Fractal

Η διελκυστίνδα της αγάπης

Γράφει η Ελένη Κ. Παπαδοπούλου // *

 

Στέφανος Δάνδολος, “Ιστορία χωρίς όνομα”, εκδ. Ψυχογιός, έκτη ανατύπωση, Ιούνιος 2018

 

Τα Ιουλιανά του 1920 είναι ένα άλλο ζοφερό απότοκο του εθνικού διχασμού που σφραγίστηκε από τη δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη και  τον οριστικό αποχωρισμό του αιθεροβάμονα πατριώτη από την ηγερία του, την Πηνελόπη Δέλτα. Ο έρωτάς τους άγγιζε τα όρια του ιδεατού, συγχρόνως, όμως, πυροδότησε συγκρουσιακές καταστάσεις στον οικογενειακό ιστό της συγγραφέως. Ο Στ. Δάνδολος ζωντανεύει αυτό τον έρωτα, σκηνοθετώντας δύο εκ περιτροπής αφηγηματικά σκηνικά, ένα στην Ελβετία του 1908, όπου για ένα τριήμερο του Ιουνίου, το μοναδικό τριήμερο της κοινής τους ζωής, θα κληθούν να πάρουν τις πιο καθοριστικές αποφάσεις για το μέλλον τους και ένα δεύτερο σκηνικό, τον Απρίλιο του 1941, στην Κηφισιά, στο αρχοντικό των Δέλτα, λίγο πριν την εισβολή των Γερμανών στην Αθήνα και το απονενοημένο διάβημα της συγγραφέως του μυθιστορήματος Παραμύθι χωρίς όνομα.

Ο τίτλος του μυθιστορήματος, Ιστορία χωρίς όνομα, το δίχως άλλο είναι εμπνευσμένος από το παραπάνω έργο της Πηνελόπης Δέλτα, μολονότι ο Δάνδολος επινοεί να ονομάσει έτσι το εγκιβωτισμένο διήγημα που συλλαμβάνει ο ψυχίατρος δρ. Φρίντμαν, που παρακολουθούσε τη Δέλτα στο σανατόριο, όπου η τελευταία αναγκάστηκε να εγκλειστεί από την οικογένειά της, προκειμένου να βγάλει από τον μυαλό της τον Ίωνα Δραγούμη. Το εγκιβωτισμένο αυτό διήγημα βασίζεται στις συνεδρίες του γιατρού με την ασθενή και παρουσιάζει με ευθύγραμμο τρόπο τη γέννηση του ειδυλλίου που εξελίχθηκε σε τρέλα. Εξάλλου, η ίδια η Δέλτα παραδέχεται πως είναι τρελή, αφού η αγάπη κάποιον τρελαίνει…

Η αφήγηση μεταβαίνει εναλλάξ από το 1908 στη Βιέννη, όπου οι ερωτευμένοι ζούνε τρεις μέρες τον πλατωνικό έρωτά τους και η Δέλτα καλείται να λάβει την πιο οδυνηρή αλλά και την πιο ευχάριστη ταυτόχρονα απόφασή της, να εγκαταλείψει την οικογένειά της και να ακολουθήσει τον άντρα της ψυχής της. Ωστόσο, στη διελκυστίνδα ανάμεσα στη μητρική αγάπη και την ερωτική, τελικά, νικάει η αγάπη για τα παιδιά της. Η απόφασή της σημαίνει το οριστικό τέλος της σχέσης τους. Τριάντα τρία χρόνια μετά, στα 1941, η απόφασή της να συναντήσει τον νεκρό πλέον Ίωνα Δραγούμη, που την περιμένει με λαχτάρα, με τη λαχτάρα που οι νεκροί περιμένουν τους ζωντανούς που αγάπησαν πραγματώνει την επιθυμία της να είναι μαζί στην αιωνιότητα.

Ο συγγραφέας ανατέμνει την ψυχολογία της Πηνελόπης Δέλτα. Την παρουσιάζει να σχοινοβατεί ανάμεσα στις εσωτερικές της επιθυμίες και τις κοινωνικές νόρμες. Τον άκαμπτο και απείθαρχο χαρακτήρα των νεανικών της χρόνων τον έκαμψε η αστοργία και η άτεγκτη στάση του επιφανούς πατέρα της, Εμμανουήλ Μπενάκη, αλλά και του γενικότερου οικογενειακού περιβάλλοντος που διαμορφώθηκε μέσα σε ένα κλίμα καθωσπρεπισμού κι αυστηρών κοινωνικών συμβάσεων. Με εχέγγυα τα γραπτά της, ο Δάνδολος την κοσμεί με σθένος, αυτοσεβασμό και αξιοπρέπεια και την κάνει να κινείται μέσα σε μια σχέση που δεν έχει τίποτε το χυδαίο και ποταπό.

