Κριτικά φύλλα (1), Αύγουστος 2017: Περιδιαβάσεις, αναφορές σε έργα της τρέχουσας λογοτεχνικής και μη παραγωγής. [Α].

Γράφει ο Γεράσιμος Δενδρινός //

Μιχάλης Α. Μελετίου: ΚΡΙΣΗ, ΑΚΡΙΣΙΑ & ΗΘΙΚΗ, Μια θεώρηση, Εκδόσεις ΑΩ, Απρίλιος 2015, Καλύβια Αττικής.

Ο Μιχάλης Α. Μελετίου είναι   Έλληνας Κύπριος ποιητής (γεν.1983), που σπούδασε Βιολογία στην Αθήνα και κάτοχος μεταπτυχιακών σπουδών στη Μοριακή Ιατρική. Το 2015 εξέδωσε ένα βιβλίο πρακτικής φιλοσοφίας, κάτι αντίθετο στην επιστήμη του που τον τιμά ιδιαίτερα. Συνήθως μελετητές, κάτοχοι διαφορετικού πανεπιστημιακού διπλώματος, αποδεικνύονται ικανότατοι στο να διαπρέπουν σε ξένο γι’ αυτούς πεδίο. Η εποχή της ύφεσης της χώρας και τα προβλήματα που ακολούθησαν των ετών 2009-2015 οδήγησε τον Μελετίου στο να δει βαθιά το θέμα της παρακμής της Ελλάδας, βασισμένος σε γνώσεις και παρατηρήσεις, προτείνοντας λύση στο πολύχρονο και τόσο εξοντωτικό αδιέξοδο. Σίγουρα, για υποψιασμένους  αναγνώστες με γνώσεις και ενημέρωση το βιβλίο του Μελετίου δεν καταγράφει θέματα πρωτοφανή. Είναι όμως ένα βιβλίο που χαρίζει, τόσο μας όσο και στους νεότερους, να βάλουμε σε τάξη τα όσα χαοτικά και σκόρπια κατά καιρούς διαβάσαμε, διδαχθήκαμε και εφαρμόσαμε, αν και το τελευταίο ρήμα είναι σπάνιο και παρακινδυνευμένο για μια χώρα, στην οποία ουδέποτε ίσχυε η συλλογικότητα και η ανάληψη ευθύνης, κάτι που διαπιστώνεται με θλίψη από τον Μελετίου.

Ο ποιητής και δοκιμιογράφος Μιχάλης Α. Μελετίου

Για τους νέους, ένα τέτοιο βιβλίο είναι ό,τι πιο επίκαιρο θα μπορούσε να γραφτεί  στην κατάλληλη μάλιστα εποχή. Στη σελ. 14 ο συγγραφέας αναφέρει: «Όταν λέω “νέοι άνθρωποι” αναφέρομαι πρωτίστως στα παιδιά του Λυκείου και στους φοιτητές» και πιο κάτω: «…το ανά χείρας βιβλίο αφιερώνεται σε αυτούς». Η ανηθικότητα και η ασέβεια που επικρατούν στην εποχή μας είναι οι λόγοι που οδήγησαν τον Μελετίου στη σύνθεση αυτού του βιβλίου.

Ι]. Στο Α΄ Μέρος, Πώς να θωρακίσουμε την προσωπικότητά μας, η καταχώρηση του «Μύθου περί σπηλαίου του Πλάτωνα» από το Ζ΄ Κεφάλαιο της Πολιτείας του (514^α – 517^β) και ο διαχωρισμός  του σε α. Κόσμο του σπηλαίου (Σπήλαιο, Δεσμώτες, Θαυματοποιοί, Φωτιά, Σκιές, Δεσμά, Η αποδέσμευση και η ανάβαση στο φως, Οι απελεύθεροι δεσμώτες, Είσοδος ανοιχτή στο φως), και στον β. Κόσμο έξω από το σπήλαιο (Ο φωτεινός χώρος, Το φως του Ήλιου), καθώς και στα πέντε του επίπεδα  (Άνθρωποι-δεσμώτες: οι απαίδευτοι, σπάσιμο δεσμών: διάκριση των πραγματικών αντικειμένων με τις σκιές, Στάδιο Διάνοιας, Αναγνώριση της Αλήθειας από το Ψεύδος, και τέλος η Γνώση του Αγαθού, που η τελευταία αποκτάται με τη μόρφωση και η οποία αποκτά αξία με την έμπρακτη άσκησή της,  σχολιάζονται πετυχημένα με αντίστοιχα παραδείγματα ανθρώπων της σύγχρονης ζωής, όπως οι πολιτικοί και οι καλλιτέχνες. Στο επιμέρους κεφάλαιο «Η Αποτίναξη της διχόνοιας» ο Μελετίου αποδεικνύεται τόσο επίκαιρος, μιας που το θέμα αυτό είναι αιώνιο και σ’ αυτό υφίσταται η κακοδαιμονία της φυλής μας από αρχαιοτάτων χρόνων. Τα παραδείγματα των γκνου και των λιονταριών φωτίζουν τα γραφόμενά του, αποδεικνύοντας πως η φύση υπερτερεί κατά πολύ των διχασμένων ακόμα και σήμερα, Ελλήνων. Ο Έλληνας για τον συγγραφέα είναι αιώνιος έφηβος, που αποποιείται την ομόνοια και κάνει τη χρήση της μόνο σε αναλαμπές σύνεσης. Η φράση «Η Διχόνοια ασκεί πάνω του μια σχεδόν υπερφυσική έλξη», αποτελεί μια βαθιά ψυχολογική γνώση. Ωστόσο, ίδια η Ιστορία μας  με τα ολέθρια λάθη της δεν αποτελεί πεδίο γνώσης και λύσης για τα τρέχοντα προβλήματα. Ο Μελετίου κάνει πολύ καλά που αναφέρει εδώ τρία τρανά ιστορικά παραδείγματα διχόνοιας, 1) 1922, 2) 1944-1949:  Εμφύλιος  Πόλεμος και 3) το 1974, το Πραξικόπημα και η τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Η Έρις για τον συγγραφέα εμπεριέχει Πόνο, Άτη, Λήθη, Φόνο, Δυσνομία, Μάχες και Ψεύδη. (Θα πρόσθετα και Φθόνο). Όλ’ αυτά κατονομάζονται και αποτελούν  αναμφίβολα μια «φαρσοκωμωδία». Το παν βέβαια είναι ο αυτοέλεγχος και η συνεργασία που, για να επιτευχθούν,απαιτείται να παραμερισθεί ο εγωισμός. «Τα σπουδαία μελέτα»: Τα παραδείγματα του νεαρού Αλεξάνδρου,[i] ο οποίος εφάρμοσε τις διδαχές του φιλόσοφου Αριστοτέλη σε αντίθεση με τον Λουδοβίκο 14^ο που, παρ’ όλη τη διδασκαλία από σοφούς της εποχής, δεν έδειξε ποτέ κανένα ενδιαφέρον για τα προβλήματα του κράτους, αποδεικνύουν πως η διδαχή δεν φέρνει παντού τα ίδια αποτελέσματα. Ο Μελετίου προτείνει ως λύση την απόκτηση της  Ανθρωπιστικής  Παιδείας, η οποία θα μας διευρύνει τους πνευματικούς και ηθικούς μας ορίζοντες και θα κατοχυρώσει και τη βαθιά γνώση στον τομέα της επιστήμης που επιλέξαμε. Η αναμέτρηση με τους μεγάλους της Ιστορίας και τα διδάγματά τους οδηγεί στην αυτοβελτίωση και στην αποτελεσματική αντιμετώπιση των προβλημάτων της ζωής. Εν προκειμένω, η ρήση του Παλαμά «χρωστάμε σε όσους ήρθαν, πέρασαν, θα ’ρθούνε, θα περάσουν, κριτές θα μας δικάσουν οι αγέννητοι και οι νεκροί», αποτελεί σεβασμό στις αρετές των μεγάλων ανθρώπων που λησμόνησε κι επιμένει να λησμονεί η σύγχρονη Ελλάδα. Προτείνει λοιπόν: «Πρέπει να ξεκινήσεις το διάβασμα. Διάβασε καλά!». «Γλώτταν κράτει»: Σ’ αυτό το κεφάλαιο ο Μελετίου απαιτεί αυτοσυγκράτηση στον Έλληνα, που καταφέρεται τόσο εύκολα λεκτικά εναντίον των άλλων. Κι εδώ μπορεί να μας βοηθήσει και πάλι το βασίλειο των ζώων με τη φιλοσοφημένη σιωπή του. Ο λαγός παραμένει ακίνητος στον κίνδυνο, η τίγρη με απόλυτη σιγή πλησιάζει το θύμα της. «Πάντα έχει αξία η σιωπή».  Η πολυλογία τις περισσότερες φορές οδηγείται σε μωρολογία και στην απότομη διακοπή της ομιλίας του άλλου. Επίσης, η σημασία της μη βραχυλογίας οδήγησε τον Αλέξανδρο στον θάνατο του φίλου του Κλείτου, ο οποίος έσωσε πριν τον μεγάλο στρατηλάτη στη μάχη του Γρανικού το 334 π.Χ. από βέβαιο θάνατο, όταν ο τελευταίος κατηγόρησε τον Αλέξανδρο για ανεπίτρεπτη συμπεριφορά, αφού κατάντησε να δεχτεί την αποδοκιμασία των παλαιών του στρατηγών από τους βαρβάρους, που είχαν αναλάβει τη ψυχαγωγία του βασιλιά.  Αντίθετα, η βραχυλογική φράση του Λουδοβίκου 14^ου «θα δω», παραπλανούσε τους πάντες. Η σιωπή του στα μεγάλα προβλήματα της χώρας του μετέτρεπε τους συνομιλητές του σε άχρηστους κι ασήμαντους. Η φράση του αρχαίου Λύσανδρου Σπαρτιάτη το 404 π.Χ. «αλώκαντι ται Αθάναι» ότι δηλ. «κυριεύτηκε η Αθήνα», προκάλεσε την άμεση απάντηση των εφόρων: «Αρκεί το γε εαλώκειν», δηλ. «αρκεί μόνο ότι κυριεύτηκαν». Και η Πυθία των Δελφών με τους αινιγματικούς της χρησμούς, στους οποίους υπάκουαν οι πάντες, αποτελεί σημαντικό χαρακτηριστικό παράδειγμα βραχυλογίας. Στο κεφάλαιο «Η λογική και η ορθή κρίση» ο συγγραφέας κάνει μια αξιοπρόσεχτη παρατήρηση-διαχωρισμό: Τις διαχωρίζει από την «κοινή λογική» και από την «εύστοχη εικασία». Στην πρώτη, εμπεριέχονται ένα πλήθος αδυναμίες κι αρνητικοί στόχοι, γι’ αυτό και απαιτείται πρωτίστως η επεξεργασία κάθε πληροφορίας-γεγονότος. Τα παραδείγματα που δίνονται για τους Τούρκους που εγκαταστάθηκαν με την ανοχή των Βυζαντινών στη Θράκη, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα προγεφύρωμα για την άλωση της Πόλης, και η απώλεια πολύτιμου χρόνου του Ξέρξη στις Θερμοπύλες με τη θυσία των 300 του Λεωνίδα, έδωσε το δικαίωμα να ανασυνταχθούν καλύτερα οι Έλληνες και να πετύχουν σημαντική νίκη οι Σαλαμινομάχοι και οι νικητές στις Πλαταιές. Στη δεύτερη, δημιουργείται ψευδαίσθηση για τη σοβαρότητα ενός προβλήματος για το οποίο επιβάλλεται προνοητικότητα. Το φρόνιμο του χαρακτήρα (η σύνεση, πιο σωστά) δεν παρασύρει σε λύσεις και σε λανθασμένη εκτίμηση λόγω συναισθηματισμού. Στο κεφάλαιο «Πρέπει πάντοτε να επιδιώκουμε την αρετή», ο Μελετίου προτείνει την Πρακτική της Ηθικής της Πλατωνικής Φιλοσοφίας. Η ανάγκη για την απόκτησή της είναι επιβεβλημένη ιδιαίτερα σήμερα που «ο σύγχρονος πολιτισμός παρουσιάζει μεγάλη κρίση», επειδή υφίσταται η ηθική πτώση, ο ξεπεσμός του Ανθρώπου και ειδικά του Έλληνα. Παραθέτει μάλιστα το υπέροχο απόσπασμα από τον Φαίδρο:  «Θεέ μου, φώτισέ με, να αποκτήσω ψυχική ωραιότητα και τα εσωτερικά μου αγαθά να βρίσκονται πάντοτε σε αρμονία με τα εξωτερικά, πλούσιο να θεωρώ μόνο τον σοφό άνθρωπο, χωρίς να θέλω άλλα πλούτη παρά μόνο αυτά που θέλει ο σώφρων άνθρωπος». Η προκοπή απαιτεί ηθική φιλοσοφία και η έμπρακτη εφαρμογή της στη ζωή μας. «Η φιλοσοφία είναι αδιάκοπος προβληματισμός». Ο άνθρωπος, όταν στηρίζεται σ’ αυτή, γαληνεύει. Ο δοκιμιογράφος μας θυμίζει τον Αριστοτέλη που διαχωρίζει τον βίο σε τρία μέρη:1) Των Απολαύσεων 2) τον Πολιτικό και 3) τον Θεωρητικό. Ο τελευταίος είναι αυτός που αποσκοπεί στην αρετή, η οποία, για να αποκτηθεί, πρέπει να υπάρχουν τρεις παράμετροι: α) η γνώση της αρετής μέσω μελέτης, διδασκαλίας και παρατήρησής της στη πράξη, β) η εκμάθηση του τρόπου απόκτησή της και β) η εφαρμογή της εφ’ όρου ζωής. Οι διανοητικές αρετές είναι η σοφία, η σύνεση και η φρόνηση.[ii] Οι ηθικές: πραότητα, ανδρεία, σωφροσύνη, αιδώς, αλήθεια, ελευθερία, καρτερία, σεμνότητα. Σημασία έχει η κατάσταση ή η επιλογή της μεσότητας. Βέβαια, ο συγγραφέας δεν μιλάει για την απόλυτη κατάκτηση της τέλειας αρετής που αφορά τον Ιησού, αλλά παραθέτει ως παράδειγμα μεσότητας την απόφαση του Κύπριου ήρωα, Γρηγόρη Αυξεντίου (έπεσε στις 3.7.1957 στα βουνά του Μαχαιρά της νήσου) να θυσιαστεί αφού γνώριζε πως δεν υπήρχε περίπτωση να βγει από το κρησφύγετό του ζωντανός.

