Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Στα ίχνη του μεγάλου αμερικανικού μυθιστορήματος
03/06/2015, 12:35 μμ

Στα ίχνη του μεγάλου αμερικανικού μυθιστορήματος

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

kokkines-vasilisses«Κόκκινες Βασίλισσες» του Τζόναθαν Λέθεμ, εκδ. Κέδρος, σελ. 480

 

Το 1928 ο Άπτον Σίνκλερ με το «Boston». Το 1935 ο Νέλσον Άλγκρεν με το «Somebody in Boots». Το 1962 ο Μάικλ Χάρινγκτον με το «The Other America». Το 1998 ο Φίλιπ Ροθ με το «I Married a Communist». Οι περιπέτειες του αριστερού κινήματος στο λίκνο του καπιταλισμού, τις ΗΠΑ, ποτέ δεν έλειψε από την προβληματική κάποιων συγγραφέων στην άλλη άκρη του Ατλαντικού.

Εν μέσω ψευδεπίγραφης ευζωίας που προσφέρει η «ελεύθερη αγορά», του Μακαρθισμού που έπληξε καίρια τον αστερισμό της όποιας επαναστατικότητας υπέβοσκε στις τάξεις της εργατικής τάξης των ΗΠΑ και της ποπ κουλτούρας που με την αντιδραστικότητά της καθιζάνει τα πραγματικά αιτήματα της κοινωνίας στον πάτο της αδράνειας, υπήρξαν και υπάρχουν φωνές που δεν δίστασαν να δουν την άλλη πλευρά του φεγγαριού.

Όχι απαραίτητα μόνο με τη στενά «αριστερή» ματιά (ό,τι και αν σημαίνει τούτο), αλλά και με την άγρυπνη αξίωση να καταγραφούν οι λογής παθογένειες της αμερικανικής ερήμου. Ο Ντε Λίλλο με το «Americana» (και όχι μόνο). Ο Ντοκτόροου με την «Παγκόσμια Έκθεση» και το «Ragtime». Ο Πίντσον με τις μυθιστορηματικές «δομές» του (Mason&Dixon). Η χαρτογράφηση της αμερικανικής Ιστορίας, πέραν του κυρίαρχου φάσματος της υπερδύναμης που όλα τα καταπνίγει, γίνεται αρκούντως ενδιαφέρουσα όταν παρουσιάζεται ως αντεστραμμένος καθρέφτης.

Ο Τζόναθαν Λέθεμ με ένα μυθιστόρημα «σπάραγμα» όπου ο κεντρικός φλοιός του δεν ακολουθεί μια παραδοσιακή ανάπτυξη, προσπαθεί να δει την «παγκόσμια εικόνα». Να απεικονίσει το ιδεολογικό διόραμα, μέσα από τη ματιά των υποκειμένων της αριστερής πολιτικής φράξιας. Να μιλήσει για τις προσωπικές εμμονές της, τους ιδεολογικούς βόμβους της, τις ήττες και τα κέρδη της, την αγωνία της «καθαρότητας» και τα αδιέξοδα που ο οδοστρωτήρας των γεγονότων της δημιούργησε.

