Μ. ΚΑΡΑΓΑΤΣΗΣ: «Ο Συνταγματάρχης Λιάπκιν» (Μέρος 3ο)

του Ηρακλή Κακαβάνη //

Μ. Καραγάτσης

Φόβος και τρόμος στην Ελλάδα της Κατοχής – ο Ρώσος εμιγκρέ

Ο Λιάπκιν ήταν υπαρκτό πρόσωπο. Αρκετές πληροφορίες για το ποιος πραγματικά ήταν και τη δράση του στην Ελλάδα μας δίνει ο Ρίζος Μπόκοτας στο βιβλίο του «Συνταγματάρχης Λιάπκιν: ο τρόμος» (εκδόσεις «Ιστορικά Γράμματα», 1987).

Πρόκειται για το Βασίλι Βασίλιεβιτς Νταβίντοφ, ταγματάρχη της τσαρικής φρουράς και μάλλον γαλαζοαίματο.

Πολέμησε την Οχτωβριανή Επανάσταση από τις γραμμές των «Λευκών» (στρατιωτικές αντεπαναστατικές δυνάμεις). Μετά την επικράτηση της Επανάστασης βρέθηκε στην Τουρκία, όπου για λίγο καιρό πρόσφερε τις υπηρεσίες του στον Κεμαλικό στρατό. Αυτό ο ίδιος το κρατούσε μυστικό θεωρώντας το υποτιμητικό.

Έφτασε στην Αθήνα το 1922, δούλεψε λίγο μαζί με τους πρόσφυγες στο σπάσιμο χαλικιών. Μέσω υψηλών γνωριμιών κατάφερε να πάρει τη θέση του Ζωοτέχνη Κτηνιάτρου στην Αβερώφειο Γεωργική Σχολή. Είχε άλλωστε σπουδάσει γεωπόνος – κτηνίατρος στη Γερμανία.

Από το βιβλίο του Ρίζου Μπούκουρα “Συνταγματάρχης Λιάπκιν, ο τρόμος”

Πριν από την Επανάσταση έμενε στο Πέτρογκραντ (μετά την Επανάσταση Λένινγκραντ και μετά την ανατροπή του σοσιαλισμού Αγία Πετρούπολη). Παντρεμένος, με μία κόρη σύζυγο του ακόλουθου της ελληνικής πρεσβείας στην ΕΣΣΔ Ν. Γρυπάρη. Το ζευγάρι εγκαταστάθηκε στην Αθήνα πριν τα γεγονότα του Οκτώβρη.

Για τη γυναίκα του λέγονταν πολλά. Σύμφωνα με πληροφορία Ρώσων εμιγκρέδων, εξαιτίας της συμπεριφοράς του η γυναίκα του τα «έφτιαξε» με ένα προλετάριο και ακολούθησε το δρόμο της επανάστασης. Σε αυτό, ίσως, να οφείλεται το φούντωμα του μίσους για τους μπολσεβίκους. Είναι βεβαιωμένο ότι σκότωσε τη γυναίκα του.Γι’ αυτό η κόρη του Όλγα τον μισούσε και τον αποστρεφόταν. Λέγεται ότι φυλούσε τον κάλυκα της σφαίρας που έστειλε στο θάνατο τη μητέρα της.

Η Όλγα χώρισε και στο διάστημα 1933-1935 έμεινε στη Λάρισα σε ξενοδοχείο (άγνωστο αν συναντήθηκαν και κατά τον Μπόκοτα παραμένει ερώτημα βέβαια ο λόγος της παραμονής της στη Λάρισα). Αργότερα μετακόμισε στο Παρίσι με το γιο της. Οι αντιλήψεις της Όλγας ήταν ίδιες με αυτές της μητέρας της.

Ο Λιάπκιν με την πρώτη εμφάνισή του στη Λάρισα έκανε εντύπωση. Για αρκετά χρόνια φόραγε τη στολή του ταγματάρχη του τσαρικού στρατού. Αποτελούσε θέαμα για τους Λαρισαίους, όταν γύριζε καβαλάρης μέσα στην πόλη. Αφού έβγαλε τη στολή η εμφάνισή του ήταν απαρατήρητη.