ΙΙ]. ΜΕΡΟΣ Β΄ ΘΕΜΑΤΑ ΑΞΙΑ ΠΡΟΣΟΧΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ. Σ’ αυτό το τμήμα ο Μελετίου εισέρχεται στα ζέοντα και μεγάλα ζητήματα της σύγχρονης κοινωνίας και δη της ελληνικής. «Η γλωσσική παρακμή» της εποχής μας κάνει και τον πιο ειδικό να επιβεβαιώσει ακόμη μια φορά πως η γλώσσα βοηθά στην πνευματική και κοινωνική ανάπτυξη, αλλά ιδίως στην ανάπτυξη της κρίσης. Η καταγωγή του ανθρώπου δηλώνεται με τη φράση του Ψυχάρη «Γλώσσα και Πατρίδα είναι το ίδιο». Κι αν χαθεί η γλώσσα, χάνεται και η πατρίδα. Σήμερα οι πάντες παραδέχονται ότι κυριαρχεί η λεξιπενία, γλωσσική ένδεια, γλωσσικός μαρασμός, ο γλωσσικός εκχυδαϊσμός (ειδικά η τελευταία φράση είναι η πλέον ενδεικτική της κατάντιας της γλώσσας μας). Τον Μελετίου δεν τον αφορά μονάχα η κατάκτηση και η χρήση της σύγχρονης νεοελληνικής, αλλά όλη η πορεία της γλώσσας από την αρχαιότητα έως και σήμερα. Παραθέτει γνωστές φράσεις της Αρχαίας Αττικής Διαλέκτου για να αποδείξει πως η άγνοια των νέων είναι σήμερα χαρακτηριστική: «Ὢδινεν ὄρος  καί  ἒτεκεν μῦν», «εἷς οἰωνός ἂριστος, ἀμύνεσθαι περί πάτρης» ή το «ἔπεα πτερόεντα». Ακόμα και σύγχρονες λέξεις, όπως, οίδημα, ανιόν, σκέλος, βιότοπος, γεωχημικός, είναι ακατάληπτες για τους σύγχρονους μαθητές. Η εμφύτευση της αρχαίας γλώσσας στη νέα γενιά, για τον Μελετίου πρέπει να είναι σκοπός. Καταφέρεται επίσης και σε επιχειρήματα που δικαιολογούν την κατάργηση του πολυτονικού, την άγνοια των αρχαίων και την αναπόφευκτη εξέλιξη της γλώσσας. Παραθέτοντας μάλιστα ως βιολόγος πως για την εξέλιξη ενός βιολογικού είδους απαιτούνται κάποιες «εξελικτικές δυνάμεις» με την προϋπόθεση να υπάρχει γενετική ποικιλομορφία και πολύς χρόνος, εξομοιώνει τις λέξεις ως πρωτεΐνες που παράγονται από τα γονίδια για το βιολογικό είδος. «Όσοι περισσότεροι τύποι λέξεων είναι διαθέσιμοι, τόση μεγαλύτερη ποικιλομορφία έχει το άτομο που τους φέρει».[iii] Αναμφίβολα, η Ελληνική Γλώσσα θεωρείται από τους επιστήμονες ως η πλέον σοφά δομημένη του κόσμου. Τα παραθέματα που καταχωρεί ο συγγραφέας στο κεφάλαιο αυτό από το βιβλίο του Orwel 1984 ότι  «απλή γλώσσα σημαίνει και απλή σκέψη» που επιβάλλει η κυβέρνηση μιας χώρας, η οποία,  περιορίζοντας και καταργώντας τις λέξεις, ορίζει συγχρόνως και τη φτωχιά κρίση και σκέψη των ανθρώπων αφορά τη σημερινή εποχή. Τα παραθέματα της Helen Adams Keller, του James Joyce, του Νίκου Γκάτσου, του Διονυσίου Σολωμού και του Οδυσσέα Ελύτη για τη σπουδαιότητα της Ελληνικής Γλώσσας και τη φθορά της είναι σημαντικά. Στο κεφάλαιο «Γιατί πρέπει να μορφωθώ» επιχειρείται ο συνδυασμός της ανθρώπινης επιβίωσης με την απόκτηση της αρετής. Ο Θεάγης [iv] ο Πυθαγόρειος ορίζει ως αρχές της αρετής τη γνώση, (λογισμός-όραση) τη δύναμη και την προαίρεση. Η λογική που ελέγχει τα πάντα μας οδηγεί στην υπέρτατη αρετή, τη δικαιοσύνη. Η αποκτηθείσα μόρφωση για τον Μελετίου οφείλει να είναι εμποτισμένη από τον Ενάρετο Μακιαβελισμό, όρο που εισάγει για πρώτη φορά ο συγγραφέας, και αφορά το αδιαπραγμάτευτο ήθος, που ενσαρκώνει ο ομηρικός Οδυσσέας, που φονεύει τοξεύοντας πρώτο από τους μνηστήρες, τον Αντίνοο (Αντί-νοος). Ο Ενάρετος Μακιαβελισμός είναι απόλυτα συνυφασμένος με την ιδιοσυγκρασία του Έλληνα. Η λέξη μόρφωση έχει απόλυτη σχέση με τη λέξη μορφή, που αφορά τη μορφή (βιώματα, περιβάλλον, συγκυρίες) της ψυχής μας. Ο πλούτος, η δόξα, η υγεία και η ομορφιά που είναι περιζήτητα σ’ αυτόν τον κόσμο, είναι ευμετάβλητα κι αβέβαια και η μόρφωση δεν σχετίζεται άμεσα με τα πτυχία κάθε είδους. Η δημιουργικότητα  (ο συνδυασμός γνώσεων κι εμπειριών, η περιέργεια, απορία, ερευνητικό πνεύμα, ευαισθησία, φαντασία, προϋπάρχουσα γνώση, εμπειρία) ως κατ’ εξοχήν καθολικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό, φέρει ιδανική λύση στα προβλήματά μας. Οι τεχνικές που προτείνει ο συγγραφέας είναι 1) Ο κατιδεασμός (Brainstorming), δηλ. ο κατακλυσμός από ιδέες. Παραθέτει πέντε βασικούς κανόνες για την επιτυχία στην εφαρμογή αυτού του κανόνα, 2) Ερωτήσεις τύπου Scamper. Κι εδώ πέντε είναι οι κανόνες για την επίτευξη του στόχου, 3) Η πλάγια σκέψη για να απεμπλακεί ο νους από τις παγίδες της δημιουργικής στασιμότητας και 4) Η συνεκτική μέθοδος με τα τέσσερα είδη των αναλογικών σχέσεων: άμεση, προσωπική, συμβολική και φανταστική. Ο κόσμος όμως του καθενός εξαρτάται και από το όριο της γλωσσικής του ικανότητας, που, αν είναι υψηλό, τον οδηγεί σε απελευθέρωση της σκέψης και στην ποιότητα της ζωής του. «Η παγίδα της αμφισβήτησης των πάντων», αποτελεί από τα πιο σημαντικά κεφάλαια του βιβλίου. Η αμφισβήτηση είναι μια θετική στάση για τον φιλόσοφο και τον επιστήμονα, που πρέπει να απορρίψουν μια θεωρία για να προχωρήσουν σε νέες απόψεις, οι οποίες προκύπτουν από κριτική σκέψη των αρνητικών στοιχείων που κλονίζουν μια θεωρία. Η αρνητική αμφισβήτηση των πάντων ως τακτική αποδεικνύει ανευθυνότητα, ανωριμότητα και ριψασπιδισμό και οδηγεί σε λαβύρινθο άρνησης. Οι αιτίες αυτού του φαινομένου-παγίδα είναι: 1) Η κακή παιδεία, 2) Η απομυθοποίηση των πάντων ακόμη και των αδιάσειστων στοιχείων (π.χ η ελληνικότητα της Μακεδονίας μέσα από την ιστορία, η ύπαρξη του Ιησού), που έχει ως αποτέλεσμα τη στασιμότητα και την αμηχανία, 3) Η τακτική της ηθελημένης συσκότισης κι απραξίας για πράγματα πασιφανή, 4) Η πεποίθησή μας πως υπάρχει πάντα και παντού μια ισχύουσα συνομωσία για το κάθε τι, πως όλα είναι προσυμφωνημένα, γι’ αυτό και είναι αχρείαστος ο κάθε αγώνας ή  αντίσταση. Αυτό στην ψυχολογία ονομάζεται υποκειμενική επιβεβαίωση (subjective validation) ή επιβεβαίωση της προκατάληψης.

Στο κεφάλαιο «Η έκλυση των ηθών» το παράδειγμα της εγκατάλειψης του εργοστασίου, ενώ τα μηχανήματα λειτουργούν, από εργάτες και μηχανικούς είναι πετυχημένο. Ο Μελετίου διαφωτίζει περισσότερο την εποχή μας, η οποία όλο και βυθίζεται σε ηθική παρακμή και σε ζωή εν αποστασία. Η χαλάρωση των ηθών προκαλεί «έντονο, σχεδόν ψηλαφητό, ψυχικό άλγος». Στο κεφάλαιο αυτό, εκτός από τη σπουδαιότητα του ηθικού νόμου που τόσο άριστα συμπληρώνει ο Καντ με τη φράση του: «όλοι γνωρίζουμε τον ηθικό νόμο, αλλά οι περισσότεροι δεν δρουν βάσει αυτού, αλλά βάσει των δικών τους προσωπικών εγωιστικών αναγκών»,  παρατίθεται το κείμενο Μια κυρία όμοια με όλους εμάς  με τη φωνή που της ξεγυμνώνει την ψυχή, θυμίζοντάς της την εκμετάλλευση, την ίντριγκα και την ανηθικότητα της ζωής της, αποδεικνύοντας η ίδια φωνή την απογύμνωσή της ίδιας από την αγάπη και αναγκάζοντάς την να φέρει στο μυαλό της την εικόνα του Ιησού και να ψιθυρίσει την Ευχή: Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ Θεού, ελέησόν με, που αποτελεί την πιο σύντομη προσευχή της απόλυτης ταπείνωσης προς τον Δημιουργό του Ανθρώπου. Το τέρας του εγωισμού  είναι το επόμενο παραστατικό κείμενο που αφορά το κτήνος του Εγώ του οποίου «Δήμιός του είναι η Αγάπη». Ο φόβος επίσης έχει πολλά πρόσωπα: φόβος θανάτου, διάχυτη απειλή, φόβος αγνώστου, ασθένειας, απώλειας ελευθερίας, υποδούλωσης, φόβος του πόνου, κοινωνικής απόρριψης κλπ. Η βία επίσης (εγκληματικότητα) κυριαρχεί στην εποχή μας σε πολλά επίπεδα, κυρίως όμως επικρατεί «ως επιβολή της θέλησης αυτού που την ασκεί». Τα κύρια αίτια της βίας προκαλούνται από τις κοινωνικές ανισότητες, από την απαιδευσιά της ψυχής, την πτώση ηθικών αξιών και από τον ενστερνισμό της ψυχολογίας της μάζας. Σύμφωνα με τον συγγραφέα του βιβλίου, για τους Έλληνες η βία προκαλείται από την στρεβλή προσωπική αντίληψη της Υπεραξίας του ΕΓΩ. Στον «Ψυχολογικό πόλεμο» που ακολουθεί, ο Μελετίου συμπεραίνει πως οι έννοιες «βία και πόλεμος ήταν ανέκαθεν οι βασικές μας αιτίες της τεχνολογικής μας εξέλιξης». Ο πόλεμος σήμερα έχει άρδην αλλάξει και έχει αντικατασταθεί με πιο σύγχρονα κι αποτελεσματικά μέσα.  Ο στόχος τώρα είναι ο ψυχισμός του ανθρώπου, δηλ. τα συναισθήματά του. Η ένοπλος σύρραξης είναι κάτι πια το ξεπερασμένο. Το παράδειγμα του μυθικού βασιλιά των Αθηνών Κόδρου, που θυσιάζεται σε συμπλοκή με τους κατακτητές και σκληροτράχηλους Δωριείς που πολιορκούσαν την Αθήνα, οι οποίοι αναγκάζονται να λύσουν την πολιορκία επειδή οι δυο αντίπαλοι είχαν πάρει χρησμό πως θα νικήσει όποιος από τους δύο χάσει τον βασιλιά του, είναι πολύ πετυχημένο. Ο ψυχολογικός επηρεασμός της μάζας (διπλωματία, κατασκοπεία, οικονομία, απειλή, τρομοκρατία, δολιοφθορά και προπαγάνδα, διχόνοια, συκοφαντία), είναι ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος, ειδικά εάν έχουν ενορχηστρωθεί από τον τρόμο. Ο κυριότερος ψυχολογικός καταναγκασμός στις δυτικές κοινωνίες γίνεται με τα ΜΜΕ και ειδικά με την τηλεόραση και το διαδίκτυο. Ο Μελετίου παραθέτει δυο παραδείγματα: 1) Την κινηματογραφική βιομηχανία των ΗΠΑ την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου[v] (1947-1991), που πρόβαλε προπαγανδιστικά πάντα καλούς τους Αμερικανούς και κακούς τους Σοβιετικούς και 2) την υπερβολικά προβαλλόμενη, ιδίως στην τηλεόραση με τα σίριαλ και τις συνεντεύξεις, την ομοφυλοφιλία [vi] ως αποδεκτό σχήμα για να θεωρηθεί κάποιος μοντέρνος, προοδευτικός, να γίνει αρεστός κι επιτυχημένος. Στο κεφάλαιο «Υποταγή συνειδήσεων» παρατίθενται οι αιτίες του ελέγχου των μαζών: 1) προπαγάνδα εν καιρώ πολέμου προκειμένου να καμφθεί το φρόνημα των αντιπάλων, 2) προπαγάνδα εν καιρώ ειρήνης για υπερπροβολή θετικών έργων, 3) προπαγάνδα στον επιχειρηματικό κόσμο για να πληγεί το κύρος των ανταγωνιστών, 4) πως ανάλογα με τα μεγάλα συμφέροντα η προπαγάνδα χρησιμοποιείται για τη δημιουργία κλίματος οικονομικής τρομοκρατίας ή ευφορίας, 5) σκόπιμη παγκόσμια προπαγάνδα για την παγκόσμια ομογενοποίηση των πληθυσμών. Οι τακτικές που χρησιμοποιούνται είναι: 1) το θύμα εκτίθεται σε διαρκώς κατευθυνόμενα οπτικά, ακουστικά και φραστικά ερεθίσματα για να καμφθούν οι αντιδράσεις του, 2) έλεγχος της κοινωνικής έκφρασης του ατόμου. Φίμωση απόψεων, τραμπουκισμοί, χλευασμός, σπίλωση της υπόληψης των αντιδραστικών, 3) συστηματική παραπληροφόρηση, διαστρέβλωση ή αποσιώπηση σημαντικών ειδήσεων με σκοπό την αβεβαιότητα και αδυναμία, 4) δημιουργία πολλών «πρέπει» και «δεν πρέπει» ενάντια σε παγιωμένες ηθικές αξίες και πρότυπα, 5) δημιουργία καταστάσεων του τύπου «να το πρόβλημα, να και η λύση». Η σημερινή εκπαίδευση κατασκευάζει συνειδήσεις. Η συμπεριφορά της μάζας και του ελέγχου της είναι κάτι κατορθωτό. Η μάζα (ο όχλος) είναι παρορμητική, ασταθής, έχει δύναμη και υποβάλλεται σε αντίθεση με το άτομο που σκέπτεται πολύ πριν κάνει κάτι. Η τεχνολογία υποτάσσει άριστα τις συνειδήσεις. Αυτό έγινε πραγματικότητα την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, αλλά και πριν τη δεκαετία του ’50, όταν η CIA κατάφερε να δημιουργήσει πολλαπλές προσωπικότητες σε κορίτσια μέσω της ύπνωσης. Στις 3.10.1995 ο πρόεδρος της Αμερικής, Μπιλ Κλίντον, ζήτησε συγγνώμη από θύματα των ερευνών, που έγιναν τις προηγούμενες δεκαετίες χωρίς τη συγκατάθεσή τους. Η εμφύτευση συσκευών στον εγκέφαλο ή μικροτσίπ σε πολλά μέρη του σώματος για να δώσουν πληροφορίες στο κεντρικό σύστημα GPS, για τη θέση που βρισκόμαστε, την κατάσταση της υγείας μας, τα φάρμακα που λαμβάνουμε, είναι κάτι που ίσως επιβληθεί στο μέλλον για τον απόλυτο έλεγχό μας από την εκάστοτε εξουσία. (Η τεχνολογία είναι τομέας με εξέλιξη, αλλά ποιος μας εγγυάται πως δεν θα χρησιμοποιηθεί για σκοτεινούς σκοπούς;). Άλλοι υποτιθέμενοι τρόποι υποταγής είναι 1) η χρήση ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας χαμηλών ή υψηλών συχνοτήτων, 2) η δημιουργία ψευδών παραστάσεων και εικόνων στον εγκέφαλό μας, 3) απόρρητες λειτουργίες του προγράμματος HAARP, 4) οι αεροψεκασμοί με χημικές ουσίες, 5) οι αναλυτές της εγκεφαλικής δραστηριότητας για επίδραση πάνω στη διάθεση στόχων. Ο ρόλος της τηλεόρασης και των ΜΜΕ. (Ειδικά στη χώρα μας τα ΜΜΕ είναι τα πλέον ανελεύθερα της Ευρώπης). Ακόμη και τα πλέον απεχθή και ωμά γεγονότα που απασχολούν τα ΜΜΕ και προβάλλονται έχουν σκοπό να θεωρούνται μέρος μιας κανονικής ζωής και η μη αποδοχή τους σε καταντά στα μάτια πολλών, οπισθοδρομικό, αντιδραστικό και πουριτανό. Η βούληση με τον καιρό απογυμνώνεται με την προβολή της ζωώδους πλευράς του ανθρώπου. Το γυμνό, το αίμα, η στοργή, η βία, το ελάχιστο συναίσθημα και το ψέμα έγιναν πλέον η καθημερινότητά μας, εφόσον η τηλεόραση αξιοποιεί όσο το δυνατόν όλο και καλύτερα την εικόνα, που αποτυπώνεται πιο εύκολα στη μνήμη μας· κι εδώ ο Μελετίου φέρνει ως παράδειγμα τα αεροπλάνα, που έπεσαν πάνω στους δίδυμους πύργους της Νέας Υόρκης το πρωί της 11^ης Σεπτεμβρίου 2001. Αυτό που είναι λίαν ενδιαφέρον είναι η σημείωση (48) της σελ. 134 όπου ο συγγραφέας σημειώνει: «Μέσα σε 30 δευτερόλεπτα παρακολούθησης τηλεόρασης η εγκεφαλική δραστηριότητα πίπτει σε μια κατάσταση έλλειψης συγκέντρωσης και απώλειας προσοχής. Αποσυντονίζεται η ικανότητα κριτικής ανάλυσης και η ικανότητα αξιολόγησης».