Καίτοι το μυθιστόρημα στηρίζεται σε δύο γυναίκες –τις «κόκκινες» βασίλισσες-, ουσιαστικά έχουμε να κάνουμε με μια οικογενειακή saga από την οποία εκβάλλουν διάφορες άλλες μικροιστορίες (άλλοτε φυγόκεντρες από τον κεντρικό πυρήνα και άλλοτε απόλυτα συνδεδεμένες). Ο Λέθεμ είναι άνθρωπος της Νέας Υόρκης – την αγαπάει την πόλη. Αυτή τη φορά μεταφέρει τη δράση στο Κουίνς. Εκεί όπου η περπάτησε η πολύπλαγκτη Ρόουζ – μια γυναίκα εξουσιαστική, αεικίνητη και νευρώδης. Ένα χαρακτηριστικό έμβλημα της δεκαετίας του ’50 και του ’60. Ήτοι: την περίοδο που ανθούν όλα τα μεγάλα κινήματα ανά τον κόσμο και τα ιδεολογικά χαρακώματα ανάμεσα στη Σοβιετική Ένωση και τις ΗΠΑ έχουν ορθωθεί διχοτομώντας τον παγκόσμιο χάρτη. Η Ρόουζ είναι με την πλευρά των κόκκινων – με έναν τρόπο σπαραχτικά παρορμητικό. Άλλωστε, είναι αυτή που θα πει ότι «ο πραγματικός κομμουνιστής τελειώνει πάντα μόνος». Τω όντι, έτσι ολοκληρώνει τον κύκλο της. Μέσα σε μια πνευματική ομίχλη, χτυπημένη από τον καιρό, την ασθένεια, την πίκρα και την απογοήτευση. Η Μύριαμ, η άλλη βασίλισσα, είναι η κόρη της με την οποία έχει μια σχέση διαρκούς εναντίωσης και μάχης για το ποια θα κατισχύσει. Ουσιαστικά, όμως, η Μύριαμ δεν είναι τίποτα περισσότερο από το την αντανάκλαση του μητρικού ειδώλου. Το τέλος της είναι αρκούντως βασανιστικό και τετελεσμένο. Οι σχέσεις που αναπτύσσουν και οι δύο γυναίκες με το άλλο φύλλο (ερωτικές, πνευματικές, ιδεολογικές) έχουν έκτυπο το μητριαρχικό σημάδι. Γύρω από τα φουστάνια τους μια ολόκληρη στρατιά ανδρών φεύγει και έρχεται σαν την παλίρροια και την άμπωτη. Ο αριστοκράτης άνδρας της Ρόουζ, Άλμπερτ, που αποχωρεί για τη γενέτειρά του, τη Γερμανία, όπου και γίνεται κατάσκοπος. Ο ανιψιός της, Λένι, μια άβουλη και αδέξια φύση, ο πνευματώδης Σίσερο που είναι το παιδί του παράνομου έρωτα της Ρόουζ με έναν μαύρο αστυφύλακα (ναι, η Ρόουζ διαρρηγνύει όλες τις συμβάσεις), που με τη σειρά του όμως καταπνίγεται από τις δικές του «ιδιαιτερότητες» (μαύρος και ομοφυλόφιλος), ο Ιρλανδός μουσικός και υπό εκκόλαψη επαναστάτης, Τόμι, που γίνεται ο σύζυγος και ουσιαστικά το ευπειθές όργανο της Μύριαμ. Κόσμος πάει κι έρχεται στον αναβρασμό που στήνει ο Λέθεμ. Πρόκειται για μια κατασκευή που μοιάζει με τον ιστό της αράχνης. Εκκινεί από ένα κεντρικό σημείο για να απλωθεί ακτινωτά σε χρόνο και τόπο. Μέσα σε όλη αυτή την παραζάλη το μερικό γίνεται γενικό, η μικροϊστορία διαπερνάει την μεγάλη αφήγηση της Ιστορίας, αλλά και το αντίστροφο. Οι ιδεολογικές προβολές εκπηγάζουν –συχνάκις- από προσωπικά κίνητρα, αλλά και οι ατομικές διαθέσεις επηρεάζονται από τις πολιτικές επιλογές, σε σημείο που να μην ξέρει κανείς ποιος είναι το άθυρμα και ποιος ο υποκινητής των γεγονότων.

Ο Λέθεμ αποφασίζει να μιλήσει για τους ανθρώπους με μια ιδιοσυγκρασιακή φόρμα που στερείται ακριβολογίας και που συχνά ακολουθήσει μια ποιητική εκζήτηση. Το μυθιστόρημα έχει την ερμητικότητα των ηρώων του. Μοιάζει με μια εκδοχή του «Μεγάλου Αμερικανικού Μυθιστορήματος» του Γουίλιαμ Κάρλος Γουίλιαμς. Μιλάει για τους αριστερούς της Αμερικής, αλλά στην πραγματικότητα μιλάει για όλη την Αμερική και εκτείνεται πέραν αυτής. Ο Λέθεμ, γλωσσικά, οδηγεί τα πράγματα in extremis. Μέχρι τέλους δεν επιθυμεί να θραύσει το κέλυφος του μυθιστορηματικού σχήματος. Ούτε ρεαλισμός, ούτε ποίηση. Ούτε μοντερνισμός, ούτε εικονισμός. Αλλά και όλα αυτά μαζί. Πρόκειται για ένα φιλόδοξο σε σύλληψη και επεξεργασία μυθιστόρημα, η σπάνις του οποίου είναι έκδηλη, αν σκεφτεί κανείς ποιο είναι το κυρίαρχο ρεύμα στην αγγλοσαξωνική λογοτεχνία στις μέρες μας. Είναι ένα μυθιστόρημα προοδευτικής απόγνωσης που ποτέ δεν περατώνεται και ουδέποτε εκτρέπεται. Αν και η στοχαστική ποιότητα του δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, εντούτοις, το προσχηματικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται το μυθιστόρημα κερδίζει κατά κράτος τον μύθο. Αν τούτο θεωρείται ψόγος, είναι άλλου… λογοτεχνικού παπά ευαγγέλιο.

Η μετάφραση ανήκει στην Ελένη Ηλιοπούλου. Το βιβλίο έχει τις δυσκολίες του, άρα και η μεταφορά του στα ελληνικά είναι ένα θέμα. Ο μακροπερίοδος λόγος του Λέθεμ στα ελληνικά –μια αρκετά πιο περιφραστική γλώσσα από τα αγγλικά- καταλήγει σε προτάσεις κρυπτικές και σε μεταφορές-σκέτα λαγούμια στα οποία δεν βρίσκεις πάντα μια έξοδο κινδύνου.

 

kokkines-vasilisses

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top