Κώστας Μάγος: Ο ζωντανός Χρόνος

Συνέντευξη στην Αργυρώ Μουντάκη //

«Είναι συγκλονιστικό να βλέπεις τους κρατούμενους να σε παρακαλούν να κρατήσει λίγο περισσότερο ο χρόνος του σχολείου ή του εργαστηρίου, γιατί είναι χρόνος ζωντανός»

Το 2014 βρίσκει τον πανεπιστημιακό και συγγραφέα βιβλίων για παιδιά Κώστα Μάγο να ταξιδεύει παρέα με δύο ξεχωριστά βιβλία, που είναι τόσο διαφορετικά αλλά που έχουν και μία κοινή συνισταμένη: τη διαφορετικότητα. Εξάλλου η διαπολιτισμικότητα βρίσκεται στο επίκεντρο των επιστημονικών του ερευνών και δεν θα μπορούσε να μην τον απασχολεί και στη συγγραφή. Ο Κώστας Μάγος είναι επίκουρος καθηγητής στο Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, ζει και εργάζεται στο Βόλο και είναι ένας ακόμη άνθρωπος του πνεύματος, που έρχεται να αποδείξει ότι ο Βόλος έχει πολιτισμό και ποιότητα.

-Κύριε Μάγο πείτε μας την ιστορία του βιβλίου «Το χρυσό πουλί»

«Το χρυσό πουλί» είναι μια ιστορία για παιδιά που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο ενός εργαστηρίου αφήγησης. Το εργαστήριο έγινε το 2011 στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Βόλου, δηλαδή στη φυλακή που βρίσκεται μέσα στην πόλη του Βόλου, απέναντι από το Μουσικό Σχολείο. Μέσα στη φυλακή λειτουργούν δύο σχολεία –Δημοτικό και Γυμνάσιο-που παρέχουν πολύτιμο διδακτικό και κοινωνικό έργο στους κρατούμενους. Στο πλαίσιο των δράσεων του Δημοτικού Σχολείου εκείνης της χρονιάς (διδάσκοντες ήταν ο κ. Πασχάλης Δήμου και ο κ. Γεράσιμος Τσιμπλούλης) εντάχθηκε το συγκεκριμένο εργαστήριο, το οποίο παρακολούθησαν 8ανήλικοι κρατούμενοι από το Πακιστάν. «Το χρυσό πουλί» προέκυψε μέσα από τις αφηγήσεις των κρατουμένων και ουσιαστικά μεταφέρει το ταξίδι και την εμπειρία της μετανάστευσης. Πραγματικοί συγγραφείς της ιστορίας είναι οι ίδιοι οι κρατούμενοι, ενώ ένας από αυτούς έκανε και την εικονογράφηση. Η δική μου δουλειά στο «Χρυσό πουλί» ήταν περισσότερο δουλειά εμψυχωτή και επιμελητή του τελικού κειμένου, που προέκυψε μέσα από τη σύνθεση των διαφορετικών αφηγήσεων. Τον τίτλο της ιστορίας τον διάλεξαν οι αφηγητές και έχει να κάνει με τη ζωή που τους υποσχέθηκαν και τους έπεισαν να αναζητήσουν στην Ευρώπη. Στο βιβλίο προστέθηκαν κάποιες εκπαιδευτικές δραστηριότητες ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σαν εκπαιδευτικό υλικό, ενώ ένα εισαγωγικό σημείωμα εξηγεί αναλυτικά τους λόγους και τον τρόπο της δημιουργίας του. Το βιβλίο τυπώθηκε σε μικρό αριθμό αντιτύπων για τους νεαρούς κρατούμενους και για τους συντελεστές του εργαστηρίου, ο καθένας όμως μπορεί να το διαβάσει και να το κατεβάσει ελεύθερα από το διαδίκτυο (http://www.kaleidoscope.gr/chryso-pouli.html).

-Πώς υποδέχτηκαν οι συμμετέχοντες την έκδοση του βιβλίου;

Το βιβλίο τυπώθηκε σχεδόν δυο χρόνια μετά το εργαστήριο αφήγησης και, ευτυχώς, οι περισσότεροι από τους κρατούμενους-αφηγητές είχαν ήδη αποφυλακιστεί. Προσπαθήσαμε να τους βρούμε και να τους το στείλουμε. Ευκολότερο ήταν να βρεθούν και να πάρουν το βιβλίο όσοι είχαν μεταφερθεί σε άλλη φυλακή. Ο εικονογράφος του βιβλίου, όταν το πήρε στα χέρια του, μου τηλεφώνησε πολύ συγκινημένος μέσα από τη φυλακή και μου είπε ότι ήταν η πιο χαρούμενη στιγμή από όλο το διάστημα που ήταν φυλακισμένος. Μια άλλη φορά, πηγαίνοντας προς Αθήνα, συνάντησα τυχαία ένα άλλο από τα παιδιά του εργαστηρίου που είχε αποφυλακιστεί ,ως υπάλληλο σε ένα βενζινάδικο της εθνικής. Μου διηγήθηκε λέξη-λέξη το κείμενο της ιστορίας. Μου είπε ότι το είχε διαβάσει τόσες φορές που, χωρίς να προσπαθήσει, το είχε μάθει απέξω.