Η «Παγκοσμιοποίηση» ως έννοια είναι νέα, αλλά ο Μελετίου αναγάγει την  ισχύ της από την εποχή που όλη η Μεσόγειος και η Μ. Ανατολή ήταν υπό την επικράτεια της Ρώμης, ακόμα και στη διάσπασή της σε Ανατολικό και Δυτικό Ρωμαϊκό Κράτος, με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία στην Ανατολή. Σήμερα τον ρόλο της αυτοκρατορίας τον παίζουν οι ΗΠΑ και τον ρόλο του μπαλαντέρ οι Βρετανοί. Οι μονοκράτορες του κόσμου ακολουθούν την παγκοσμιοποίηση λόγω συμφέροντος, επειδή αυτή η «παγκόσμια κοινωνία των πολιτών» προσφέρει απλόχερα τα εξής: 1) περισσότερο εμπόριο, επιχειρήσεις, πελάτες, πληροφόρηση, ευκαιρίες, 2) περισσότερο πλούτο που καταντά αυτοσκοπός ακόμη και για τις φτωχές χώρες, 3) περισσότερες καινοτομίες σε όλους τους τομείς, 4) ενίσχυση κύρους υπερεθνικών οργανισμών και 5) εδραίωση της ασφάλειας.  Η παγκόσμια αγορά όμως προέβη καταστροφική: 1) στην ασιατική οικονομία το 1997 όταν σταμάτησαν οι επενδύσεις δις δολαρίων, με αποτέλεσμα να επηρεαστούν οι οικονομίες χωρών από τη Ρωσία μέχρι και τη Λ. Αμερική, 2) η παγκοσμιοποίηση αγνοεί τα 3 δις ανθρώπων που διαβιούν με δύο δολάρια τη μέρα, 3)η Κεντρική Ασία και Ανατολική Ευρώπη δεν προσαρμόστηκαν σ’ αυτήν και ζουν σε κατάσταση μεγάλης φτώχειας και 4) δημιουργείται μια νέα εξουσία και τα κράτη δορυφόροι και οι αποστάτες του συστήματος χάνουν σταδιακά και την ελάχιστη κυριαρχία. Ο ίδιος ο Κόφι Αννάν αναγνώρισε πως η παγκοσμιοποίηση εγκυμονεί μεγάλους κινδύνους, επειδή όλοι οι άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση στις παροχές της κι επιπλέον οι παραδοσιακοί τρόποι διαβίωσης και αντίληψης κάθε χώρας αλλοιώνονται, η οικονομία είναι ασταθής, και οι ΗΠΑ που είναι υπεύθυνοι για την όλη αυτή κατάσταση, στην αποτυχία του σχεδίου της παγκοσμιοποίησης την αποδίδουν σε εξτρεμιστικές ομάδες και σε κακοποιούς. Το γεγονός πως οι μικρές χώρες είναι αυτές που πληρώνουν τα αποτελέσματά της, εφόσον τα συμφέροντα των ΗΠΑ θεωρούνται πρωτεύοντα ανεξαρτήτως εποχής. Βέβαια, εμείς ως Έθνος οφείλουμε να αναρωτηθούμε τη ζημιά αυτής της τακτικής στη χώρα μας, υπολογίζοντας επιτέλους το δικό μας συμφέρον, όπως έπραξε κάποτε ο Κεμάλ Ατατούρκ για τη χώρα του που την ανάστησε σε τρία χρόνια, και όχι να έχουμε εξαρτήσει και συνδέσει την δική μας οικονομία με την επαιτεία μας στους ξένους. Από το βιβλίο του Μελετίου δεν μπορούσε να λείψει βέβαια η επιστήμη της «Γεωπολιτικής», (πατέρας της είναι ο Friedrich Ratzel (1844-1904), που αφορά τους γεωγραφικούς παράγοντες (ξηρά, θάλασσα, αέρας, διάστημα, κυβερνοχώρος) που καθορίζουν την πολιτική των κρατών σε επίπεδα οικονομικά, στρατιωτικά, πολιτιστικά, τεχνολογικά, κλπ. Βέβαια, οι Μεγάλες Δυνάμεις (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα), παίζουν πρωταρχικό ρόλο στην Γεωπολιτική, αλλά ένας κανόνας ισχύει για όλα τα κράτη, ισχυρά ή ανίσχυρα, που οφείλουν από τη μια να ξέρουν πώς ενεργούν οι Μεγάλες Δυνάμεις, αλλά από την άλλη να θέλουν να ενεργούν ως Μεγάλη Δύναμη. Ωστόσο, ανάμεσα στις χώρες υπάρχουν διαφοροποιήσεις σχετικά με την άσκηση της Γεωπολιτικής. Υπερέχει η Αμερικανική Σχολή (Kissinger και Brzezinski) που θεωρεί πως η Ευρώπη είναι η καρδιά του κόσμου και πως αν την ελέγχει, μπορεί να ελέγξει όλες τις υπόλοιπες. Οι βασικοί παράγοντες (εκτός από το μέγεθος του πληθυσμού, οι φυσικοί πόροι, η ενέργεια, η πορεία της ιστορίας), που καθορίζουν τη γεωπολιτική ενός κράτους είναι:1) Η Θέση: Η Ελλάδα π.χ. ως σταυροδρόμι ηπείρων έχει  σπουδαία θέση, ειδικά μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τις τελευταίες δεκαετίες, η διαμάχη Αργεντινής και Αγγλίας για τα Φώκλαντ, τα νησιά Σενκάκου ανάμεσα σε Κίνα και Ιαπωνία, και τα δικά μας τα Ίμια,  2) Η Αυτάρκεια, όταν ένα κράτος μπορεί να παράγει με τα δικά του φυσικά και τεχνικά μέσα ό,τι του χρειάζεται, κάτι που δεν το καλύπτει σε όλους τους τομείς, γι’ αυτό και α) εισάγει προϊόντα αν του είναι απαραίτητα και μπορεί να τα πληρώσει, β) προσπαθεί να βρει συνεχείς συμμάχους, αφού καθιερώσει την αμοιβαιότητα όσον αφορά τις εξαγωγές και τις εισαγωγές προϊόντων από αυτούς τους συμμάχους, γ) αξιοποιεί  ενεργειακούς πόρους της χώρας (υδροηλεκτρική ενέργεια) για να αποφύγει την εισαγωγή πετρελαιοειδών, δ) επιτελεί επισταμένη και συνεχή έρευνα του εδάφους, υπεδάφους, θαλάσσιου για νέες πηγές ενέργειας και πρώτες ύλες, ε) προβαίνει σε ενίσχυση της γεωργοκτηνοτροφικής παραγωγής, στ) σε ενίσχυση της εσωτερικής αγοράς, ζ) εφαρμόζει πολιτική δημιουργική βιομηχανικών προϊόντων, η) κατασκευάζει μονάδες αφαλάτωσης για άρδευση άγονων και παραμεθόριων περιοχών ως κοινωνικό μέτρο, καθώς και για προσέλκυση επιχειρηματικής δραστηριότητας πάσης φύσεως, θ) επιχειρεί συνεχείς διαπραγματεύσεις ικανές να εξασφαλίσουν ικανό χρήμα από ποσοστά ή υλικά αγαθά, που προήλθαν από έργα πολιτιστικής κληρονομιάς τρίτων χωρών που έχουν κλαπεί απ’ αυτές, όπως από ελληνικά εκθέματα του Λούβρου ή της Νέας Υόρκης.

Το μοντέλο της «Διεθνούς Φιλελεύθερης Αγοράς» ωφελεί επιλεκτικά μερικούς προνομιούχους της υδρογείου. Το παράδειγμα μιας χώρας που δεν παράγει τίποτα παρά μόνο τουρισμό και εξασφαλίζει την ρευστότητά της με εξωτερικό δανεισμό που παραθέτει ο Μελετίου, μας κάνει να σκεφτούμε πως αυτή η χώρα δεν μπορεί να είναι ανεξάρτητη παρά αποικία κάποιων ισχυρών. 3) Ο Χώρος: Δεν προσδιορίζεται το μέρος που κατοικεί ένας λαός, γιατί τα σύνορα συστέλλονται και διαστέλλονται κατά καιρούς. Σήμερα ισχύουν τα σύνορα. Χώρος είναι η επιρροή και ο έλεγχος μιας χώρας σε μιαν άλλη, με ιστορικά παραδείγματα την Αρχαία Αθήνα με τη συμμαχία της, την Αρχαία Ρώμη που έλεγχε όλον τον τότε γνωστό κόσμο επί τρεις αιώνες, και σήμερα τις ΗΠΑ κατάφεραν να επικρατήσουν σε όλους τους τομείς και να γίνουν μονοκράτορες του κόσμου. Ο χώρος είναι και πολιτιστικός, κάτι που, όσον αφορά την Ελλάδα, μπορεί να θεωρηθεί ως Πολιτιστική Υπερδύναμη. Η δύναμη ενός λαού είναι κάτι το ασταθές, λόγω του παγκόσμιου ανταγωνισμού. Η διεκδίκηση είναι το παν και χάρη σ’ αυτήν, αν ασκείται σωστά, μπορεί ένα κράτος να διατηρεί την ισχύ του. Η ξηρά και η θάλασσα για την Γεωπολιτική είναι έννοιες μεγάλης σημασίας. Ο Halford Mackinder αντιλαμβάνεται τη γη ως ένα παγκόσμιο ωκεανό με την ξηρά ως παγκόσμιο νησί. Όποιος θέλει να κατακτήσει τον κόσμο οφείλει να κατακτήσει την καρδιά της ξηράς, της Ευρασίας, δηλ. την Κεντρική Ευρώπη, Δυτική Σιβηρία, Μεσόγειο, Μ. Ανατολή και Ν. Ασία, κι αυτό επιχειρούν οι ΗΠΑ, οι οποίες προσπαθούν να περιορίσουν τη Ρωσία και την Κίνα με βάσεις γύρω από φιλικές χώρες, προσπαθώντας να υποβαθμίσουν τον ρόλο της Ρωσίας σε Μαύρη Θάλασσα, Κασπία και Καύκασο. (Για μας, τον ρόλο του περιφερειακού ρυθμιστή στην περιοχή μας τον παίζει δυστυχώς η Τουρκία με τις δόλιες ενέργειές της στη Δ. Θράκη και στον δίαυλο Δαρδανέλλια – Αιγαίου, εμπλέκοντας και τα Δωδεκάνησα, δίνοντας εσφαλμένα γεωλογικές διαστάσεις στο θέμα της ΑΟΖ και της υφαλοκρηπίδας). Οι ΗΠΑ προσπαθούν συγχρόνως: 1) Να διευρύνουν το ΝΑΤΟ σε χώρες κοντινές στη Ρωσία, 2) Να διατηρούν στρατό στη Μ. Ανατολή, επειδή ο σύμμαχός τους, το Ισραήλ, απομονώνεται και το Ιράν συμμαχεί με Ρωσία και Κίνα, 3) Να στραφούν στην Αφρική για εύρεση νέων πόρων και 4) Να παρατηρούν από κοντά χώρες της Λατινικής Αμερικής και την Ινδία. Η παγκόσμια κατάσταση μας αναγκάζει να ασχολούμαστε με την Γεωπολιτική.  Η χώρα ήδη από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο πέρασε δεινά λόγω του Εθνικού Διχασμού, της Μικρασιατικής Καταστροφής, του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, του Εμφυλίου, της Επταετίας και μιας επισφαλούς οικονομίας από την Μεταπολίτευση  και εξής και ειδικά μετά το 2008, όταν κηλιδωμένη από τη διγλωσσία, την εσωστρέφεια και την παθητικότητα, αποδείχθηκε αφερέγγυα στην Ευρώπη στο θέμα της διπλωματίας. Ειδικά στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου οι επεμβάσεις από Ελλάδα, Τουρκία (η τελευταία προβάλλει τον εαυτό της ως περιφερειάρχη και ρυθμιστή της περιοχής), Κύπρο και Ισραήλ στο θέμα των υδρογονανθράκων του Αιγαίου και της Κύπρου, η κατάσταση στη Συρία και η πιθανή κατάληξη στο Ιράκ μετά την ολοσχερή αναχαίτιση του ISIS, η στάση του Ιράν και του Ισραήλ, όλ’ αυτά είναι σπουδαία θέματα της Γεωπολιτικής που δεν μπορούν να αφήσουν αδιάφορη τη χώρα μας. Ειδικότερα, το Υπουργείο Εξωτερικών έχει να αντιμετωπίσει ζητήματα που αναφύονται σε περιοχές ΝΑ Ευρώπης, Μαύρης Θάλασσας (FYROM, Αλβανία, Κόσσοβο, Ρωσία), Ανατολικής Μεσογείου και Αιγαίου (Κύπρο, Τουρκία, Ισραήλ και Αραβικός κόσμος), τη λαθρομετανάστευση και τη μεταφορά της ενέργειας από τον Καύκασο από τα θαλάσσια οικόπεδα Κύπρου-Ισραήλ-Αιγύπτου στην Ευρώπη, μνημόνια και διαφθορά, προβλήματα που επιζητούν λύση και άμεση συνειδητοποίηση και το κυριότερο πως δεν είμαστε μόνοι μας ως κράτος. Βέβαια, ένα βιβλίο πρακτικής φιλοσοφίας όπως αυτό, είναι εύλογο να υπάρχει και το ενδεχόμενο της λύσης, κι αυτό ο Μελετίου μας το προσφέρει στην επόμενη ενότητα.

