλικίας, συγγραφέας του οποίου τα βιβλία δεν βρίσκουν ανταπόκριση και μεταφραστής, συνήθως αμφίβολης αξίας μυθιστορημάτων, για τα προς το ζην. Μονήρης λόγω των συνθηκών, έχει χωρίσει με τη γυναίκα του, με επισφαλή εσωτερική ζωή και ακόμη πιο επισφαλή οικονομικά. Αν και είναι συνταξιούχος δημόσιος υπάλληλος και προέρχεται από μια οικογένεια που κάποτε είχε τον «τρόπο» της, τώρα βιώνει κι αυτός την ασφυκτική συνθήκη της οικονομικής ανυδρίας.

Εντέλει έχουμε να κάνουμε με ένα συμβιβασμένο άνθρωπο που δεν βίωσε μεγάλες εντάσεις στη ζωή του, ακόμη και οι εξωσυζυγικές του σχέσεις –ελαχιστότατες- έληξαν άδοξα. Είναι ένας άνθρωπος μετρημένος, συγκαταβατικός, παραδομένος, απειλητικά νουνεχής. «Απειλητικά» διότι η ζωή, πολλές φορές, δεν θέλγεται από τις ήρεμες θάλασσες, αλλά θέλει να τις συνταράξει με απρόσμενα κύματα.

Κάπως έτσι συμβαίνει και με τον Ευγένιο. Όταν τα οικονομικά του θα φτάσουν στο μη περαιτέρω, θα αναγκαστεί να νοικιάσει το μισό διαμέρισμα στο οποίο ζει από τη στιγμή που χώρισε με τη γυναίκα του. Να που η κληρονομιά των γονιών του θα πιάσει τόπο. Ο… διαχωρισμός του διαμερίσματος σε δύο μέρη είναι σχετικά εύκολος. Τα δύο «μισά» χωρίζει μια πόρτα – μια κερκόπορτα. Ένα «κρυφό» πέρασμα, καίτοι ορατό διά γυμνού οφθαλμού. Αυτό είναι το βασικό «τέχνασμα» που χρησιμοποιεί ο Πανσέληνος για να δώσει την απαραίτητη «στροφή» σε μια ιστορία που υπό άλλες συνθήκες θα παρέμενε δεδομένη.

Ο Ευγένιος θα νοικιάσει το διαμέρισμα σε μια νεαρή κοπέλα, την Μαρία Καϊμάκη. Τον πληροφορεί ότι σχεδιάζει ιστοσελίδες, αλλά στην πραγματικότητα δέχεται συνέχεια ανδρικές επισκέψεις. Κάτι κρυφό υπάρχει στη ζωή της. Από την αρχική περιέργεια και το τσίμπημα της αμφιβολίας, ο Ευγένιος περνάει στην άλλη όχθη: αρχίζει να νιώθει μια ερωτική σαγήνη να τον καταλαμβάνει γι’ αυτό το θελκτικό κορίτσι. Η ανταπόκριση δεν θα αργήσει να έρθει, αν και η ερωτική παραζάλη θα μείνει για καιρό ανολοκλήρωτη. Ίσως διότι πρέπει πρώτα να τεθούν τα δραματικά στοιχεία από τον συγγραφέα: να οριστεί το παρελθόν και των δύο, να διαφανούν κάποιες κοινές γραμμές, όπου υπάρχουν, αν υπάρχουν, να σχηματιστεί συνολικά η εικόνα του κοινού τους βίου. Και μην ξεχνάμε ότι τους χωρίζει και τους ενώνει μια κρυφή πόρτα. Ένα πέρασμα από το παρελθόν στο παρόν. Ένα σημαίνον εμπόδιο που εύκολα ορθώνεται, αλλά και εύκολα καταλύεται.

 

Αλέξης Πανσέληνος

Αλέξης Πανσέληνος

 

Όταν όλα τα «δεδομένα», με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, εκτεθούν ή υπονοηθούν, τότε θα έρθει η τελική στιγμή της μαγείας και της απομάγευσης. Η τελευταία πράξη του δράματος, ως ένα καθοριστικό σημείο του τραγικού. Τότε όλα τα μικρά κομμάτια του παζλ θα ενωθούν για να αποδειχθεί ότι η τροχιά της ζωής, ακόμη και της ζωής του Ευγένιου, δεν είναι ευθύγραμμη και μπορεί να περιλαμβάνει κάμποσες περιελίξεις ολότελα απρόσμενες.

Με αυτό το ολιγοσέλιδο μυθιστόρημα, ο Αλέξης Πανσέληνος μάς υπενθυμίζει το προφανές που πολλές φορές χάνει τη δυναμική του. Η λογοτεχνία δεν είναι επικές κατασκευές και λεκτικές «υπερδομές»,  ούτε οι λέξεις-κτερίσματα που πρέπει να καθαριστούν πριν μπουν στον… οίκο του βιβλίου. Η λογοτεχνία είναι οι άνθρωποι και οι κοινές ιστορίες τους, οι οποίες όμως με κατάλληλο χειρισμό μπορούν να προκαλέσουν σπινθήρες, να συγκινήσουν, να προσφέρουν τις απαραίτητες ταυτίσεις. Επιπροσθέτως, τα όποια σχόλια για τη σημερινή κοινωνική, πολιτική και οικονομική συνθήκη, όπως και οι δηκτικές αναφορές για τα τεκταινόμενα στο λογοτεχνικό και εκδοτικό σινάφι, μπορούν να υπάρξουν ακόμη και τώρα που το σίδερο «καίει», δίχως να βαραίνουν το μυθιστόρημα με «λιπίδια» συνθημάτων και στράτευσης.

Κοντολογίς, στις μέρες μας είναι μεγάλη κατάκτηση να μπορεί ένας συγγραφέας να γράφει για τα καθημερινά και τα… ταπεινά με τον τρόπο που το κάνει ο δοκιμασμένος Αλέξης Πανσέληνος.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top