«Kαι σαν ψυχολογία; Κακός, εκδικητικός, μονόχνοτος, μισερός, χολιασμένος που λένε. Φαύλος που δεν άφηνε την όποια ηλικία. Χωρίς σύντροφο σε αλλαγή σκέψης, πέρ’ απ’ την ώρα του πιοτού που έμπαινε σε παρέα όμοιων, εμιγκρέ, μένοντας ωστόσο ξένος κι απ’ αυτήν. Πιότης χωρίς προηγούμενο, χωρίς τον όμοιό τον με το νεροπότηρο σε χρήση για περιδρόμιασμα οκάδων τσίπουρο στην κατσιά κι ανεξάρτητα από ώρα. Τη μυρουδιά του τσίπουρου την έσερνε μαζί του, λες και τα όλα του είχαν διαποτιστεί απ’ αυτό. Όπως το μπαμπάκι, που άμα το βουτήσεις στο λάδι, δεν ξεβρομίζει ποτέ.

Ικανός για όλα, για το κάθε τι. Μ’ ένα ανεκδιήγητο μίσος για το λαό, την ‘’πλέμπα’’.

Το εξώφυλλο του βιβλίου του Ρίζου Μπούκουρα “Ο Συνταγματάρχης Λιάπκιν, ο τρόμος”

Ο Άρης Βελουχιώτης, που τον γνώριζε απ’ τη Γεωργική Σχολή, στην οποία θήτεψε σαν σπουδαστής εσωτερικός, σε μία συζήτησή μας για τη Λάρισα, τον Ιούλη του 1943, στη Βλαχοκαστανιά Καλαμπάκας, έφερε την κουβέντα.

– Στη Σχολή, είχαμε κείνον τον τσαρικό ταγματάρχη τον Νταβίντοφ, τον κομμουνιστοφάγο. Τι απόγινε;

– Το και το και κείνο. (είχε αποκαλυφθεί ο ρόλος του Νταβίντοφ, είχε ήδη καταγγελθεί απ’ το EAM και είχε προγραφεί απ’ τη Φιλική Εταιρία, αντιστασιακή οργάνωση, αδερφή τον ΕΔΕΣ).

– Καθόλου παράξενο, λέει ο Άρης. Στάθηκε συνεπέστατος με τον εαυτό του. Και ξέρε το: Είναι ικανός, αντί για τσίπουρο να πίνει με το νεροπότηρο αίμα. Αρκεί αυτό να είναι κομμουνιστικό! Κι αυτό γιατί μισεί αφάνταστα πολύ κι είναι τρομερά δειλός. Θα σας δημιουργήσει ιστορίες μεγάλες, αν δεν τον βγάλετε απ’ τη μέση!

»Θυμάμαι τώρα κάτι άλλο ασήμαντο, συνέχισε ο Άρης, που όμως χαρακτηρίζει την ψυχολογία του ανθρώπου. Μας έκλεβε την μπάλα και την έκρυβε. Κι υστέρα έπρεπε να τον παρακαλούμε να μας τη δώσει. Πέρ’ απ’ τ’ άλλα έδειχνε και σαδιστής».¹

Με την πάροδο του χρόνου απέκτησε σχέσεις με την Ασφάλεια και μετά τη δικτατορία της 4η Αυγούστου 1936 διέπρεψε. Ο Ρ. Μπόκοτας πιθανολογεί ότι οι ναζί είχαν προσεγγίσει τον πολύγλωσσο Νταβίντοφ πριν από την Κατοχή. Ήταν φανατικός φασίστας, χωρίς ηθικούς φραγμούς .

Με την έναρξη της της Κατοχής τέθηκε αμέσως στην υπηρεσία των Γερμανών.