ΙΙΙ].  ΜΕΡΟΣ Γ’ ΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ; Ή ΑΛΛΙΩΣ: ΠΩΣ ΠΟΡΕΥΟΜΑΣΤΕ; Ο συγγραφέας, προτάσσοντας τον μύθο του Ατρέα,[vii] απέδειξε πόσο μοιάζουμε εμείς οι Νεοέλληνες με τους πρωταγωνιστές του μύθου, συναγωνιζόμενοι σε ανοσιουργήματα, αναμένοντας κάθε φορά μια Ιφιγένεια να μας σώσει. Η ρήση «Η Ελλάδα τρώει τα παιδιά της» είναι πάντα επίκαιρη και η ανάγκη παρουσίας ενός μεγάλου ηγέτη είναι επιβεβλημένη κάθε εποχή. Η υπομονή και η μεθοδικότητα ως αρετές λείπουν από τους πολιτικούς και είναι ξένες στους Έλληνες. Το παράδειγμα του βασιλιά Αγησίλαου της Σπάρτης που, ως σύμμαχος του Νεκτανεβώ της Αιγύπτου, κατάφερε πριν την ολοκλήρωση του τείχους των εχθρών γύρω από το στρατόπεδό του, να τους σκοτώνει με δόσεις από ένα ανολοκλήρωτο άνοιγμά του, αποδεικνύει τη μεγάλη σπουδαιότητα της υπομονής και της ψυχραιμίας, ως εφόδια ικανά να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα. Η «Σκοτεινή Τριάδα» που προτείνει ο Μελετίου αναλύοντας τους τύπους του σύγχρονου Νεοέλληνα, κατατάσσοντάς τους μάλιστα σε Νάρκισσους, Μακιαβελικούς και Ψυχοπαθείς είναι λίαν διαφωτιστικοί. Ναρκισσισμός:[viii] <Νάρκισσος.[ix] Είναι τύπος διαταραχής προσωπικότητας (της ναρκισσιστικής διαταραχής) είτε από απλούς ανθρώπους χωρίς γνώσεις ψυχολογίας, που θέλουν να περιγράψουν ένα άτομο του στενού ή ευρύ κοινωνικού περίγυρού τους,  το οποίο συμπεριφέρεται υπέρμετρα εγωκεντρικά. Είναι λανθασμένο όμως αυτοί οι δύο τρόποι χρήσης να συγχέονται, γιατί δεν είναι απαραίτητο ένας υπέρμετρα εγωκεντρικός να κρύβει ναρκισσιστική διαταραχή. Ως αίτια ναρκισσισμού είναι η ηθική μείωση, η κακοποίηση στην παιδική (ή και εφηβική) ηλικία, η έλλειψη αγάπης από τους γύρω ανθρώπους και κυρίως από γονείς, γενετικοί παράγοντες, συναίσθημα ανεπάρκειας, κλπ. Τα παραπάνω δημιουργούν αρχικά έναν αδύναμο χαρακτήρα, ο οποίος θεωρεί τον εαυτό του ως θύμα. Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τον ναρκισσισμό ως την σκοτεινή πλευρά του ατομικισμού και του εγωκεντρισμού. Εγωκεντρικός είναι ο άνθρωπος, ο οποίος θέλει να έχει όλα τα φώτα της δημοσιότητας πάνω του, δηλ. να αποτελεί το κύριο αντικείμενο απασχόλησης από τους υπόλοιπους ανθρώπους. Όλοι οι άνθρωποι φέρουν ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά, μια και αυτό είναι αναγκαίο για την οντογενετική μας εξέλιξη. Οι άνθρωποι αναπαράγουν με την αυτοεκτίμηση και το συναίσθημα ότι αξίζουν μια ιδεώδη εικόνα του εαυτού τους. Αυτή τους βοηθάει να είναι σε θέση να εκπροσωπήσουν τα συμφέροντά τους αμερόληπτα κι αποτελεσματικά και να είναι ευτυχισμένοι  μια και βρίσκουν αναγνώριση από τους συνανθρώπους τους. Πολλές φορές μάλιστα πιστεύουν ότι έχουν περισσότερες ικανότητες από αυτές που πραγματικά κατέχουν. Έτσι τα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά συμβάλλουν στην ψυχική μας ισορροπία και μας δίνουν κίνητρα για να δράσουμε και να αποκτήσουμε ακόμα περισσότερες δεξιότητες. Ο ναρκισσισμός γίνεται παθογενής και ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας, όταν οι εγωκεντρικοί άνθρωποι δεν μπορούν να ζήσουν εάν δεν ικανοποιήσουν την ανάγκη τους να τους θαυμάζουν και έχουν την τάση να πιστεύουν ότι έχουν μια υπεραξία σε σχέση με τους άλλους (progressive narcissism, αύξων ναρκισσισμός). Κάνουν μάλιστα τα πάντα για να το πετύχουν, αψηφώντας προσωπικούς κινδύνους και θέτοντας πολλές φορές ομάδες (π.χ. οικογένεια, εταιρεία, κράτος) σε κίνδυνο. Τυπικά συμπτώματα είναι η συναισθηματική αστάθεια και διπολικότητα, συναισθήματα ανεπάρκειας, ακραία ευαισθησία σε κριτική, μοναξιά, άγχος και ανεξέλεγκτος θυμός. Πολλές φορές συναντούμε κοντά στους αύξοντες νάρκισσους τους μείζονες (regressive ή co-narcissism, μείζων ναρκισσιμός), που παίζουν τον ρόλο των θαυμαστών. Οι ίδιοι δεν αισθάνονται ικανοί να φτάσουν ποτέ τον αύξοντα νάρκισσο, παρόλα αυτά όμως ποθούν κάτι τέτοιο. Οι ναρκισσιστές διακρίνονται κυρίως από τα εξής βασικά χαρακτηριστικά: 1) Υπέρμετρη αυτοπεποίθηση, η οποία πρέπει να επιβεβαιώνεται συνεχώς (μεγαλομανία) και αυτού του είδους ο ναρκισσισμός προέρχεται από μια διαταραγμένη αυτοεκτίμηση, για αυτό και οι ναρκισσιστές χρειάζονται συνεχώς αναγνώριση και θαυμασμό. Μπορούν να νιώσουν ευτυχείς μόνο όταν βρίσκονται στο προσκήνιο. 2) Ισχυρή επιθυμία για κυριαρχία πάνω στους άλλους που τους θεωρούν κατώτερους. 3) Έλλειψη βούλησης να ενσωματώσουν τα συναισθήματα και τις αποφάσεις των άλλων στις δικές τους αποφάσεις και πλάνα. 4) Διακρίνονται από μία σχετική ανησυχία και ανυπομονησία. 5) Δεν υποβάλλουν τον εαυτό του σε κριτική: Την κριτική την εκλαμβάνουν ως απειλή και αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες στο να την αποδεχτούν. 6) Η έλλειψη ενσυναίσθησης. 7) Δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες των συνανθρώπων  τους. Η καλή πλευρά των ατόμων με ναρκισσιστική διαταραχή είναι πως τα άτομα είναι πολλές φορές κοινωνικά, ανοιχτά σε νέα πράγματα και ιδέες και πολλοί άνθρωποι τους βιώνουν ως διασκεδαστικούς. Είναι πάρα πολύ εύγλωττα και δείχνουν ανοιχτά στους άλλους τι γνωρίζουν, ότι είναι καλά ενημερωμένοι και ότι γνωρίζουν πολλά. Ο ναρκισσισμός είναι η διαταραχή προσωπικότητας, όπου το άτομο ασχολείται υπερβολικά με τον εαυτό του, την εμφάνιση, τον τρόπο ομιλίας, ακόμα και την γλώσσα του σώματος και γενικότερα την εικόνα την οποία δημιουργεί στους άλλους. Περνάει έτσι πολύ χρόνο της μέρας μόνος. Σκοπός βέβαια απ’ όλη αυτή την ασχολία είναι να δημιουργεί θετική εκτίμηση στους γύρω του και έτσι να τους ασκεί ένα είδος εξουσίας. Το υπερβολικό ενδιαφέρον για τον εαυτό του οδηγεί στην κατάσταση του να αυτοθαυμάζεται. Σε σχέση με τον κοινωνικό περίγυρο, η ανάγκη του για θαυμασμό έχει δυσμενείς συνέπειες στο άτομο μια και αδυνατεί να καταλάβει τις ανάγκες και τα συναισθήματα άλλων. Έτσι του είναι δύσκολο να δημιουργήσει μια αληθινή σχέση με τους άλλους και διακατέχεται από το αίσθημα μοναξιάς που είναι και ο κυριότερος παράγοντας κατάθλιψης. Στις ερωτικές σχέσεις δυσκολεύεται να αγαπήσει και χρησιμοποιεί τον/την σύντροφο του ως μέσο ανάδειξης. Επιδιώκει ανθρώπους υψηλής κοινωνικής τάξης κι αλλάζει συνήθως γρήγορα σύντροφο επιλέγοντας, όπως πάντοτε, με κριτήριο να κερδίσει τη γνώμη των άλλων κάποιον εξίσου σημαντικό άνθρωπο. Αρχικά μπορεί ο σύντροφος του νάρκισσου να τον θαυμάζει και γι’ αυτό η σχέση να εξελίσσεται ομαλά, αφού αυτός είναι και ο σκοπός του νάρκισσου ο θαυμασμός της εικόνας που δημιουργεί για τον εαυτό του. Στη συνέχεια, όταν τεθεί στο ζευγάρι το θέμα της αγάπης αρχίζει η σχέση σταδιακά να καταρρέει, μια και δεν νοιάζονται και δεν αγαπούν πραγματικά οι νάρκισσοι τους συντρόφους τους (παρόλο που ισχυρίζονται το αντίθετο). Σκοπός τους είναι να διαλέγουν άτομα, ώστε να μπορούν οι ίδιοι τους να προβληθούν. Για αυτόν τον λόγο διαλύεται μετά από λίγο καιρό η σχέση τους, ώσπου να βρεθεί κάποιος άλλος θαυμαστής/θαυμάστρια, που θα είναι μοναδικός στον τομέα του. Όπως και στις επαγγελματικές, έτσι και στις φιλικές σχέσεις, επιλέγει άτομα υψηλής κοινωνικής τάξης, για να νιώθει και ο ίδιος σημαντικός, άτομα που τον θαυμάζουν και έχουν θετική εκτίμηση για αυτόν. Για να αποδείξει ότι αξίζει, επιδιώκει με κάθε τρόπο να κατατάσσεται στους μη κοινούς θνητούς αλλά σε μία ανώτερη κοινωνική τάξη, σε μια ελίτ. Αυτό αποτελεί ψυχολογικό τραύμα, γι’ αυτό και επιδιώκει να γίνει κάποιος εκδικούμενος γι’ αυτά που του συνέβησαν στη ζωή του. Έχει αρνητική εικόνα για τον κόσμο γύρω του. Στο ασυνείδητο επεξηγείται ως κατώτερος που μεταφράζεται ως χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενώ στη συμπεριφορά του και στα σκεπτόμενα που ελέγχει ο ίδιος, το ανόμοιος το επεξηγεί ως ανώτερος, καταφεύγοντας σε ιδέες μεγαλομανίας και συχνά παρανοϊκές. Μπορεί, για παράδειγμα, να νομίζει ότι είναι απόστολος του Θεού και κατέβηκε στη Γη για μια ειδική αποστολή ή γενικά σκέψεις που τον κάνουν να θεωρεί τον εαυτό του ανώτερο, διαφορετικό και μοναδικό. Έτσι εκτοξεύεται λόγω του εγωκεντρισμού και της μανίας του για δόξα σε υψηλές θέσεις. Όταν ο άλλος δεν τον αντιμετωπίζει με τον συνήθη τρόπο που θέλει (να τον θαυμάζουν και να του κάνουν συνεχώς κομπλιμέντα), τότε θυμώνει και μπορεί ακόμη να αλλάξει η εκτίμηση που τρέφει για αυτό το πρόσωπο. Όταν ανακαλύπτει ότι οι ιδέες μεγαλομανίας δεν ισχύουν, για παράδειγμα αν χάσει κάπου και έτσι δει ότι δεν είναι καλύτερος από τους άλλους οι συνέπειες θα είναι εξίσου άσχημες. Όταν δέχεται κριτική από άλλα άτομα, γιατί φοβάται ότι θα ανακαλύψουν τον πραγματικό εαυτό του που κρύβει (ότι δηλαδή θα τον καταλάβουν) και θα χάσει όλη τη θετική εκτίμηση του κόσμου που κέρδισε μέσα από το θέατρο. Μπορεί χωρίς τη μεσολάβηση κάποιου συμβάντος να συνειδητοποιήσει τα παραπάνω, τότε το αποτέλεσμα θα είναι ίδιο: Η μοναξιά που τον πνίγει μπορεί να τον οδηγήσει σε κατάθλιψη. Οι νάρκισσοι επιλέγουν δουλειές που θα τους δώσουν τη δυνατότητα να είναι στο επίκεντρο, να είναι διάσημοι και θα τους εντάξουν στην ανώτερη κοινωνική τάξη, έτσι ώστε να υπερέχουν από τους κοινούς θνητούς. Τέτοιες δουλειές είναι οι τραγουδιστές, τα μοντέλα, οι ηθοποιοί, οι μάνατζερ, οι πολιτικοί, οι επιχειρηματίες, οι παρουσιαστές κ.α. Έχει αποδειχθεί μάλιστα ότι οι διάσημοι είναι κατά 13% πιο νάρκισσοι από τους υπόλοιπους ανθρώπους. Οι νάρκισσοι δύσκολα αναζητούν ψυχολογική υποστήριξη. Τις περισσότερες φορές αρνούνται την πάθηση. Η θεραπεία πραγματοποιείται με ψυχοθεραπεία, και αν το άτομο αντιμετωπίζει και κατάθλιψη τα φάρμακα ίσως να είναι απαραίτητα.

Είναι αρκετά σημαντικό να εξεταστεί κατά πόσο τα στοιχεία του ναρκισσιστικού χαρακτήρα είναι όντως στοιχεία χαρακτήρα και όχι συμπτώματα κοινωνιοπάθειας, υπομανίας ή μανίας ή διπολικής διαταραχής. Σε περίπτωση που έχουμε κάποια άλλη διαταραχή προσωπικότητας, τα φαινομενικά ναρκισσιστικά στοιχεία του χαρακτήρα είναι περιοδικά και άμεσα εξαρτημένα από τις διακυμάνσεις στη διάθεση του ασθενούς. Η ψυχολογία ενός νάρκισσου, όπως φάνηκε και παραπάνω από την περιγραφή, είναι αρκετά πολύπλοκη και τίθεται ένα μεγάλο θέμα στο είναι και φαίνεσθαι. Ένας νάρκισσος είναι ένας καλός ηθοποιός γιατί τα προβλήματα που τον βαραίνουν και διαμόρφωσαν αρχικά ένα χαρακτήρα αδύναμο δεν τα έχει ξεφορτωθεί, απλώς τα έχει κρύψει καλά. Γι’ αυτό και συχνά νάρκισσοι λένε εκφράσεις όπως: «Δεν με ξέρει κανείς πραγματικά». Μακιαβελισμός: Με τον όρο Μακιαβελισμός (<Μακιαβέλι Νικολό)[x] στη στενή του έννοια, εννοείται εκείνη η πολιτική θεωρία σύμφωνα με την οποία η κυβέρνηση ή ο ηγεμόνας άλλοτε μίας χώρας, εκτιμώντας τις περιστάσεις, μεταχειρίζεται οποιοδήποτε μέσο, ηθικά ορθό ή μη, προκειμένου να προστατεύσει το κράτος του, δηλ. τακτική του «Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Στην ευρεία έννοιά του ο μακιαβελισμός προσέλαβε διαφορετικό αμοραλιστικό και δημώδες περιεχόμενο, σύμφωνα με το οποίο επιτρέπεται η άρση κάθε ηθικού φραγμού, μηχανορραφία και η δολοπλοκία για την επίτευξη προσωπικών στόχων, ακόμα και άνομων, στα πλαίσια των ρυθμιστικών κανόνων μιας κοινωνικής ομάδας ή οποιασδήποτε μορφής κοινότητας. Σε αυτή την ευρύτερη έννοιά του δε θα πρέπει να ταυτίζεται με την πολιτική θεωρία, καθώς μακιαβελιστής με την ακριβή έννοια του όρου είναι εκείνος που ασπάζεται την πολιτική διδασκαλία του Νικολό Μακιαβέλι.[xi] Σήμερα οι ψυχολόγοι διακρίνουν πολλά στοιχεία ανάμεσα στον ναρκισσιστή, στον μακιαβελιστή και τον ψυχοπαθητικό. Παρά τα κοινά χαρακτηριστικά του νάρκισσου (μεγαλομανία), του ψυχοπαθητικού (έλλειψη κοινωνικότητας και συμπόνιας), αντιθέτως ο μακιαβελιστής δουλεύει υπογείως για την προώθηση των συμφερόντων του, δίνοντας μεγάλη σημασία στη μελέτη της ανθρώπινης φύσης και στον παράγοντα τύχη. Πολλές φορές εργάζεται ασυνείδητα για τους στόχους του και χρησιμοποιεί τη συκοφαντία, την παραπλάνηση και συγκάλυψη και το ψέμα, κοινή τακτική των βουλευτών για αναρρίχηση τους στην εξουσία. Πραγματικοί εχθροί του είναι η ειλικρίνεια και η υποψία των άλλων που του ασκούνται, κάτι που φοβάται πολύ. Συχνά τη χρησιμοποιεί συγκαλυμμένα για να αποσπάσει αλήθειες που μπορεί να χρησιμοποιήσει κατά το δοκούν. Ψυχοπάθεια:[xii] Η Ψυχοπάθεια είναι βασικά μια συναισθηματική διαταραχή. Ονομάζεται και Δυσλειτουργία Αντικοινωνικής Προσωπικότητας (Antisocial Personality Disorder). Οι ψυχοπαθείς, που ονομάζονται επίσης κοινωνιοπαθείς, κατηγοριοποιούνται ως άτομα που εμφανίζουν επιφανειακή γοητεία και ευφυΐα, αλλά δεν έχουν παραληρηματικές ιδέες ή νευρικότητα. Τα χαρακτηριστικά τους περιλαμβάνουν: Αναξιοπιστία, Συχνά ψέματα, Κακόβουλη συμπεριφορά και συμπεριφορά χειραγώγησης (είτε με προσανατολισμό στον στόχο είτε για την απόλαυση της ίδιας της πράξης), Έλλειψη τύψεων ή ντροπής,  Αντικοινωνική συμπεριφορά, Κακή κρίση και αποτυχία να μάθουν από τα λάθη τους, Ανικανότητα για αγάπη, Φτώχεια στα γενικά συναισθήματα, Απώλεια διορατικότητας, Μη ανταπόκριση στις προσωπικές σχέσεις, Συχνή ανάγκη για διέγερση, Φουσκωμένο αίσθημα αυτοεκτίμησης,  Ανικανότητα να εκλογικεύσουν τη συμπεριφορά τους, Ανάγκη για πλήρη εξουσία,  Ανάγκη να κυριαρχούν πάνω στους άλλους. Αν και οι ψυχοπαθείς δεν αισθάνονται συγκίνηση με τη συνήθη έννοια, βιώνουν πλήξη, φθόνο, χαρά, περιφρόνηση, σαδιστική ευχαρίστηση, θυμό και δίνουν ενδείξεις κατάθλιψης. Σε γενικές γραμμές, εκείνοι που θεωρούν ότι η συμπεριφορά αυτή προκαλείται από περιβαλλοντικούς παράγοντες, χρησιμοποιούν τον όρο κοινωνιοπαθείς και οι πιστοί της βιολογικής θεωρίας χρησιμοποιούν τον όρο ψυχοπαθείς.