-Από την εμπειρία σας με τους έγκλειστους αλλοδαπούς, τι αποκομίσατε;

Το πρώτο πράγμα που αποκόμισα, και νιώθω μεγάλη την ανάγκη να το εκφράσω, είναι ότι το σωφρονιστικό σύστημα, όπως λειτουργεί σήμερα τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς πλην ελάχιστων εξαιρέσεων, είναι αναποτελεσματικό. Αυτά είναι γνωστά ζητήματα και έχει χυθεί πολύ μελάνι, όμως είναι αλλιώς να τα διαβάζεις και να τα ακούς και αλλιώς να τα ζεις. Είναι εντυπωσιακή η επιθυμία των κρατουμένων για συμμετοχή σε όποιες δημιουργικές δραστηριότητες τους προσφέρονται, αρκεί να «σπρώξουν» με κάποιο τρόπο αυτήν την ανυπόφορη καθημερινότητα της φυλακής. Είναι συγκλονιστικό να βλέπεις τους κρατούμενους να σε παρακαλούν να κρατήσει λίγο περισσότερο ο χρόνος του σχολείου ή του εργαστηρίου, γιατί είναι χρόνος ζωντανός, όπως λένε οι ίδιοι, δηλαδή χρόνος δημιουργίας. Όμως όσο το σωφρονιστικό σύστημα δεν αλλάζει, όσο καλή διάθεση κι αν έχουν οι εκπαιδευτικοί των φυλακών, οι εμψυχωτές των λίγων εργαστηρίων, το προσωπικό της φυλακής, που τουλάχιστον στο μέτρο της δικής μου εμπλοκής στεκόταν με πολλή ανθρωπιά απέναντι στους κρατούμενους, οι νέοι που μπαίνουν στη φυλακή, ανεξαρτήτως εθνικότητας, φοβάμαι ότι δύσκολα θα «σωφρονιστούν» μέσα από μια τέτοια εμπειρία.

-Με το καινούριο σας βιβλίο για μικρά παιδιά «Τρέχα, πάπια, τρέχα!» μιλάτε πολύ εύστοχα και παραστατικά για την ανάγκη να έχουμε επίγνωση της φύσης μας, του εαυτού μας. Πώς εμπνευστήκατε αυτήν την ιστορία;

Πράγματι, είναι μια ιστορία που μιλά για την αυτογνωσία, αλλά και για την ετερότητα. Για το δικαίωμα να είναι κάποιος διαφορετικός, αλλά και την ανάγκη να γνωρίζει τον εαυτό του, τα «όριά» του. Στο συγκεκριμένο βιβλίο ηρωίδα είναι μια πάπια που πιστεύει ότι μπορεί να βγει νικήτρια σε ένα διαγωνισμό τρεξίματος στο δάσος. Αν και νομίζω ότι είναι δύσκολο να πει κανείς ποια είναι η πραγματική πηγή έμπνευσης μιας ιστορίας, θα έλεγα ότι η συγκεκριμένη ιστορία προέρχεται και μέσα από την ανάγκη αναζήτησης της προσωπικής μου αυτογνωσίας, της κατανόησης των δικών μου ορίων. Καθώς ο χρόνος περνά, η ανάγκη αυτή γίνεται όλο και μεγαλύτερη.

-Γράφετε ως επί το πλείστον για μικρά παιδιά. Πέρα από την ευαισθησία, που χαρακτηρίζει τα κείμενά σας, υπάρχει μέσα έντονο το στοιχείο του σεβασμού προς τον μικρό αναγνώστη σας. Ποια ανάγκη σας ωθεί να γράφετε γι’ αυτήν την ηλικιακή ομάδα;

Είναι μια πρόκληση να γράφεις για μικρά παιδιά. Να γράφεις κάτι που εσύ, ως ενήλικος, θεωρείς σημαντικό και θέλεις να το μεταδώσεις στα παιδιά. Είναι γνωστό ότι τα παιδιά είναι οι πιο απαιτητικοί αναγνώστες. Αν κάτι δεν τους αρέσει, δεν τους κινητοποιήσει το ενδιαφέρον, δεν θα σου δώσουν δεύτερη ευκαιρία. Κι ακόμη μεγαλύτερη πρόκληση είναι να γράφεις για μικρά παιδιά χωρίς να πέφτεις στην παγίδα του διδακτισμού, όταν έχεις ως επαγγελματική ταυτότητα εκείνη του δασκάλου. Η θητεία μου στη δημόσια εκπαίδευση με βοήθησε πολύ σ’ αυτό.