«Αυτός ‘’δούλευε’’ σαν πράχτορας ‘’νερό κάτ’ απ’ την ψάθα’’ και βγαίνει στο προσκήνιο ολοφάνερα πια με τη συνθηκολόγηση των Ιταλών (…)

Οι μεγάλες ώρες του εμιγκρέ πάντως, άρχισαν από τα μέσα του 1942, όταν οι Γερμανοί με την ανάπτυξη του αντάρτικου και το δυνάμωμα και τη ζωντανή πια εμφάνιση των αντιστασιακών οργανώσεων, άρχισαν πέρα απ’ τους Ιταλούς να υποκινούν μια σειρά διεργασίες και να ‘’δένουν’’ ειδικά το σύστημα πληροφοριών με μηχανισμό, που θα τους ήταν πολύτιμος μελλοντικά. Και εγκατέστησαν τρία γραφεία: Γκεστάπο, Ες-Ες και Ες Ντε, χωρίς μεν εμφανή δράση αλλά…

Εδώ πια ο Νταβίντοφ, δείχνει, όπως απέδειξαν τα γεγονότα ύστερα, και τις οργανωτικές του ικανότητες. Δημιουργεί το ‘’κύκλωμα του τρόμου’’ με διερμηνείς – ανακριτές – βασανιστές. Και μ’ ανθρώπους με την ίδια ρίζα καταγωγής μ’ αυτόν. Τα ‘’ανακριτήρια’ σε λίγο στου Τικελιώτη το σπίτι – Ασκληπιού 27 – η Λαρισινή Μέρλιν, και των Ες-Ες και των Ες Ντε στα υπόγεια της Εθνικής Τράπεζας και στο Τάγμα γεφυροποιών θα γνωρίσουν μέρες δόξας: Αμέτρητοι όσοι θα μαρτυρήσουν εδώ κι όσοι θα εξαφανιστούν!»².

Ο Ρίζος Μπόκοτας εστιάζει σε δύο περιπτώσεις της εγκληματικής δράσης του: Στο μεγάλο χτύπημα στις αντιστασιακές οργανώσεις αρχές του 1944. «Στο διάστημα από 17 Γενάρη μέχρι 8 Φλεβάρη τσάκισε κόκαλα, πολτοποίησε σάρκες, αχρήστεψε ανθρώπους και τραυμάτισε ψυχικά άλλους (…) Για ένα περίπου μήνα η Λάρισα ζούσε νύχτες φρίκης και απελπισίας»³.

«Στις 8 του Μάρτη στα 1944, ο συνταγματάρχης Λιάπκιν, στέλνει στο εκτελεστικό απόσπασμα τους 40 αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, απ’ τους 88 που έπιασε τις τελευταίες μέρες (…) Λέω πως τους έστειλε στο απόσπασμα ο Νταβίντοφ και όχι οι Γερμανοί, γιατί ο Νταβίντοφ έκανε τις συλλήψεις και την ‘’ανάκριση’’».

Άλλο μεγάλο έγκλημα αναφέρεται στην επιχείρηση απαγωγής των εβραίων της Λάρισας το καλοκαίρι του 1944, στην οποία ήταν επικεφαλής ο Νταβίντοφ.

Η δράση του έγκαιρα καταγγέλθηκε από το ΕΑΜ και τις άλλες αντιστασιακές οργανώσεις. Η οργάνωση της Λάρισας ανέθεσε την εξουδετέρωσή του σε μια ομάδα με επικεφαλής τον Άγγελο Τσιτώτα. Με την εντολή να τον συλλάβουν και όχι να τον σκοτώσουν. Αυτό βοήθησε να γλιτώσει ο Νταβίντοφ.

Από το βιβλίο «Συνταγματάρχης Λιάπκιν, ο τρόμος»

«Ο Συνταγματάρχης Λιάπκιν οργίασε σε βάρος της Εθνικής Αντίστασης και ειδικότερα σε βάρος του θεσσαλικού λαού. Τα θύματά του ανέρχονται σε εκατοντάδες και δεν είναι μόνο αυτά που αναφέρω εδώ και που αποτελούν προσωπική γνώση. Κανένας άλλος συνεργάτης των Γερμανών, στον ελληνικό χώρο, δεν τους πρόσφερε τόσα πολλά όσα ο Ρώσος εμιγκρέ.

Και όταν πια οι Γερμανοί έφευγα απ΄ την Ελλάδα και κατάλαβε πως δεν τον σήκωνε πια ο τόπος, ντυμένος με τη γερμανική στολή του με αυτοκίνητο σε μια φάλαγγα των ναζί και με τις δυο του θυγατέρες πήρε το δρόμο για την Τρίτη πατρίδα»⁴.