Η ψυχοπάθεια μοιάζει με την Αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας ή τη Διαταραχή διαγωγής. Αυτοί οι τύποι χαρακτήρων, αποτελούν περίπου το 4% του πληθυσμού και καλύπτουν όλα τα επίπεδα της κοινωνίας. Οι ψυχοπαθείς μπορούν να βρεθούν σε κάθε κοινωνική τάξη, ράτσα, επάγγελμα και κουλτούρα. Πολλοί ψυχοπαθείς ποτέ δεν πάνε στη φυλακή ή οπουδήποτε αλλού. Φαίνεται να λειτουργούν αρκετά καλά,  όπως οι δικηγόροι, οι γιατροί, οι ψυχίατροι, οι ακαδημαϊκοί, οι μισθοφόροι, οι αστυνομικοί, οι ηγέτες θρησκειών, το στρατιωτικό προσωπικό, οι άνθρωποι των επιχειρήσεων, οι συγγραφείς, οι καλλιτέχνες, οι ηθοποιοί, κοκ, χωρίς να παραβιάζουν τον νόμο. Η νοημοσύνη τους, το οικογενειακό ιστορικό, οι κοινωνικές δεξιότητες και οι περιστάσεις, τους επιτρέπουν να κατασκευάσουν μια μάσκα κανονικότητας. Μεταξύ τους βρίσκονται διεφθαρμένοι και ανάλγητοι πολιτικοί, γρήγορα ανερχόμενοι καριερίστες, αυταρχικοί ηγέτες, καταχραστές και επιθετικά πρόσωπα. Ένα κοινό χαρακτηριστικό είναι η συστηματική εμπλοκή στην εξαπάτηση και χειραγώγηση των άλλων για προσωπικό κέρδος. Στην πραγματικότητα, μπορούν να βρεθούν στην κοινωνία μας πολλοί επιτυχείς και προσαρμοσμένοι μη-βίαιοι ψυχοπαθείς. Οι περισσότεροι από αυτούς τους ανθρώπους δεν βρίσκονται μόνο στις εκκλησίες, στα σχολεία, στις φιλανθρωπικές οργανώσεις, καθώς και τους χώρους εργασίας, αλλά από την ίδια τη φύση τους, είναι πιθανό να τα διοικούν. Είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό του ψυχοπαθή να θέτει τον εαυτό του σε θέσεις επιρροής, όχι για την παροχή δημόσιας υπηρεσίας, αλλά για την εξουσία. Η εμπειρία της ευχαρίστησης δεν είναι αμοιβαία για τον ψυχοπαθή, είναι διαθέσιμη μόνο μέσω των σαδιστικών καναλιών της δύναμης και του ελέγχου. Η επίτευξη δύναμης για την εξουσία είναι η φύση του ψυχοπαθή. Του αρέσει να έχουν δύναμη και έλεγχο πάνω στους άλλους. Η ανάγκη για απόλυτη εξουσία πάνω στους άλλους και η επιθυμία να προκαλέσουν πόνο για την απόλαυση βλέποντας τους άλλους να υποφέρουν, δεν είναι σχεδόν ποτέ εμφανής στον περιστασιακό παρατηρητή. Ο λόγος για αυτό είναι ότι ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό του ψυχοπαθούς είναι η μεταμφίεση. Έτσι, δυστυχώς, τα άτομα αυτά συνήθως μεταμφιέζουν τους εαυτούς τους και τους παρουσιάζουν ως πολύ εγκάρδιους ανθρώπους. Εάν έχουν τεράστια πλούτο, μπορείτε να στοιχηματίσετε ότι ως μέρος της μεταμφίεσής τους θα δημιουργήσουν φιλανθρωπικές οργανώσεις. Σε πολύ μικρή ηλικία μαθαίνουν ότι με ευκολία μπορούν να προκαλέσουν ψυχική και συναισθηματική βλάβη στους άλλους. Μπορούν επίσης να μάθουν πώς να ανιχνεύουν άλλους σαν κι αυτούς μέσα από ένα πλήθος κανονικών ανθρώπων. Ξεκινώντας στην παιδική τους ηλικία, οι περισσότεροι από αυτούς μαθαίνουν να μιμούνται φυσιολογικές συναισθηματικές αντιδράσεις, προκειμένου να εναρμονιστούν με την κοινωνία. Είναι ειδήμονες στο να χρησιμοποιούν τη γοητεία τους και τις υπόγειες ικανότητες τους για να πορευτούν στην κοινωνία, αφήνοντας πίσω τους ως επακόλουθο, κατεστραμμένες ζωές. Τις περισσότερες φορές ο τυπικός ψυχοπαθής θα φανεί ιδιαίτερα ευχάριστος και θα κάνει μια σαφώς θετική εντύπωση όταν τον συναντάμε για πρώτη φορά. Ενεργητικός και φιλικός στη στάση του, είναι εύκολος στην επικοινωνία και φαίνεται να έχει πολλά πραγματικά ενδιαφέροντα. Δεν υπάρχει τίποτα περίεργο ή αλλόκοτο σ’ αυτόν, καθώς και από κάθε άποψη τείνει να ενσαρκώσει την έννοια ενός καλά προσαρμοσμένου, ευτυχισμένου ανθρώπου. Οι ψυχοπαθείς είναι συχνά πνευματώδεις. Μπορεί να είναι ευχάριστοι και διασκεδαστικοί συζητητές, έτοιμοι με γρήγορη και έξυπνη ανταπόκριση, και μπορεί να πουν απίθανες αλλά πειστικές ιστορίες που οι ίδιοι ρίχνουν στον εαυτό τους ένα καλό φως. Μπορούν να είναι πολύ αποτελεσματικοί στην παρουσίαση του εαυτού τους και συχνά είναι πολύ αγαπητοί και γοητευτικοί. Θυμηθείτε ότι οι περισσότεροι από αυτούς δεν βλάπτουν ψυχικά τους ανθρώπους, αλλά ενδιαφέρονται για την ψυχική και την συναισθηματική κυριαρχία. Για την επίτευξη αυτών των στόχων, θα χρησιμοποιήσουν την μάσκα της λογικής για να θέσουν τον εαυτό τους σε θέσεις εντός της κοινότητάς σας. Οι θέσεις αυτές μπορούν να περιλαμβάνουν σχολικά συμβούλια, φιλανθρωπικές οργανώσεις, ανατρεπτικές οργανώσεις, φιλοζωικές οργανώσεις, εκκλησίες, οργανώσεις για την προστασία του περιβάλλοντος, την πολιτική, την επιβολή του νόμου, ή οποιαδήποτε θέση που πιστεύουν ότι θα τους προσφέρουν εξουσία πάνω στους άλλους. Αυτά είναι τα μέρη όπου οι περισσότεροι ψυχοπαθείς καταλήγουν και όχι στη φυλακή. Ένα τυπικό άτομο, ανεξαρτήτως ιθαγένειας, θέλει μόνο να απολαύσει την επιτυχία στη δουλειά του, να είναι σε θέση να ζήσει ένα αρκετά υψηλό βιοτικό επίπεδο με εμπειρίες ταξιδιών και αναψυχής. Θέλει να φροντίζει την οικογένειά του στην ασθένεια και στην υγεία και να δώσει στα παιδιά του μία άρτια εκπαίδευση. Οι φιλοδοξίες του σταματούν εκεί. Δεν έχει καμία επιθυμία να ασκήσει εξουσία πάνω σε άλλους, να κατακτήσει άλλες χώρες ή λαούς, και να είναι βασιλιάς. Η προσανατολισμένη σε στόχους δολιότητα των ψυχοπαθών, η επιφανειακή γοητεία, η φιλική εξωτερική εμφάνιση, και η απουσία τύψεων, είναι τα χαρακτηριστικά που θα τους επιτρέψουν να επιτύχουν τους στόχους τους. Αν είναι επίσης άνθρωποι του πλούτου, θα τα χρησιμοποιήσουν σίγουρα τα χρήματα τους για να πετύχουν τους στόχους τους. Και επειδή η δολιότητα είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό του ψυχοπαθή, αυτό θα γίνει κατά πάσα πιθανότητα με τη δημιουργία μίας ανθρωπιστικής οργάνωσης. Τώρα ας εξετάσουμε το ιστορικό των ανθρώπων που ελέγχουν τον πλανήτη. Έχουν δημιουργήσει πολέμους για το κέρδος και τον έλεγχο, που είχαν ως αποτέλεσμα το θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων, για τους οποίους δεν νιώθουν καμία τύψη. Επέτρεψαν να συμβούν επιθέσεις, δημιούργησαν οικονομικές καταστροφές, και ανέτρεψαν κυβερνήσεις για να προωθήσουν τις φιλοδοξίες τους. Έχουν πει ψέματα επανειλημμένα σχετικά με τα γεγονότα αυτά με τη χρήση των ΜΜΕ που ελέγχουν, και της ακαδημαϊκής κοινότητας, την οποία επίσης ελέγχουν μέσω των αφορολόγητων ιδρυμάτων τους. Αυτοί οι πλούσιοι άνθρωποι μεταμφιέζονται ως σωτήρες της κοινωνίας. Μεταμφιέζονται χρησιμοποιώντας δημόσιες οργανώσεις για βιτρίνα, οι οποίες φαίνεται να είναι ανθρωπιστικού χαρακτήρα. Έχουν πει ψέματα επανειλημμένα όχι μόνο για τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα, αλλά έχουν δημιουργήσει σκόπιμα αυτές τις καταστροφές για δικό τους όφελος. Οι δικές τους δημοσιεύσεις αναφέρουν ότι σχεδιάζουν να εγκαταστήσουν μια παγκόσμια δικτατορία με αυτούς να έχουν τον πλήρη έλεγχο. Αυτοί οι άνθρωποι είναι τυπικοί ψυχοπαθείς. Ωστόσο, ως δημόσια πρόσωπα, μας εντυπωσιάζουν ως άνδρες οι οποίοι είναι συμπαθείς, έξυπνοι, εκλεπτυσμένοι, δίκαιοι, ανεκτικοί, στοχαστικοί, ευγενικοί και ανώτεροι που ενδιαφέρονται ειλικρινά για θέματα όπως το περιβάλλον, τα δεινά των ανθρώπων που πεθαίνουν από την πείνα στο εξωτερικό, τους άνεργους και αυτούς που μαστίζονται από τη φτώχεια. Επιπλέον, συχνά αναγνωρίζονται ως ηγέτες στην εύλογη επιθυμία για παγκόσμια ειρήνη και ηρεμία. Πολλοί είναι ενεργοί στο έργο της εκκλησίας και των φιλανθρωπικών οργανώσεων. Άλλοι δωρίζουν σε κοινωφελείς σκοπούς. Αναγνωρίζοντας αυτό το προσωπείο,  κανείς δεν θα μπορούσε ούτε στιγμή να υποψιαστεί τι συμβαίνει πραγματικά στις βαθιές, σκοτεινές γωνιές των διαβολικών μυαλών τους. Όταν οι ψυχοπαθείς κυβερνούν μια κοινωνία, η κοινωνία η ίδια παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά τους. Γενικά θα είναι διεφθαρμένη. Αλλά επειδή η εξαπάτηση αποτελεί πρωταρχικό χαρακτηριστικό του ψυχοπαθή, θα εμφανιστεί ανθρώπινη. Θα μπορεί κανείς να παρατηρήσει τα χαρακτηριστικά της στα υψηλότερα επίπεδα της κυβέρνησης αλλά και στους δρόμους. Αν θα θέλατε να δείτε την τρέλα ενός πολιτισμού υπό την ηγεσία μιας ψυχοπαθούς διακυβέρνησης, δεν χρειάζεται να επισκεφθείτε την πρωτεύουσα του κράτους ή μια μεγάλη πόλη, επειδή ακόμη και το μικρότερο χωριό θα παρουσιάζει αυτά τα χαρακτηριστικά.

Ο Μελετίου αναρωτιέται αν οι Νεοέλληνες έχουν όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά κι αν είμαστε έτοιμοι να ξεπουλήσουμε την ηθική μας για ίδιον όφελος. Λόγω της οικονομικής κρίσης των τελευταίων ετών η έκπτωση της ηθικής μας οφείλεται κατά τον συγγραφέα α) στον εσωτερικό λογοκριτή και β) στον εσωτερικό ηνίοχο του επιθυμητικού τμήματος της ψυχής. Ο λογοκριτής (ελέγχει τις πράξεις μας πριν γίνουν) διαμορφώνεται στα παιδικά μας χρόνια (οικογένεια, σχολείο, κοινωνικές εμπειρίες) και όχι από τις απαγορεύσεις, αλλά από τα ιδανικά και τις αξίες του καθενός μας. Ο δε ηνίοχος είναι ο έλεγχος των ορμών, παρορμήσεων και επιθυμιών –  η χαλιναγώγησή τους. Εξετάζοντας όμως όλη την πορεία της εξέλιξης των οργανισμών, διαπιστώνουμε πως αυτή ακολούθησε τη λογική ενός αυτοσχέδιου σχεδιασμού τροποποιήσεων και κτισίματος πάνω στην ήδη υπάρχουσα ποικιλομορφία. Συγκεκριμένα, η ιστορία όλων των οργανισμών για τον Μελετίου συνοψίζεται σε δύο καίριες λειτουργίες: 1) Οι οργανισμοί πρέπει να τρώνε και 2) πρέπει να αναπαράγονται. Κι εδώ υπάρχει η μακιαβελική θεώρηση της ζωής. Αυτό στους οργανισμούς επιτελείται αυτόματα γιατί δεν υπάρχει άλλη επιλογή. Κάποια κύτταρα αναγκάστηκαν να συμβιώσουν και να δημιουργήσουν εμάς. Η πορεία της εξέλιξης και η στρατηγική της επιβίωσης δημιούργησαν ομάδες μεγαλύτερες από αυτή της οικογένειας, θεσπίζοντας και επιτρεπτούς κανόνες και απαγορευτικούς. Η ανθρώπινη ιστορία είναι όμως γεμάτη αρνητισμό, ωμή βία, πολέμους, καταστροφές, δολοπλοκίες κλπ. Το θέμα αφορά και την Ελλάδα και δη την επιβίωση του ελληνικού πληθυσμού στο άμεσο μέλλον. Ο δοκιμιογράφος μας δημιουργεί ένα όρο τον Ενάρετο Μακιαβελισμό. Ο ενστερνισμός όμως της «Σκοτεινής Τριάδας» (Ναρκισσισμός, Μακιαβελισμός και Ψυχοπάθεια) αποτελεί λανθασμένη στρατηγική για τη σημερινή Ελλάδα. Η επίθεση είναι χαρακτηριστικό του σύγχρονου Έλληνα, σε αντίθεση με τα ζώα που, για να αποκτήσουν τη λεία τους, σχεδιάζουν εκ των προτέρων τις κινήσεις τους: Στήνουν την ενέδρα τους, σχεδιάζουν τους αντιπερισπασμούς και καθορίζουν το θήραμά τους. Ο Έλληνας δεν έχει μάθει να χάνει. Ο συγγραφέας δίνει τον ορισμό του Ενάρετου Μακιαβελισμού: Είναι η εφαρμογή των μεθόδων και των πρακτικών του ανταρτοπόλεμου στο πλαίσιο της ατομικής διανόησης. Κι εδώ ο αντάρτης μπορεί να γίνει πρότυπο για τον σύγχρονο Έλληνα. Ο αντάρτης μπορεί να φοβάται, αλλά ο φόβος δε θολώνει την κρίση του και δεν αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στο καθήκον και στην ευημερία του. Η ανάγκη του Νεοέλληνα από τη μια για την ικανοποίηση των υψηλών ιδανικών και των αξιών, η πίστη του στον Θεό, στην οικογένεια, στις παραδόσεις ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες και η επιδίωξη της Αρετής, κι από την άλλη τα αρνητικά χαρακτηριστικά του, όπως το αρχηγιλίκι, η φιλονικία, ο φανατισμός, η μπαμπεσιά και η πονηρία συμπίπτουν με τις ιδιότητες της «Σκοτεινής Τριάδας».  Ο Ενάρετος Μακιαβελισμός για τον συγγραφέα πρέπει να εκλαμβάνεται ως μια ψυχολογική στροφή που σκοπεύει στην επιδίωξη της Αρετής, αναγνωρίζοντας παράλληλα και τα στοιχεία της απόκρυψης, της παραπλάνησης και της παγίδευσης, μιας που ο όρος περιέχει αντιφατικά στοιχεία. Εξάλλου ο άνθρωπος γίνεται ενάρετος μετά από συνειδητή επιλογή. Ο ομηρικός Οδυσσέας είναι το κατεξοχήν παράδειγμα ενάρετου μακιαβελικού τύπου. Συνδυάζει λεοντώδη σωματική αλκή με τη σοφία του υπερήλικα και την πονηριά της αλεπούς. Σκοτώνει αλλά το κάνει με ανεξικακία, η πονηρία του έχει την εύνοια της Αθηνάς, κλέβει για ευγενικό σκοπό, τυφλώνει για να σώσει τους συντρόφους του, με άλλα λόγια ο Οδυσσέας είναι συμπυκνωμένος στο σώμα και το μυαλό του Ενός. Το βιβλίο του Μελετίου κλείνει με τον Μύθο του Λιονταριού, του Λύκου και της Αλεπούς. [xiii] για να αποκαλύψει πως οι συμπεριφορές δεν έχουν αλλάξει και πολύ από τότε:  Στα πρώτα και τα παλιά τα χρόνια, όλα τα ζώα μαζεύτηκαν απ’ έναν τόπο κι έκαμαν συμβούλιο, για να εκλέξουν βασιλέα. Όλα τα ζώα συμφώνησαν, ότι απ’ όλα πιο αντρειωμένο είναι το λιοντάρι και αυτό πρέπει να είναι ο βασιλέας τους. Έβαλαν λοιπόν το στεφάνι στο κεφάλι του λιονταριού και έγινε βασιλέας.  Mε  τα χρόνια όμως το λιοντάρι αρρώστησε και κείτονταν στο στρώμα. Όλα τα ζώα πήγαν και είδαν το βασιλέα τους, που ήταν άρρωστος.

Mια  μέρα ο λύκος, ένας άσπρος λύκος, πήγαινε να ιδεί το λιοντάρι. Kει που πήγαινε, βρίσκει στον δρόμο την αλεπού και της λέει:

– Aλεπού, άιντε να πάμε να ιδούμε τι κάνει ο πολυχρονεμένος ο βασιλιάς μας· είναι άρρωστος.

– Πήγαινε, σαν θέλεις, είπε η αλεπού· μήπως είναι εκείνος καλύτερος από μένα και θα πάω εγώ στα πόδια του; Aς έρθει εκείνος στα δικά μου τα πόδια.

O λύκος δεν της είπε τίποτε. Eχάρηκε μάλιστα που θα πάει και θα πει στο λιοντάρι «αυτό κι αυτό είπε η αλεπού», και θα φανεί αυτός καλός με το λιοντάρι. Xαιρόταν και πήγαινε στον δρόμο. H αλεπού πάλι πήγαινε από πίσω του σιγά-σιγά, να ιδεί τι θα πει στο λιοντάρι.

Πήγε ο λύκος, μπήκε μέσα κι έκατσε κοντά στο λιοντάρι. H αλεπού στάθηκε πίσω από μια κουρτίνα και άκουε τι λένε.

Σε λίγο λέει το λιοντάρι στον λύκο:

– Aυτή η αλεπού πολύ μας περηφανεύτηκε και δεν είπε: «O βασιλέας είναι άρρωστος, ας πάω να ιδώ τι κάνει.»

Tου λέει κι ο λύκος:

– O Θεός να σε πολυχρονίζει βασιλέα μου. Όταν ερχόμουν, την είδα την αλεπού και της είπα: «Άιντε να πάμε στο βασιλέα τον πολυχρονεμένο, να ιδούμε τι κάνει» και μου είπε: «εγώ δεν θα πάω· μήπως είναι καλύτερος από μένα;»

Eίπε τότε και το λιοντάρι:

– E και να έπεφτε από πουθενά στα χέρια μου! ήξερα εγώ τι να την έκανα.

Tη στιγμή εκείνη μπήκε μέσα η αλεπού κι επροσκύνησε τον βασιλέα.

– Aλεπού, της λέει, πού ήσουν ώς τώρα και δεν ήρθες να με δεις;

– Aχ, βασιλέα μου, λέει η αλεπού, δεν ξέρεις εγώ πού ήμουν! Άκουσα πως ήσουν άρρωστος και ρώτησα πού μπορώ να βρω έναν καλό γιατρό και μου είπαν, στο Mπαγδάτι είναι ένας γιατρός ξακουσμένος κι αμέσως ξεκίνησα κι επήγα στο Mπαγδάτι, για να τον φέρω να σε γιατρέψει. Eκείνος μου είπε: «Eγώ για να πάω δεν είναι ανάγκη. Eγώ ξέρω την αρρώστια του βασιλέα σας. Nα σου πω το γιατρικό του και, σαν πας, κάμετέ το: «Nα κόψετε στη μέση έναν λύκο, έναν άσπρο λύκο, και με το πετσί του να τυλίξετε το βασιλέα σας· αν δεν κάμετε αυτό, θα πεθάνει». Eγώ πάλι καθόλου δεν στάθηκα· μέσα σε μιαν ημέρα ήρθα.

O λύκος καθόταν εκεί δα. Eυθύς το λιοντάρι πρόσταξε κι έκοψαν τον λύκο κι ετύλιξαν στο πετσί του το λιοντάρι και γιατρεύτηκε.

Tότε είπε το λιοντάρι:

– Ω, του σκύλου τον γιο, τον λύκο! H αλεπού τόσο καλό μου έκαμε κι αυτός πολεμούσε να της κάνει κακό!

Η αλεπού, βλέποντας τον γδαρμένο λύκο, γέλασε και είπε:

– Δεν πρέπει κανείς να παρακινεί κανένα, εναντίον των άλλων, ειδικά τους ανωτέρους του. Πρέπει κάποιος να παρακινεί τους άλλους μόνο σε ευεργεσίες.