-Ως γονιός αλλά και ως ειδικός επιστήμονας ποια πιστεύετε είναι η πρώτη αρχή που πρέπει να διδάξουμε στα παιδιά μας πριν βγουν στη σύγχρονη πολυπολιτισμική κοινωνία;

Χωρίς δεύτερη σκέψη, θα έλεγα η ενσυναίσθηση. Η ικανότητα να μπορείς να έρθεις στη θέση του άλλου, του διαφορετικού από σένα. Να προσπαθήσεις να κατανοήσεις τις σκέψεις και τα συναισθήματά του. Να «περπατήσεις με τα παπούτσια του», όπως συνηθίζεται να λέμε. Φυσικά, δεν είναι απαραίτητο να συμφωνήσεις μαζί του, είναι όμως απαραίτητο να τον ακούσεις και να σε ακούσει. Και το να μάθεις να ακούς είναι κάτι που διδάσκεται. Χρειάζεται να διδάσκεται στο σχολείο, αλλά όχι μόνο σ’ αυτό.

-Από την έρευνά σας τι διαπιστώνετε όσον αφορά την αποδοχή του διαφορετικού στη σύγχρονη κοινωνία;

Οι έρευνες δείχνουν ότι τα νεότερα παιδιά είναι πολύ περισσότερο ανοικτά στο «διαφορετικό» απ’ ότι οι προηγούμενες γενιές. Ίσως γιατί τα νέα παιδιά γεννιούνται και μεγαλώνουν μέσα στην πολυπολιτισμική κοινωνία και από νωρίς εξοικειώνονται με την πολιτισμική αλληλεπίδραση και ανταλλαγή. Ενώ όμως από τη μια υπάρχουν τέτοιου τύπου ερευνητικά ευρήματα, από την άλλη υπάρχει και στην Ελλάδα αύξηση των φαινομένων σχολικού εκφοβισμού, του γνωστού bullying, καθώς και της συμμετοχής των νέων σε ρατσιστικής ιδεολογίας ομάδες. Αυτά τα επικίνδυνα φαινόμενα αναδεικνύουν το πόσο εύκολα μπορούν να παρασυρθούν τα παιδιά και οι μαθητές μας σε αντικοινωνικές συμπεριφορές και πόσο κρίσιμος είναι ο ρόλος του σχολείου, της οικογένειας και της ευρύτερης κοινότητας.

-Η ακαδημαϊκή σας έρευνα πόσο σας επηρεάζει στα θέματα, με τα οποία καταπιάνεστε συγγραφικά;

Αν και όταν γράφω για παιδιά νιώθω ότι ανοίγω μια άλλη πόρτα και βρίσκομαι σε ένα άλλο «δωμάτιο», πολύ διαφορετικό από το ακαδημαϊκό, δεν μπορεί οι διαφορετικές ιδιότητες να μην αλληλεπιδρούν και να μην με επηρεάζουν. Άλλες φορές συνειδητά κι άλλες ασυνείδητα. Έτσι κι αλλιώς κάθε «δωμάτιο» κρύβει τα δικά του μυστικά. Και μια ζωή δεν φτάνει για να τα ανακαλύψεις!

-Σας ευχαριστώ πολύ, καλή και δημιουργική συνέχεια!

Κι εγώ σας ευχαριστώ πολύ!

Παρουσίαση βιβλίων

Τρέχα, πάπια, τρέχα!