Ο Νταβίντοφ έφυγε από την Ελλάδα τη νύχτα 22 προς 23 Οκτώβρη. Μεταπολεμικά βρέθηκε στον Καναδά με τις κόρες του και μάλιστα καλά αποκατεστημένος. Πράγμα ενδεικτικό για τις σχέσεις και διασυνδέσεις του.

Ο Ρίζος Μπόκοτας λέει ότι ο Μ. Καραγάτσης δεν άφησε από τα μάτια του τον άνθρωπο , που του ενέπνευσε, τον Λιάπκιν. Μάλιστα, μετά την απελευθέρωση επισκέφτηκε το σπίτι του Νταβίντοφ στη Φιλιππούπολη και έψαξε τα χαρτιά του. Υποθέτει ότι μπορεί ο Μ. Καραγάτσης να ήθελε να γράψει κάποιο άλλο έργο εμπνευσμένο πάλι από τον ίδιο ήρωά του. Συνδέει αυτή την υπόθεση και με την αναφορά του Καραγάτση στα προλεγόμενα του διηγήματος «Μπουχούνστα»:

«Αυτός ο Σολομόνοφ, όταν ήρθαν οι Γερμανοί στη Λάρισα, το 1941, γένηκε διερμηνέας τους και τους υπηρέτησε πολύ, τυραγνώντας τους Έλληνες πατριώτες, Όταν οι Ναζήδες έφυγαν τον Οχτώβρη του 1944, ο Σολομόνοφ τους ακολούθησε – το γιατί εύκολα το καταλαβαίνει ο καθείς. Πήρε μαζί και τις δυο θυγατέρες, που είχε γεννήσει με τη δεύτερη γυναίκα του, τη Ρωμιά.

»Ύστερα από καιρό, ήρθε στη Λάρισα η φήμη πως ο Σολομόνοφ – καθώς ακολουθούσε τους Γερμανούς στη φυγή τους, φοβούμενος μην πέσει στα χέρια των ανταρτών , σκότωσε τα δυο του κορίτσια και ύστερα αυτοκτόνησε. Αν αυτό είναι αλήθεια ή ψέματα κανείς δεν το ξέρει, κι ίσως ποτέ δεν μαθευτεί.

»Όταν πήγα πέρσι στη Λάρισα, ζήτησα να συναπαντήσω τη γυναίκα του Βασίλη Φόμιτς. Τη βρήκα πολύ πικραμένη, μα κι υποταγμένη στο θέλημα του ριζικού – καθώς αρμόζει στη καραγκούνικη γενιά της. Δε θέλησε να πολυμιλήσει για τον άντρα και τα παιδιά της. Μόνο μου είπε πως τις νύχτες, όταν ο Σολομόνοφ, καταπολεμούσε την αγρύπνια με τσίπουρο ραψανιώτικο, συνήθιζε να γράφει κατεβατά ολόκληρα, γραμμένα στη ρούσικη γλώσσα. Μη ξέροντας τούτη τη γλώσσα, παρακάλεσα κάποιο ρωσομαθή φίλο μου, να ρίξει μια ματιά και να μου πει περί τίνος πρόκειται. Ύστερα από καιρό, ο φίλος μου μου είπε πως τα περισσότερα ήταν άρρητα θέματα, κουκιά μαγερεμένα…».⁵

¹ «Συνταγματάρχης Λιάπκιν: ο τρόμος», σελ. 27, εκδόσεις «Ιστορικά Γράμματα», 1987
² Στο ίδιο, σελ. 45
³ Στο ίδιο, σελ. 68
⁴ Στο ίδιο, σελ. 88
⁵ Στο ίδιο, σελ 32. Ο Ρ. Μπόκοτας επιβεβαιώνει ότι πράγματι είχε κυκλοφορήσει η φήμη περί αυτοκτονίας του Νταβίντοφ και ήταν κυρίαρχη για αρκετά χρόνια. Μέχρι που ο Νταβίντοφ έδωσε σημεία ζωής από το Τορόντο του Καναδά. Ο Μ. Καραγάτσης δεν αναφέρει τον Νταβίντοφ με το πραγματικό του όνομα αλλά ως Βασίλι Φόμιτς Σολομόνοφ.