IV]. ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ: Το βιβλίο του Μελετίου με την πρόταση του Ενάρετου Μακιαβελισμού αποζημιώνει τον απαιτητικό αναγνώστη και καθιστά τον  συγγραφέα έναν πρώτης τάξεως στοχαστικό δοκιμιογράφο  και αναλυτή του χαρακτήρα του Έλληνα ανεξαρτήτως εποχής. Η δομή του είναι άρτια και τα επιχειρήματά του στεγάζουν ένα κείμενο μοναδικό και άμεσο. Γνωρίζοντας καλά τη ελληνική ψυχή,  ο Μελετίου προτείνει ρεαλιστικές λύσεις, αφού παραθέτει λόγο μεστό και κατανοητό. Τα ελληνικά του είναι άψογα. Παρόλο που στην αρχή μιλάει πως το βιβλίο απευθύνεται στους μαθητές Λυκείου και στους φοιτητές, θεωρούμε πως θα ήταν πολύ πετυχημένη ιδέα να διανεμηθεί στα  σχολεία και στα πανεπιστήμια της Ελλάδας και της Κύπρου, για να δουν οι σπουδαστές, σε μια περίοδο  ύφεσης των αξιών και της παντοδυναμίας μιας οικονομικής επιβολής των δυνατών του κόσμου, ποια είναι ακριβώς τα ζέοντα προβλήματα της εποχής και τι ρεαλιστικές λύσεις μας προσφέρει. Η βιβλιογραφία που παρατίθεται στο τέλος του βιβλίου είναι άκρως διαφωτιστική και το ίδιο  το εκτενές δοκίμιο του Μελετίου αποτελεί ένα γόνιμο συμπίλημα για διδαχή και εφαρμογή των προτάσεών του από τη νέα γενιά. Η Κρίση, Ακρισία & Ηθική αποτελεί ένα πολύτιμο πόνημα, σύγχρονο κι επίκαιρο, για κάθε ηλικία επειδή αφορά και θα αφορά τόσο τη σύγχρονη εποχή όσο και το ίδιο το μέλλον. Κι όσο για τις Εκδόσεις ΑΩ του Μιχάλη Πέτρου κατάφεραν ακόμη μια φορά να μας εκπλήξουν για την αρτιότητα μιας έκδοσης μοναδικής, συλλεκτικής, έχοντας στο εξώφυλλο ως κόσμημα, τον θαυμάσιο  πίνακα του Julien Bastien-Lepage, Diogenes (1873).

________________________________

¹ Οφείλουμε εδώ να προσθέσουμε πως οι σημερινοί ιστορικοί αναγνωρίζουν πως και η διδασκαλία του Αριστοτέλη ελάχιστη επίδραση είχε στην ψυχοσύνθεση του Αλέξανδρου, (κυρίως στην αποφασιστικότητα και στην ταχύτητα ρηξικέλευθης απόφασης), αν υπολογίσουμε τον απρόβλεπτο χαρακτήρα του, τις αθρόες σφαγές σε Ελλάδα και Περσία, τη μεγαλοψυχία, την ευερεθιστικότητά του, τη σταδιακή αλλοίωση του χαρακτήρα, τη μανία να τον προσκυνούν ως ηγέτη της Περσίας, την οικειοποίηση περσικής ζωής και εθίμων, κ.α.

² Τα όρια της σημασίας κάθε λέξης υπάρχουν και στις τρεις. Η σοφία είναι η δυνατότητα να συνδυάζεται μια κεκτημένη γνώση με την εμπειρία και την έμφυτη κατανόηση. Είναι η φρόνιμη και λογική εφαρμογή της γνώσης. Επίσης, μπορεί να λεχθεί ότι η σοφία είναι η σφαιρική κρίση και αντίληψη καταστάσεων και γεγονότων. Η σύνεση είναι η λογική και η επεξεργασμένη σκέψη που δεν απαιτεί ακραίες ενέργειες. Η φρόνηση ο τρόπος σκέψης και αντίστοιχη πρακτική που χαρακτηρίζεται από λογική, σύνεση, ωριμότητα. «Ἡ μὲν φρόνησις αἰτία τοῦ πράττειν ὀρθῶς τὰ πράγματα· ἡ δὲ σωφροσύνη τοῦ κρατεῖν τῶν ἐπιθυμιῶν καὶ ὑπὸ μηδεμιᾶς ἡδονῆς δουλοῦσθαι͵ ἀλλὰ κοσμίως ζῆν.» Αριστοτέλης.

³ Στο σημείο αυτό, το όλο θέμα χρειάζεται μεγάλη προσοχή και συζήτηση. Η σύγχρονη γλωσσική πενία δεν γιατρεύεται με την κατάκτηση της αρχαίας γλώσσας, αλλά με την κατάκτηση της Νέας Ελληνικής, της οποίας οι ρίζες της είναι αρχαίες. Η σύγχρονη γλώσσα είναι κι αυτή πλούσια παρ’ όλο που δεν χρησιμοποιείται στο σύνολό της και η γνώση του πολυτονικού (που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά τον 9ο αιώνα μ.Χ. από τους βυζαντινούς λογίους), δεν καθιστά φτωχούς και αγράμματους τους Νεοέλληνες. Η Νέα Ελληνική δεν καταργεί λέξεις, αλλά τις ενσωματώνει με νέα ερμηνεία ή τις συμπλέκει με νέες για να δοθεί άλλη σημασία. Η γλώσσα εξελίσσεται αφομοιώνοντας παλιά στοιχεία με νέα. Απλώς το όλο θέμα απαιτεί ένα συνετό Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα που σε κάνει να γνωρίσεις την αρχαία ελληνική γλώσσα, αρκεί να θυμηθούμε, εμείς οι μεγαλύτεροι το Αναγνωστικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης, του Γεωργίου Ζούκη που διδασκόμασταν πριν πολλά χρόνια στις δύο πρώτες τάξεις του Γυμνασίου, ενώ στην Β’ τάξη, παράλληλα με αυτό, το οποίο περιελάμβανε την ολοκλήρωση της διδασκαλίας της Γραμματικής και του Συντακτικού της Αρχαίας Ελληνικής, η διδασκαλία περιελάμβανε  και την Κύρου Ανάβαση του Ξενοφώντα).

⁴ Σύμφωνα με τον Ιωάννη Στοβαίο, ο Θεάγης έγραψε το έργο Περί αρετών. Ο Ιωάννης Στοβαίος έζησε τον 5ο αιώνα μ.Χ. Καταγόταν από τους Στόβους της Μακεδονίας (Παιονία). Το γνωστότερό του έργο είναι το Ανθολόγιο, το οποίο αποτελείται από περισσότερα από 500 αποσπάσματα έργων ποιητών, φιλοσόφων και ρητόρων, έργο μεγάλης αξίας, επειδή σώθηκαν αποσπάσματα χαμένων έργων. Ο συγγραφέας θέλοντας να αφήσει στον γιο του Σεπτίμιο μια παρακαταθήκη σοφίας, ώστε να διορθώσει τα ελαττώματα του χαρακτήρα του, συγκέντρωσε στο έργο του αυτό το απόσταγμα της σοφίας 204 φιλοσόφων και ιστορικών. Το έργο εκτεινόταν σε τέσσερα βιβλία, αλλά δεν σώζεται ολόκληρο και μάλιστα σε αυτό έχουν γίνει μεταγενεστέρως επεμβάσεις. Η πρώτη έκδοση έγινε το 1536 στη Βενετία.

⁵ Με τον όρο Ψυχρός Πόλεμος έμεινε γνωστός στην ιστορία ο ανταγωνισμός σε γεωπολιτικό, στρατιωτικό και οικονομικό επίπεδο, ανάμεσα σε δύο κύρια μπλοκ χωρών (το Δυτικό Μπλοκ, με ηγέτιδα δύναμη τις ΗΠΑ και το Ανατολικό Μπλοκ με ηγέτιδα δύναμη την ΕΣΣΔ) από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι την πτώση της ΕΣΣΔ). Οι ιστορικοί δεν συμφωνούν πλήρως, όσον αφορά την οριοθέτηση της αρχής της περιόδου, όμως είναι γενικά αποδεκτό το διάστημα από το 1947 μέχρι το 1991. Μετά την λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, η Συμμαχία που νίκησε ολοκληρωτικά τις δυνάμεις του Άξονα διαλύθηκε. Οι δύο ισχυρότερες δυνάμεις στον πλανήτη ήταν πλέον οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ και τις χώριζαν αβυσσαλέες διαφορές σε όλα τα επίπεδα: Η ΕΣΣΔ ήταν μονοκομματικό σοσιαλιστικό κράτος βασισμένο στις αρχές του Μαρξισμού-Λενινισμού, ενώ οι ΗΠΑ ήταν κράτος με καπιταλιστική οικονομία και δημοκρατικό καθεστώς. Χρησιμοποιήθηκε ο όρος «ψυχρός» διότι δεν συνέβη κάποια κύρια ένοπλη σύρραξη ανάμεσα στους δύο συνασπισμούς χωρών, παρόλο που συνέβησαν περιφερειακές συρράξεις σε διάφορες περιοχές του πλανήτη (Κορέα, Βιετνάμ, Αφγανιστάν κ.α.) με άμεση ή έμμεση εμπλοκή των δύο πλευρών.

⁶ Το θέμα της ομοφυλοφιλίας είναι πολύπλοκο και υπάρχει ακόμα διαμάχη ανάμεσα στους επιστήμονες αν είναι επίκτητη ή γονιδιακή. Ωστόσο ο τύπος του θηλυπρεπούς ομοφυλόφιλου ακόμα επικρατεί στις θεατρικές επιθεωρήσεις ως κασκαρίκα ή κύριο νούμερο, κάτι που ισοδυναμεί με ευτέλεια αυτής της συμπεριφοράς, κάτι σαφώς κατακριτέο, αλλά σίγουρα πάντα επίκαιρο γιατί «πουλάει». Το θέμα του ανδροπρεπούς ομοφυλόφιλου είναι αυτό που διχάζει και προβληματίζει, κι αυτό ακόμα προβάλλεται στην ελληνική τηλεόραση με τρόπο ωμό και χονδροειδέστατο. Πάντως, αυτό που μπορούμε να παραδεχτούμε είναι ότι ο ικανός σκηνοθέτης είναι αυτός που θίγει το ευαίσθητο αυτό θέμα διακριτικά και όχι κραυγαλέα, κάτι σαφώς αποδεκτό και απόλυτα σεβαστικό. Εφόσον δεν γνωρίζουμε απόλυτα τη φύση της ομοφυλοφιλίας και δεν ξέρουμε με σιγουριά αν το θέμα αυτό σε επιλέγει ή το επιλέγεις, θεωρούμε πως απαιτείται σεβασμός και διάκριση.