Κώστας Μάγος
Εικονογράφηση: Γιώργος Σγουρός
Εκδόσεις Διάπλαση, 2014

Στο δάσος γίνεται διαγωνισμός τρεξίματος! Το κάλεσμα για δηλώσεις συμμετοχής ξεκίνησε. Τρέχουν ζώα πολλά να λάβουν μέρος: ο σκίουρος,η νυφίτσα, το κουνάβι, ο ασβός, θέλει και η πάπια! «Και τι κερδίζει ο νικητής;» ρωτάει η πάπια, «δόξα και τιμή, θα βάλουν τη φωτογραφία του όλες οι εφημερίδες του δάσους, θα βγαίνει βόλτα κι όλοι θα τον χειροκροτούν», της απάντησε η καρακάξα. Η πάπια δηλώνει συμμετοχή αμέσως και με την παρότρυνση του πονηρού αρουραίου ξεκινάει μαζί του προπόνηση. Ο προπονητής αρουραίος την ενθαρρύνει να κάνει το γύρο ενός ξέφωτου. Η πάπια όμως δεν μπορεί να τρέξει. Γιατί είναι πάπια! Και τα καταφέρνει να κάνει το γύρο δίχως να πέσει μόνο όταν συνοδεύει το τρέξιμο και με μικρές πτήσεις. Ο αρουραίος χειροκροτάει ενθουσιασμένος τάχα μου τάχα μου… Οι κριτές άραγε τι θα πουν;

Μία ιστορία πλασμένη με πολύ χιούμορ και χαρούμενη διάθεση, ευχάριστη για να τη διαβάσουμε σε μικρά παιδάκια αλλά και αφορμή για πολλές συζητήσεις και με τα μεγαλύτερα. Ο συγγραφέας χειρίζεται με δεξιοτεχνία την έννοια της φιλοδοξίας αλλά και το θέμα της φύσης μας. Πόσο άραγε μπορούμε να εναντιωθούμε σε αυτήν; Και τι συμβαίνει τότε; Μήπως ένα εύστοχο μήνυμα και για τους γονείς; Κάθε ηλικίας….

Στο σχολείο ξεχνώ τη φυλακή…

Το χρυσό πουλί

Κώστας Μάγος
Καλειδοσκόπιο, 2013

Με αφορμή ένα εργαστήριο αφήγησης και γραφής με ανήλικους μετανάστες κρατούμενους στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Βόλου και με συντονιστή τον Κώστα Μάγο γράφτηκε μια ιστορία για παιδιά από τις αφηγήσεις και τις ζωγραφιές των κρατουμένων.

«Καλύτερα να τρως μισό ψωμί στον τόπο σου, παρά δέκα ψωμιά σε τόπο ξένο» είπαν στον Ταρίκ οι δικοί του όταν τους ανακοίνωσε ότι θα φύγει από το Πακιστάν για να αναζητήσει την τύχη του στη Δύση. Για να βρεθεί όμως στις «χώρες της ευτυχίας» έπρεπε να μεταφερθεί ως «παράνομο φορτίο», να κουραστεί έως εξαντλήσεως, να πεινάσει, να διψάσει. «Σαν πόλεμος» του ψιθύρισε ο Ιρφάν, ο φίλος του…. Ο Ταρίκ και ο Ιρφάν στην πορεία της περιπέτειάς τους χωρίζουν, χάνονται, ίσως ακόμη να μην έχουν βρεθεί… Ο Ταρίκ και οι υπόλοιποι συνταξιδιώτες εγκαταλείπονται, κάποιοι συλλαμβάνονται, εκείνος βρίσκει καταφύγιο σε μία στάνη με πρόβατα. Πέφτει θύμα κλοπής, εργάζεται σκληρά, καταφέρνει να φτάσει στην Ελλάδα κάποια στιγμή… Πώς βρέθηκε έγκλειστος; Δεν ξέρουμε, δεν χρειάζεται ίσως να μάθουμε, γιατί αν διαβάσουμε την ιστορία του μπορεί και να τον δικαιολογήσουμε….

Λέξεις που τονίζονται στο βιβλίο: πόνος, ελπίδα, παράνομο φορτίο, ψωμί, πείνα, δίψα, λεφτά, σαν πόλεμος, χρυσό πουλί…

Και απ’ τα λόγια των ανηλίκων αλλοδαπών:

«Τα παραμύθια
Δεν ξέρουν ότι έχουν καλό τέλος,
για να έρθεις μετανάστης
όμως εγώ θέλω
από το Πακιστάν στην Ελλάδα,
να πω ένα παραμύθι
είναι σαν να έχεις βγει
με κακό τέλος
ζωντανός από πόλεμο»

Κατεβάστε το οπωσδήποτε από το διαδίκτυο, όπου κυκλοφορεί ελεύθερα (http://www.kaleidoscope.gr/chryso-pouli.html),είναι ένα εξαιρετικό βιβλίο, που μας βγάζει από τον εγωκεντρικό μικρόκοσμό μας, και ξεχειλίζει τις ψυχές όλων, μικρών και μεγάλων, με ανθρωπιά κι ένα δάκρυ… μπορεί και περισσότερα…