Από την άλλη, φωτίζεται, μέσα από τη δική της γραπτή οπτική, η προσωπικότητα του Ίωνα Δραγούμη. Παρουσιάζεται φλογερός πατριώτης, ιδεαλιστής, να εμπνέει τον Παύλο Μελά στον μακεδονικό αγώνα, να δίνει κάθε ικμάδα της ζωής του για την υλοποίηση των οραμάτων του μέχρι το άδοξο και άδικο, κατά την ιστορία, τέλος του, στις 31 Ιουλίου του 1920. Αργότερα, η Δέλτα κάνοντας έναν απολογισμό στη ζωή της, έτσι όπως θα ήθελε ο Δάνδολος να γίνει αυτός ο απολογισμός, οι υπόνοιες ότι ο πατέρας της αναμείχθηκε στην εξόντωση του ανθρώπου που κλόνισε την οικογενειακή του γαλήνη τριβελίζουν το μυαλό της.

Το ιστορικό σκηνικό στήνεται, χωρίς σχολαστικισμό, με τεκμηριωμένες λεπτομέρειες που αρύονται από τον συγγραφέα από τα αρχεία και τις ιστορικές πηγές της εποχής, με αποτέλεσμα αυτό να γίνεται βιωματικό, έτσι ώστε ο αναγνώστης να νιώθει ότι παίρνει μέρος και ο ίδιος στα γεγονότα. Και το ερώτημα: πρόκειται άραγε για μια ακόμη ιστορία ενός ανολοκλήρωτου έρωτα ή είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα με δοσομετρικές αναλογίες μυθοπλασίας και ιστοριογνωσίας; Κατά τη γνώμη μου, ισχύουν όλα τα παραπάνω και θα πρόσθετα σ’ αυτά και τα στοιχεία του ψυχολογικού μυθιστορήματος, καθώς οι διεισδύσεις του συγγραφέα στην εύθραυστη ψυχολογία της Π. Δέλτα και ο τονισμός της διβουλίας και οι εσωτερικές συγκρούσεις που βιώνει, αποτελούν χαρακτηριστικά κειμένων με σαφείς ψυχολογικές παραμέτρους.

 

Στέφανος Δάνδολος

 

Η έναρξη κάθε κεφαλαίου σηματοδοτείται και από ένα διαφορετικό μότο-απόσπασμα από τα έργα της Δέλτα, φανερώνοντας την προσπάθεια του Δάνδολου αφενός να προετοιμάσει τον αναγνώστη για το περιεχόμενο και αφετέρου να περιορίσει τη δική του προσωπική και, επομένως, υποκειμενική έκθεση των γεγονότων.

Όσον αφορά στις αφηγηματικές τεχνικές, ο αφηγητής είναι άλλοτε ομοδιηγητικός και άλλοτε παντογνώστης. Οι περιγραφές είναι λιτές και περιορίζονται, κυρίως, στους εξωτερικούς χώρους. Αρκετές είναι οι προσημάνσεις που προετοιμάζουν σκηνικά αλλά και συναισθηματικά την αυτοκτονία της Δέλτα.

Θεωρώ ότι είναι ιδιαίτερα ευρηματική η παρουσία του σπουργιτιού τόσο στους περιπάτους του ζευγαριού στη Βιέννη όσο και στη βεράντα του σπιτιού της Κηφισιάς, λίγο πριν το τραγικό τέλος της. Το σπουργίτι, όπως και κάθε πουλί, είναι σύμβολο ελευθερίας. Πετάει ελεύθερο στον ουρανό και, σύμφωνα με τον ποιητή «όλοι έχουμε ανάγκη από ουρανό», από ελευθερία.  Ελευθερία που άλλοτε ταυτίζεται με τη μοναξιά και άλλοτε με τον θάνατο! Σε κάθε περίπτωση,  η Πηνελόπη Δέλτα και ο Ίων Δραγούμης συναντήθηκαν στους ουράνιους λειμώνες της δικής τους ελευθερίας και ο Στέφανος Δάνδολος μάς πρόσφερε ένα πολύ όμορφο και αισθαντικό ανάγνωσμα που μας απογείωσε στον ουρανό!

 

 

 

* Η Ελένη Παπαδοπούλου, εκπαιδευτικός Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, είναι απόφοιτος του Τμήματος Φιλολογίας Α.Π.Θ., με ειδίκευση Κλασικών Σπουδών, και κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Eιδίκευσης της Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ., του τομέα Αρχαίων Ελληνικών της Χριστιανικής Γραμματείας . Είναι συντάκτης του φιλολογικού-εκπαιδευτικού ιστολογίου eranistria.blogspot.com.

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top