⁷ Ο Ατρέας (Ἀτρεύς (ἀτρεῆς), ἀ-(μη) + τρέω (τρέμω), ο ατρόμητος, γιος του Πέλοπα και της Ιπποδαμείας, ήταν βασιλιάς των Μυκηνών που ανήκε στο καταραμένο γένος των Τανταλιδών. Παντρεύτηκε την Αερόπη με την οποία απέκτησε δύο παιδιά, τον Αγαμέμνονα και τον Μενέλαο. Ο Ατρέας ήταν απόγονος καταραμένου γένους, του οποίου η ιστορία αρχίζει με το έγκλημα του Τάνταλου και συνεχίστηκαν και μετά. Ο Πέλοπας θα σκοτώσει τον Μυρτίλο, έναν από τους γιους του Ερμή, ο οποίος στη συνέχεια ορκίστηκε να εκδικηθεί τους απόγονους του Πέλοπα, τους Πελοπίδες. Ο Πέλοπας είχε κάνει ένα γιο με την νύμφη Αξιόχη, τον Χρύσιππο, ένα πολύ όμορφο παιδί. Η γυναίκα του η Ιπποδάμεια φοβήθηκε όμως ότι θα τον έκανε κληρονόμο και διάδοχο του βασιλείου του, και γι’  αυτό τον σκότωσε. Ο Ατρέας κατέφυγε στις Μυκήνες και ανέλαβε καθήκοντα αντικαταστάτη στην αυλή του ανιψιού του, του Ευρυσθέα, που ήταν βασιλιάς και πολεμούσε τους Ηρακλείδες. Όταν ο Ευρυσθέας σκοτώθηκε στην μάχη, ο Ατρέας τον διαδέχτηκε και έγινε βασιλιάς. Κατά άλλους, μετά τον θάνατο του Ευρυσθέα ανέλαβε βασιλιάς ο πατέρας του ο Σθένελος κι επέτρεψε στον Ατρέα αλλά και στον αδερφό του τον Θυέστη να παραμείνουν στην Μιδέα της Αργολίδας ως φιλοξενούμενοί του. (Μετά από έναν χρησμό του μαντείου που είπε ότι ένας Πελοπίδας πρέπει να κυβερνήσει το βασίλειο και μετά τον θάνατο του Σθένελου και του Θυέστη, έγινε ο Ατρέας βασιλιάς). Ο Ατρέας είχε υποσχεθεί να θυσιάσει το καλύτερό του αμνό στην θεά Άρτεμη. Έψαξε στα κοπάδια του, αλλά όταν ανακάλυψε ένα χρυσόμαλλο κριάρι, το έδωσε στην γυναίκα του την Αερόπη για να το κρύψει. Η γυναίκα του με την σειρά της το έδωσε στον αδερφό του Ατρέα, τον Θυέστη, με τον οποίο είχε ερωτική σχέση. Ο Θυέστης την συμβούλεψε ότι όποιος κατέχει το κριάρι με το χρυσόμαλλο δέρας αξίζει να είναι και βασιλιάς. Ο Ατρέας, όταν το έμαθε, ζήτησε την βοήθεια του Ερμή, και με την βοήθεια του Δία κατάφερε να ξαναπάρει τον θρόνο και το χρυσόμαλλο κριάρι και να εξορίσει τον Θυέστη. Όταν ο Ατρέας έμαθε ότι η γυναίκα του τον είχε απατήσει με τον αδελφό του σκότωσε τους γιους του Θυέστη, έβρασε τη σάρκα τους και κάλεσε τον αδελφό του για να δειπνήσει μαζί του. Αφού ο Θυέστης ανύποπτος έφαγε το μακάβριο γεύμα του, ο Ατρέας του εκμυστηρεύτηκε την αλήθεια, δείχνοντάς του τα χέρια και τα πόδια των νεκρών. Ο Θυέστης για να εκδικηθεί τον αδελφό του έκανε έναν γιο με την ίδια του την κόρη την Πελοπία, τον Αίγισθο, ο οποίος σύμφωνα με έναν χρησμό θα σκότωνε τον Ατρέα. Η Πελοπία από ντροπή για την αιμομιξία έδωσε τον Αίγισθο σε έναν βοσκό που λυπήθηκε το μωρό και το πήγε στον Ατρέα. Ο Ατρέας ανύποπτος μεγάλωσε τον Αίγισθο και τον αγαπούσε σαν δικό του παιδί. Όταν ο Αίγισθος ενηλικιώθηκε έμαθε την αλήθεια για την καταγωγή του και σκότωσε τον θείο και πατριό του. Για να συνεχίσουμε την ελληνική μυθολογία, ο Ορέστης ήταν γιος του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, αδερφός της Ηλέκτρας και της Ιφιγένειας. Η τελευταία ήταν μία από τις κόρες του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, γνωστή κυρίως από τη θυσία της στην Αυλίδα. Η Ιφιγένεια δεν αναφέρεται καθόλου στα έπη του Ομήρου, όπου απλώς μία από τις τρεις κόρες του Αγαμέμνονα καλείται Ιφιάνασσα. Μόνο στα Κύκλια έπη αναπτύσσεται ο μύθος της και κυρίως στις τραγωδίες των μεγάλων τραγικών ποιητών. Ο Αγαμέμνονας είχε προκαλέσει την οργή της θεάς Αρτέμιδας σκοτώνοντας το ιερό ελάφι της, με αποτέλεσμα η θεά να προκαλέσει άπνοια και να μη μπορεί να αποπλεύσει ο στόλος των Αχαιών από την Αυλίδα για την Τροία. Ρώτησαν τον μάντη Κάλχα τι έπρεπε να κάνουν κι εκείνος απάντησε ότι η οργή της θεάς θα έφευγε μόνο αν ο Αγαμέμνων θυσίαζε τη θυγατέρα του, την Ιφιγένεια, η οποία τότε βρισκόταν στις Μυκήνες. Αρχικώς ο Αγαμέμνων αρνήθηκε να το πράξει, αλλά πιέσθηκε από τον Μενέλαο και τον Οδυσσέα καθώς και οι μήνες περνούσαν, και κάλεσε την κόρη του με την πρόφαση ότι θα την αρραβώνιαζε με τον Αχιλλέα. Η Ιφιγένεια ήρθε στην Αυλίδα και τότε ο Αγαμέμνονας την παρέδωσε στον Κάλχα για να τη θυσιάσει στην Άρτεμι. Η Κλυταιμνήστρα δεν μπόρεσε ποτέ να του συγχωρήσει το γεγονός ότι θυσίασε το ίδιο τους το παιδί για την εκστρατεία «του» και προέβαλε αυτό το τραγικό γεγονός ως δικαιολογία για τον φόνο του άντρα της αργότερα από την ίδια και τον Αίγισθο. Την τελευταία όμως στιγμή η θεά λυπήθηκε την Ιφιγένεια, την άρπαξε από τον βωμό της θυσίας και έβαλε στη θέση της ένα ελάφι. Μετά οδήγησε την κόρη στην Ταυρίδα, όπου την έκανε ιέρειά της. Αυτή είναι η γνωστότερη μορφή του μύθου. Σε άλλες παραλλαγές αναφέρεται αντί της Αυλίδας η Βραυρώνα της Αττικής ως τόπος της θυσίας. Εκεί η θεά αντικατέστησε την Ιφιγένεια με αρκούδα, αλλά και η ίδια η κόρη τη στιγμή της θυσίας μεταμορφώθηκε σε ταύρο ή δαμάλι ή αρκούδα ή γριά και με αυτή τη μορφή εξαφανίσθηκε. Η εξαφάνισή της δικαιολογείται από το ότι οι παριστάμενοι έστρεψαν αλλού το βλέμμα τους για να μη δουν ένα τόσο μεγάλο έγκλημα. Ακόμα, υπάρχει η εκδοχή πως η θυσία έμεινε στη μέση όταν ξαφνικά εμφανίσθηκε ένας ταύρος ή δαμάλι ή ελάφι ή γριά. Τότε ο ιερέας, ερμηνεύοντας αυτό τον οιωνό, είπε ότι η θυσία δεν ήταν αναγκαία και ότι οι θεοί δεν συμφωνούσαν. Κι έτσι η Ιφιγένεια σώθηκε. Ύστερα από χρόνια, ο Ορέστης επέστρεψε στις Μυκήνες με το φίλο και ξάδελφό του Πυλάδη, και εκδικήθηκε τον θάνατο του πατέρα του σκοτώνοντας την Κλυταιμνήστρα και τον εραστή της. Οι Ερινύες, όμως, οι θέες της εκδίκησης, άρχισαν να τον καταδιώκουν, μέχρι που έφτασε στην Αθήνα και δικάστηκε στον Άρειο Πάγο, όπου με την ψήφο της θεάς Αθηνάς αθωώθηκε. Για να εξιλεωθεί, ωστόσο, ο Ορέστης θα έπρεπε να φέρει στην Αθήνα το άγαλμα της θεάς Άρτεμης από την Ταυρίδα. Στη χώρα των Ταύρων, ο Ορέστης και ο Πυλάδης παραλίγο να θυσιαστούν στον βωμό της θεάς από την ίδια την Ιφιγένεια. Αφού τα δυο αδέρφια αναγνωρίστηκαν, με ένα τέχνασμα που σκαρφίστηκε η Ιφιγένεια κατάφεραν να ξεφύγουν από το βασιλιά της χώρας, Θόα, και να γυρίσουν πίσω σώοι στην Αθήνα. Ο Σοφοκλής, στη χαμένη τραγωδία του Χρύσης, περιελάμβανε κάποιο επεισόδιο σχετικό με την επιστροφή των φυγάδων: Η Ιφιγένεια και οι δύο φίλοι έφθασαν στην πόλη Σμίνθιο, όπου ιερέας του Απόλλωνα ήταν ο Χρύσης, γνωστός από την Ιλιάδα. Ο Χρύσης είχε μαζί του τον γιο της κόρης του, της Χρυσηίδας, και του Αγαμέμνονα. Το παιδί αυτό λεγόταν επίσης Χρύσης. Μόλις έφθασαν οι φυγάδες καταδιωκόμενοι από τον βασιλιά της Ταυρίδας Θόαντα, ο νεαρός Χρύσης τους συνέλαβε και ετοιμαζόταν να τους παραδώσει στον Θόαντα. Ο παππούς του τότε του απεκάλυψε ότι ήταν γιος του Αγαμέμνονα και συνεπώς ετεροθαλής αδελφός των δύο από τους τρεις συλληφθέντες. Κατόπιν αυτού ο νεαρός Χρύσης σκότωσε τον Θόαντα και ακολούθησε τα αδέλφια του στις Μυκήνες. Μία παράδοση πάντως εμφανίζει την Ιφιγένεια ως κόρη της Χρυσηίδας και όχι της Κλυταιμνήστρας, και άλλη ως κόρη του Θησέως και της Ελένης. Αναφέρεται ότι η Ιφιγένεια πέθανε στα Μέγαρα, όπου υπήρχε και ιερό της, ενώ από άλλους ότι η Άρτεμις την κατέστησε αθάνατη. Με αυτό τον τρόπο η Ιφιγένεια ταυτίζεται με την Εκάτη. Κατά μία παράδοση, είχε παντρευτεί τον Αχιλλέα. Φαίνεται ότι η λαϊκή φαντασία θέλησε να αποκαταστήσει κοντά του την Ιφιγένεια, οπότε μετά τον θάνατό τους οι δυο τους βρέθηκαν παντρεμένοι στη Λευκή Νήσο.* [ Είναι το μοναδικό νησί στη Μαύρη θάλασσα το οποίο προέκυψε από την ανύψωση των πλακών εξαιτίας τεκτονικής δράσης. Πρόκειται για ένα γυμνό βράχο υπόλευκου χρώματος (αυτός είναι και ο λόγος που ονομάζεται Λευκή) και δεν έχει μόνιμους κατοίκους. Σήμερα η μοναδική κατασκευή σε αυτό είναι ένας φάρος. Η περιφέρεια του νησιού είναι περίπου 2 χλμ. Για το νησί μίλησαν ο ποιητής Αλκαίος που αποκαλεί τον Αχιλλέα «Άρχοντα του Πόντου», ο Φλάβιος Αρριανός, στο έργο του Περίπλους Ευξείνου Πόντου (μέσα 2ου αι. μ.Χ.) σύμφωνα με τον οποίο ο Αχιλλέας εμφανίζεται στα όνειρα των ναυτικών και τους υποδεικνύει το καλύτερο σημείο για να αγκυροβολήσουν. Ο Φιλόστρατος αναφέρει πως κάθε βράδυ ο Αχιλλέας και η Ελένη γιορτάζουν εκεί και τραγουδούν τον έρωτά τους και απαγγέλλουν τα έπη του Ομήρου. Ο Φιλόστρατος επίσης αναφέρει ότι υπήρχαν τα αγάλματα του Αχιλλέα και της Ελένης στον ναό .  Στην αρχαιότητα ήταν γνωστό κέντρο λατρείας του Αχιλλέα. Σύμφωνα με τον μύθο, μετά τον θάνατο του ήρωα στην Τροία η μητέρα του Θέτιδα μετέφερε το σώμα του από τη νεκρική πυρά στο νησί. Ο ποιητής Αλκαίος συνδέει άμεσα τον Αχιλλέα με τη Σκυθία και τον αποκαλεί άρχοντα του Πόντου. Οι βόρειες ακτές της Μαύρης θάλασσας εξερευνήθηκαν κατά τον αποικισμό της από ελληνικούς πληθυσμούς και η νήσος Λευκή βρισκόταν στον δρόμο για τις μακρινές αυτές περιοχές. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο ονομαζόταν Νήσος των Μακάρων, των οποίων ο Αχιλλέας θεωρούνταν αρχηγός. Αρχικά το νησί ανήκε στην Ολβία, η οποία έλεγχε και μεριμνούσε για το ιερό του προστάτη της πόλης τον Αχιλλέα. Από τα τέλη του 1ου αι. μ.Χ., όμως, ο έλεγχος της Λευκής πέρασε στις ελληνικές πόλεις της ρωμαϊκής επαρχίας της Κάτω Μοισίας. Η πλέον λεπτομερής περιγραφή της Αχιλλείου νήσου ανήκει στον πολιτικό και συγγραφέα Φλάβιο Αρριανό, ο οποίος στο έργο του Περίπλους Ευξείνου Πόντου (μέσα 2ου αι. μ.Χ.) παρέχει πολλές πληροφορίες σχετικά με τις ακτές της Μαύρης θάλασσας. Ο Αρριανός καθορίζει την τοποθεσία της νήσου απέναντι από το δέλτα του ποταμού Ίστρου (ψιλόν στόμα) και παραδίδει ένα μύθο, σύμφωνα με τον οποίο η Θέτιδα δημιούργησε το νησί για να ζήσει εκεί ο γιος της. Σημειώνει επίσης ότι δεν κατοικείται από ανθρώπους, αλλά ότι υπάρχει εκεί ναός του Αχιλλέα με ένα αρχαίο ξύλινο λατρευτικό ξόανο και ένα μαντείο. Στον ναό υπάρχουν πολλά αναθήματα –ανοιχτά αγγεία, δαχτυλίδια και πολύτιμοι λίθοι, καθώς και ελληνικές και λατινικές επιγραφές που εξυμνούν τον Αχιλλέα και, σε μερικές περιπτώσεις, τον Πάτροκλο. Στο νησί υπάρχουν λίγα κατσίκια, αφιερωμένα στον Αχιλλέα, και πολλά πτηνά. Ο ίδιος συγγραφέας αναφέρεται σε μαρτυρίες είτε ανθρώπων που έφτασαν στο νησί είτε εκείνων που υπήρξαν αυτήκοοι μάρτυρες αυτών των ιστοριών. Ο Φιλόστρατος αναφέρει πως οι ναυτικοί μπορούν μεν να αράξουν στο νησί, αλλά όχι να οικοδομήσουν ούτε καν να διανυκτερεύσουν, γιατί πιστεύουν ότι ο Αχιλλέας και η Ελένη κάθε βράδυ γιορτάζουν εκεί, τραγουδούν τον αμοιβαίο έρωτά τους και απαγγέλλουν τα Ομηρικά Έπη. Συνεπώς, στη Λευκή ο Αχιλλέας δεν είναι απλώς ο θεός των νεκρών, αλλά και θεραπευτής, προστάτης των ναυτικών, φύλακας της πόλης και των συνόρων της και μάντης. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά προκύπτουν και επιβεβαιώνονται από τις γραπτές πηγές και τις τοπικές επιγραφές. Οι αρχαιολογικές έρευνες στη Λευκή ξεκίνησαν στα τέλη του 18ου με αρχές του 19ου αιώνα και αποκάλυψαν τα λείψανα ενός κτηρίου που πιθανώς αποτελούσε τον ναό του Αχιλλέα. Η αρχική έρευνα διενεργήθηκε το 1823 από τον πλωτάρχη του ρωσικού ναυτικού N.D. Kritskij για λογαριασμό της Ακαδημίας των Επιστημών της Αγίας Πετρούπολης. Δυστυχώς, το 1837 χτίστηκε στο νησί ένας φάρος και το δομικό υλικό από τον υποτιθέμενο ναό του Αχιλλέα χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή του. Έκτοτε αρκετοί αρχαιολόγοι ερεύνησαν το νησί. Πρόκειται για τους N.N. Murzakevich (1841), N.V. Pjatysheva (1964) και S.A. Bulatovich (1968). Το Αρχαιολογικό Μουσείο Οδησσού (Ουκρανία) διενεργεί συστηματικές ανασκαφές στη Λευκή από το 1988, υπό την επίβλεψη των S.B. Ohotnikov και A.S. Ostroverhov. Το υποθαλάσσιο τμήμα των ακτών του νησιού, το οποίο ερευνήθηκε από τους αρχαιολόγους τα τελευταία χρόνια, έφερε στο φως πολλά εισηγμένα αντικείμενα.  Ως αποτέλεσμα σήμερα σώζονται πολλές επιγραφές, ενεπίγραφο μέρος των μαρμάρινων τοίχων του ναού του Αχιλλέα, ποικίλα αναθήματα στον ήρωα, αρκετά νομίσματα από όλο τον αρχαίο κόσμο, κοσμήματα αφιερωμένα στον Αχιλλέα, άγκυρες και πλήθος οστράκων διάφορων αγγείων. Οι αρχαιολόγοι υποθέτουν ότι ο ναός ήταν ιωνικού ρυθμού. Σύμφωνα με την κάτοψη και την περιγραφή του Kritskij, οι διαστάσεις του ήταν 29,87 х 29,87 μ. και ο προσανατολισμός του ανατολικός. Για κάποια τμήματα του αρχιτεκτονικού του διάκοσμου είχε χρησιμοποιηθεί παριανό μάρμαρο, ενώ κάποια άλλα είχαν κατασκευαστεί από πηλό. Επίσης βρέθηκαν δύο λίθινες ενεπίγραφες βάσεις.  Τα πρωιμότερα κεραμικά ευρήματα χρονολογούνται στα τέλη του 7ου με αρχές του 6ου αι. π.Χ. Η χρηστική κεραμική απουσιάζει σχεδόν παντελώς. Επικρατεί η διακοσμημένη τελετουργικού χαρακτήρα κεραμική προερχόμενη από διάφορα κέντρα παραγωγής. Το μεγάλο ποσοστό νομισμάτων από όλο τον κατοικημένο αρχαίο κόσμο, το οποίο μάλιστα χρονολογείται σε διάφορες ιστορικές περιόδους από τον 5ο αι. π.Χ. κ.ε., αποτελεί επιπλέον τεκμήριο της δημοτικότητας της λατρείας του Αχιλλέα στη νήσο Λευκή.* ] Σύμφωνα με τον μύθο, ο Ορέστης παντρεύτηκε την Ερμιόνη, κόρη του Μενέλαου και της Ωραίας Ελένης. Ήταν βασιλιάς του Άργους, των Μυκηνών και της Λακεδαίμονας. Γιος του ήταν ο Τισαμενός. Στην ελληνική μυθολογία η Ερμιόνη ήταν η μοναδική κόρη που απέκτησαν μαζί ο Μενέλαος και η Ωραία Ελένη. Οι αρχαιότερες παραδόσεις διηγούνται ότι ο Μενέλαος είχε μνηστεύσει την Ερμιόνη με τον γιο του Αχιλλέα, τον Νεοπτόλεμο, και ότι μετά την επιστροφή του από τον Τρωικό Πόλεμο γιόρτασε με μεγαλοπρέπεια τους γάμους τους. Η παραλλαγή ωστόσο που ακολουθούν οι τραγικοί ποιητές είναι πολύ διαφορετική. Σύμφωνα με την αντίληψή τους, η Ερμιόνη μνηστεύθηκε πρώτα τον Ορέστη, πριν από τον Τρωικό Πόλεμο. Οι μυθογράφοι αναφέρουν ότι την εποχή της απαγωγής της μητέρας της, η Ερμιόνη ήταν εννέα ετών. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο Μενέλαος άλλαξε γνώμη και υποσχέθηκε τη μοναχοκόρη του στον Νεοπτόλεμο, ώστε να εξασφαλίσει τη συμμετοχή του στον πόλεμο και να μπορέσουν έτσι να κυριεύσουν την Τροία. Μετά τον πόλεμο, λοιπόν, ο Ορέστης αναγκάστηκε να παραχωρήσει την Ερμιόνη, την οποία είχε ήδη νυμφευθεί, στον Νεοπτόλεμο, που τη διεκδικούσε με το δικαίωμα της πατρικής ευλογίας. Για να βρεθεί μία δικαιολογία στην υπόσχεση του Μενελάου προς τον Νεοπτόλεμο, λένε ότι ο γάμος της Ερμιόνης με τον Ορέστη είχε γίνει κρυφά από τον Μενέλαο, με την προτροπή του παππού της Τυνδάρεω, όσο ο Μενέλαος πολεμούσε στην Τροία. Τελικώς, η Ερμιόνη έγινε αντικείμενο φιλονικίας ανάμεσα στον Ορέστη και τον Νεοπτόλεμο. Από τον γάμο της Ερμιόνης με τον Νεοπτόλεμο γεννήθηκε ο Μολοσσός. Ο Νεοπτόλεμος πήγε στο Μαντείο των Δελφών να ρωτήσει σχετικά την Πυθία. Αλλά ο Ορέστης εκμεταλλεύθηκε τη μετάβασή του εκεί και κατά τη διάρκεια μιας εξεγέρσεως τον σκότωσε. Στη συνέχεια, ο Ορέστης πήρε ως σύζυγό του την Ερμιόνη και μαζί απέκτησαν ένα γιο, τον Τισαμενό. Ο Στέφανος Βυζάντιος γράφει ότι ο γιος αυτός του Ορέστη είχε το ίδιο όνομα με τον πατέρα του. Σύμφωνα με άλλη παράδοση, η Ερμιόνη παντρεύτηκε τον Διομήδη. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι ένα άγαλμα της Ερμιόνης, βρισκόταν ως ανάθημα των Λακεδαιμονίων στους Δελφούς. Το βάθρο του αγάλματος αυτού και μία επιγραφή βρέθηκαν στις ανασκαφές.

  ⁸ Παράλληλα με τις απόψεις του Μιχάλη Μελετίου, που λίγο πολύ συμπίπτει με τα όσα αναφέρει το βιβλίο του, κρίναμε σωστό να  εμπλουτίσαμε το κριτικό μας δοκίμιο επιβοηθούμενοι  με το βιβλίο του Otto Kernberg: Aggressivity, Narcissism, and Self-Destructiveness in the Psychoterapeutic Relationship: New Developments in the Psychopathology and Psychotherapy of Severe Personality Disorders, Yale University Press (July 10, 2004)

 ⁹  Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά πρόσωπα στην Ελληνική Μυθολογία ήταν και ο Νάρκισσος. Ένας ωραίος νέος της Βοιωτίας, γιος της Νύμφης Λειριώπης και του ποταμού Κηφισού χάριν του οποίου και αναπτύχθηκαν πολλές παραδόσεις (μύθοι). Εκδοχές μύθου: 1) Κάποια μέρα καθισμένος ο ωραίος Νάρκισσος κοντά σε μια πηγή είδε το πρόσωπό του στα νερά της πηγής. Στη θέα αυτή λέγεται πως τόσο πολύ θέλχτηκε, που θέλησε βυθίζοντας το βραχίονα του στο νερό να τη συλλάβει. Επειδή όμως παρά τις προσπάθειές του δεν το κατόρθωνε παρέμεινε στη θέση αυτή αυτοθαυμαζόμενος μέχρι που υπέστη μαρασμό και πέθανε. Στη θέση εκείνη μετά από λίγο φύτρωσε το ομώνυμο άνθος ως σύμβολο της φθοράς και των χθόνιων θεοτήτων. 2) Ο Νάρκισσος αδιαφορώντας για τον έρωτα του επίσης ωραίου νέου Αμεινία, κατέστη τελικά ο ηθικός αυτουργός στην αυτοκτονία του τελευταίου. Τότε η Νέμεσις αποφάσισε να τον τιμωρήσει σκληρά με το ίδιο πάθος, υποκινώντας τον, να δει στο νερό της πηγής την εικόνα του (το είδωλό του) και να την ερωτευθεί τόσο ώστε να πεθάνει από τον ανικανοποίητο προς εαυτόν έρωτά του. 3) Ο Νάρκισσος, μετά τον θάνατο της επίσης πανέμορφης δίδυμης αδελφής του Ηχούς, με την οποία ήταν ερωτευμένος, δεν έβρισκε παρηγοριά στη δυστυχία του εκτός από το να βλέπει τον εαυτόν του στο νερό κάποιας πηγής στις Θεσπιές και να θυμάται την αδελφή του. Μέχρι που πέθανε στη θέση εκείνη από εξάντληση. 4) Η γνωστότερη όμως και περισσότερο διαδεδομένη παράδοση για τον Νάρκισσο ήταν η παρακάτω που οφείλεται στον Οβίδιο (στο έργο του Μεταμορφώσεις ΙΙΙ 342). Σύμφωνα μ’ αυτή ο ωραίος Βοιωτός νέος, απασχολημένος να θαυμάζει την καθ’ όλα άριστη σωματική του διάπλαση, στα νερά του ποταμού, δεν έδωσε καμία προσοχή ή δεν ανταποκρίθηκε στον εκδηλούμενο έρωτα της νύμφης Ηχούς, η οποία και συνεχώς τον καλούσε. Αποτέλεσμα ήταν η μεν φωνή της Ηχούς να εξασθενεί συνέχεια σε τρόπο ώστε ν’ ακούγονται μόνο οι τελευταίες συλλαβές και να σβήνει, ο δε Νάρκισσος να πεθαίνει αυτοθαυμαζόμενος στο νερό του ποταμού που το χρησιμοποιούσε ως κάτοπτρο.

¹⁰ Ο Νικολό Μακιαβέλι (ιταλικά: Niccolò di Bernardo dei Machiavelli, λατινικά: Nicolaus Ma(l)clavellus, 3 Μαΐου 1469 – 21 Ιουνίου 1527) ήταν Ιταλός διπλωμάτης, πολιτικός στοχαστής και συγγραφέας. Γεννήθηκε σε μία φτωχή οικογένεια της Φλωρεντίας και ήταν γιος του Μπερνάρντο Μακιαβέλι και της Μπαρτολομέα Νέλι. Ο πατέρας του μερίμνησε ώστε ο νεαρός Νικολό να λάβει ουμανιστική εκπαίδευση, σύμφωνη με τα κλασικά πρότυπα της εποχής. Η εκπαίδευση αυτή και η σχέση του με Φλωρεντίνους ουμανιστές είχαν ως αποτέλεσμα να λάβει το 1498 το αξίωμα δεύτερου καγκελαρίου της φλωρεντινής δημοκρατίας. Από τη θέση αυτή ο Μακιαβέλι ασχολούνταν με τη διοίκηση των περιοχών υπό τον έλεγχο της Φλωρεντίας και ήταν επίσης ένας από τους έξι γραμματείς του πρώτου καγκελάριου και μέλος του συμβουλίου των Δέκα του Πολέμου, που συνεπαγόταν τη συμμετοχή του σε διπλωματικές αποστολές. Οι αποστολές του τον έφεραν σε επαφή με αρκετές από τις ισχυρότερες πολιτικές προσωπικότητες της εποχής του στην Ευρώπη, όπως τον βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκο ΙΒ΄, τον Πάπα Ιούλιο Β΄ και τον αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Μαξιμιλιανό Α΄. Στον Μακιαβέλι έκανε επίσης μεγάλη εντύπωση ο Καίσαρας Βοργίας, που είχε διοριστεί από τον πατέρα του, τον Πάπα Αλέξανδρο ΣΤ΄, Δούκας της Ρωμανίας. Οι κρίσεις που διατύπωνε στις επιστολές προς τη Φλωρεντινή Σινιορία < ιταλ. Signoria (: μορφή πολιτεύματος η οποία επικράτησε στις ιταλικές πόλεις-κράτη από τα μέσα τού 13ου αιώνα ως τις αρχές τού 16ου αιώνα, αντικαθιστώντας τους δημοκρατικούς θεσμούς, και στην οποία την εξουσία ασκούσε ο σινιόρε, ο άρχοντας, ο δεσπότης), για αυτά τα πρόσωπα που συνάντησε ως απεσταλμένος αποτέλεσαν την πρώτη ύλη για τα πορτραίτα τους που σκιαγράφησε στο έργο του Il Principe (Ο Ηγεμών). Το 1512, με τη βοήθεια των ισπανικών στρατευμάτων του Φερδινάνδου, οι Μέδικοι επέστρεψαν στη Φλωρεντία και κατέλυσαν τη δημοκρατία (republica). Ο Μακιαβέλι αποπέμφθηκε από τη θέση του και λίγους μήνες αργότερα υπέστη βασανιστήρια και φυλακίστηκε για μικρό διάστημα, ως ύποπτος συμμετοχής σε συνωμοσία εναντίον των Μεδίκων. Αποσύρθηκε στο πατρικό του κτήμα στην περιοχή Σαντ Αντρέα και εκεί το δεύτερο μισό του 1513 συνέγραψε τον Ηγεμόνα, σε μια αποτυχημένη προσπάθεια να αποκτήσει την εύνοια των Μεδίκων. Τα επόμενα χρόνια ο Μακιαβέλι συμμετείχε στις συζητήσεις μια ομάδας ουμανιστών που συναντιόνταν στους κήπους του Κόζιμο Ρουτσελάι και συνέγραψε μία κωμωδία, τον Μανδραγόρα (1518) και την Τέχνη του Πολέμου (1521). Επηρεασμένος από τις συζητήσεις αυτές συνέγραψε και τις Διατριβές για τα πρώτα δέκα βιβλία της Ιστορίας του Τίτου Λίβιου. Λίγο μετά την ολοκλήρωση των Διατριβών, ο Μακιαβέλι κατάφερε να επιστρέψει στη Φλωρεντία και το 1520 του ανατέθηκε η συγγραφή της ιστορίας της Φλωρεντίας. Το καθεστώς των Μεδίκων, όμως, ανατράπηκε το Μάιο του 1527, η δημοκρατία παλινορθώθηκε και ο Μακιαβέλι έχασε τη θέση του. Απογοητευμένος πέθανε λίγο αργότερα στη Φλωρεντία από πάθηση του στομάχου. Ο Μακιαβέλι είναι πεπεισμένος ως προς την ένδεια της κλασικής φιλοσοφίας και αρνείται την αυθεντία στη φυσική τάξη, που οι αρχαίοι σέβονταν. Δεν πιστεύει στην ύπαρξη καθολικού λόγου και, ως εκ τούτου, το μόνο που μπορούσε να κάνει ήταν να φανταστεί τους ανθρώπους χωρίς πίστη και χωρίς νόμο. Γράφει στις Διατριβές: «Όποιος θεμελιώνει πολιτεία και της βάζει νόμους, να παίρνει προκαταβολικά για κακούς όλους τους ανθρώπους.» Στον Ηγεμόνα υποδεικνύεται ο ουσιώδης δεσμός ανάμεσα στην κακία και την ελευθερία. Το πρώτο μέλημα είναι να ελεγχθεί η τύχη και από εκεί και πέρα να παραχθεί έργο. Ο ηγεμόνας υπό αυτή την έννοια συγκεντρώνει την αυθεντία επί παντός και τη βούληση να εφαρμόζει στους άλλους ό,τι αποφασίζει. Μάλιστα ο ηγεμόνας είναι ο μόνος που μπορεί με τη στάση του να αφυπνίσει την ηθικότητα στους ανθρώπους. Εκ πείρας γνωρίζει ότι οι άνθρωποι κάνουν το καλό μόνο από ανάγκη και είναι διατεθειμένος να τους αναγκάσει να μεταβάλουν σταδιακά την κακία σε ανιδιοτέλεια. Ο τρόπος που ο Φλωρεντινός στοχαστής βλέπει τη δράση αποτελεί, από κάθε άποψη, εγγύηση για την παλινόρθωση του λόγου, που θα πιστεύαμε ότι απειλείται, από τη στιγμή που καταργείται κάθε υπερβατική τάξη. Είναι λοιπόν προφανές ότι ο Μακιαβέλι τείνει να μετατρέψει τη θεωρία σε δράση. Η σκέψη του Μακιαβέλι δέχθηκε είτε σημαντικές επικρίσεις είτε πλήρη αποδοχή. Είναι πολλοί εκείνοι που τον θεωρούν πατέρα της σύγχρονης πολιτικής επιστήμης και επίσης αρκετοί εκείνοι που τον χαρακτηρίζουν απλά κυνικό, διεφθαρμένο και αυταρχικό. Ο Ηγεμόνας επηρέασε την πολιτική σκέψη πολλών πολιτικών και στοχαστών και άσκησε σημαντική επίδραση σε πολιτικές εξελίξεις της εποχής του και μεταγενέστερων περιόδων. Ο Μακιαβέλι έγραψε επίσης θεατρικά έργα, ποίηση και μυθιστορήματα. Υπήρξε επίσης μεταφραστής κλασικών έργων και θεωρείται εκπρόσωπος της λόγιας λατινικής κωμωδίας.

¹¹ Αν και έλαβε το όνομά της από τον συγγραφέα του σχετικού έργου, η ιδέα της μεταχείρισης οποιουδήποτε μέσου για την «προστασία» του κράτους είναι αρχαιότατη και συνδέεται θα μπορούσε να πει κανείς με το πλέον αρχέγονο ένστικτο επιβίωσης. Από την κλασική περίοδο είναι σημαντικά τα παραδείγματα του τρόπου ηγεμονίας των περσικών σατραπειών και των μέσων που μετήλθε η αθηναϊκή ηγεμονία, προκειμένου να εξασφαλίσει την ευημερία και την ασφάλεια της πόλης κράτους κατά τον 5ο, ακόμη και τον 4ο αι. π.Χ.στην περίοδο παρακμής της. Ανιχνεύοντας τις αφηγήσεις του Ηρόδοτου, στους περσικούς πολέμους, βλέπουμε ότι παραδίδει πέραν της άσκησης της πολεμικής ισχύος το ευρύτερο κοινωνικο-πολιτικό και μυθολογικό υπόβαθρο στις ιστορίες που αφηγείται. Το κεφάλαιο 155 της ενότητας Λυδικός λόγος αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο χειρίστηκε ο Κύρος το πρόβλημα των Λυδών. Άτυπος σύμβουλος του Κύρου στον διάλογο είναι ο Κροίσος, πρώην βασιλιάς της Λυδίας, αιχμάλωτος πλέον του Πέρση βασιλιά. Ο Κύρος σκεπτόμενος πώς θα κατορθώσει να διατηρήσει την εξουσία του επί των Λυδών, ρωτά τη γνώμη του Κροίσου. Η απάντηση του Κροίσου είναι μια επίδειξη διατήρησης λεπτών ισορροπιών, διπλωματίας και αναζήτησης της εύνοιας του ισχυρού. Όντας πατέρας των Λυδών, ως πρώην βασιλιάς, οφείλει να ελιχθεί ανάμεσα στην απροθυμία του να επιβληθούν αυστηρές κυρώσεις στον λαό του και στην υπονόμευση της εμπιστοσύνης που δείχνει ο Κύρος στο πρόσωπό του. Ωστόσο, η ακραία μορφή άσκησης της πολεμικής ισχύος που υιοθετεί έστω και υποθετικά ο Κύρος, είναι η εξαφάνιση των Λυδών και των απογόνων τους, ένα δείγμα της ωμής βίας στην οποία μπορεί να φθάσει η μακιαβελική άσκηση της πολεμικής ισχύος, όταν επιβάλλει την πρακτική της γενοκτονίας. Στην περίπτωση των Μήδων και του Διηόκη,  ο ιστορικός αφηγείται τη δημιουργία ενός τυράννου, πώς δηλ. ένας άνθρωπος, εκμεταλλευόμενος το κύρος, την ευρεία αποδοχή, τις ανασφάλειες και την ανάγκη του λαού του για προστασία, κατορθώνει να αποκτήσει τη δύναμη, και για την ακρίβεια την πολεμική ισχύ, που διαχειρίζεται όχι εναντίον κάποιου εξωτερικού εχθρού, αλλά για να εγκαθιδρύσει την τυραννίδα του. Η κατασκευή ενός κάστρου με υψηλά τείχη, η οργάνωση κατασκόπων πληροφοριοδοτών σε όλη τη χώρα είναι στην πραγματικότητα η προπαρασκευή μιας πολεμικής μηχανής, την οποία ο ίδιος διαχειρίζεται προς όφελος της μακιαβελικής του θέλησης για εξουσία, εναντίον μιας υποθετικής εσωτερικής απειλής. Ένας άλλος ιστορικός, ο Θουκυδίδης παραδίδει μιαν άλλη εικόνα, σύμφωνα με την οποία ο Περικλής απαιτεί από τους Αθηναίους στη δημηγορία του να μην απεμπολήσουν την ηγεμονία της πόλης τους. Ουσιαστικά ο Περικλής παραδέχεται ότι η Αθηναϊκή Συμμαχία έχει γίνει πλέον ηγεμονία και ότι έχει προκαλέσει το μίσος των συμμάχων, αλλά την ίδια στιγμή μέμφεται τους πολιτικούς του αντιπάλους που αναζητούν ειρηνόφιλη πολιτική. Πολιτικά ρεαλιστής ο Περικλής αναγνωρίζει πιθανώς πως μόνον η διαρκής επίδειξη –έμμεση ή άμεση – της πολεμικής ισχύος μπορεί να διατηρήσει το ηγεμονικό status των Αθηνών, καθώς οι αποκαλούμενοι σύμμαχοι δεν είναι πλέον οικειοθελώς στο πλευρό της Αθήνας. Ωστόσο, προσπαθεί να μετριάσει την ωμότητα μιας τέτοιας παραδοχής, θεωρώντας την τυραννική εξουσία αναγκαστική και επικίνδυνη την οποιαδήποτε μορφής παραίτηση των Αθηνών από την ηγεμονική τους θέση. Οι Αθηναίοι είναι «καταδικασμένοι»  να είναι ηγέτες και η πολεμική ισχύς τους εξαναγκάζει να μην μπορούν να επαναπαυθούν. Θέτει δηλαδή μια αμετάκλητη λογική, την οποία οι Αθηναίοι είναι υποχρεωμένοι να ακολουθήσουν εκ των περιστάσεων για να προστατεύσουν την ηγεμονική τους θέση. Ο Περικλής (προφανώς και ο ίδιος ο Θουκυδίδης) θεωρούσε το μεγαλείο των Αθηνών ως αποτέλεσμα της ενεργητικής φύσης των συμπολιτών του και των στρατιωτικών δαπανών της – χρήματα καὶ ναυτικόν. Σε αυτή την περίπτωση ο έλεγχος της Αθηναϊκής Ηγεμονίας και η πολεμική ισχύς της έχουν ως θεμέλιο τις οικονομικές δαπάνες, ιδιαίτερα για την ενίσχυση του αθηναϊκού στόλου, του κατεξοχήν πολεμικού μέσου για τη διατήρηση της Αθηναϊκής Ηγεμονίας. Η καθαρότερη εικόνα πολιτικού μακιαβελισμού, ωστόσο, μας έρχεται από τον Διάλογο των Μηλίων. Ο διάλογος, έτσι όπως κατατίθεται από τον ιστορικό, είναι επίδειξη πολιτικού ρεαλισμού, σε ό,τι αφορά στην πολεμική ισχύ. Επιβάλλεται το δίκαιο του ισχυροτέρου και η άποψη των Μηλίων πως η παράδοση είναι πράξη δειλίας, αντιμετωπίζεται περιφρονητικά από τους Αθηναίους. Αν οι Μήλιοι επιδείξουν σωφροσύνη – κλασική αρετή στην κοινωνία του 5ου. π.Χ. αιώνα – τότε θα αναγνωρίσουν ότι δεν είναι αγών από του ίσου περί ανδραγαθίας και ότι η τιμωρία δεν είναι η αισχύνη. Το ζήτημα είναι η επιβίωση και εδώ οι ηθικοί φραγμοί δεν έχουν κανένα νόημα. Σύμφωνα με τη γλώσσα του ιστορικού είναι δύσκολο να ανταγωνιστεί κανείς τη φυσική πραγματικότητα –στην προκειμένη περίπτωση την πολεμική ισχύ των Αθηνών. Αυτό είναι το κομβικό σημείο με το οποίο ανοίγουν και κλείνουν οι Αθηναίοι το διάλογό τους με τους Μηλίους. Αντίθετα με τους Αθηναίους του Ηρόδοτου, που ποτέ δεν παραδίδονται στον Ξέρξη και αρνούνται να προδώσουν τους Έλληνες, οι Αθηναίοι του Θουκυδίδη αποτιμούν ψυχρά την πολεμική ισχύ τους και φυσικά ακολουθούν τη λογική αυτής της αποτίμησης. Οι Ρωμαίοι με τη σειρά τους, κληρονόμοι αυτής της πολιτικής πρακτικής, προχώρησαν ένα βήμα περισσότερο. Οι ρωμαίοι συγγραφείς περιγράφουν την ρωμαϊκή πολιτική ως υπέρβαση των ηθικών νόμων. Τόσο ο Κικέρων όσο κι Τάκιτος αναφέρουν πως η παραβίαση του ηθικού νόμου ήταν επιτρεπτή όταν το απαιτούσε η δημόσια ευημερία. Έτσι εισήγαγαν μια ιδέα που θα απέβαινε μείζονος σημασίας στην ιστορία του Μακιαβελισμού.

¹²  Παραθέτουμε ως συμπληρωματικά όσα δανειστήκαμε από Bibliotecapleyades.net.

¹³ Προτιμήσαμε να παραθέσουμε τον μύθο πιο εκτενή, σύμφωνα με τον Γ.Α. Μέγα, Ελληνικά Παραμύθια, Β΄, Bιβλιοπωλείον της «Eστίας» I.Δ. Kολλάρου & Σιας A.E., 2001.