Fractal

Ο πραγματικός Ιούδας της Ιστορίας

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

ioudas«Ιούδας» του Αμος Οζ, μτφ: Μάγκυ Κοέν, σελ. 368, Εκδ. Καστανιώτης

 

Πολλάκις καταραμένος, ριγμένος στα τάρταρα της λησμονιάς, φέρων το στίγμα της υπέρτατης προδοσίας, ο Ιούδας καθίσταται ένα από τα πλέον αμφιλεγόμενα πρόσωπα της Καινής Διαθήκης. Συνώνυμος της απεμπόλησης κάθε ηθικής αξίας και κύριος φορέας της διαβολικής ιδιοτέλειας όπως είναι, έδωσε το όνομά του σε λογής προδότες που εμφανίστηκαν στην Ιστορία. Ο Ισκαριώτης δεν είναι πλέον ένα όνομα, αλλά μια εκφυλιστική ιδιότητα των χειρότερων πλευρών του ανθρώπινου είδους. Αυτή την οπτική της προδοσίας, και όχι μόνο από τη θεολογική της εκδοχή, διερευνά ο σημαντικός ισραηλινός συγγραφέας Άμος Οζ στον «Ιούδα» (σ.σ.: πιο εύγλωττο τίτλο δεν θα μπορούσε να δώσει στο μυθιστόρημά του).

Για τον Ιούδα ως προσωπικότητα ελάχιστα πράγματα γνωρίζουμε. Οι ευαγγελιστές μεταφέρουν σπαράγματα σκέψεών του και στην πραγματικότητα όλοι τους εστιάζουν στην προδοτική του ενέργεια και στο ύστατο φιλί που έδωσε στον Ιησού. Ή, όπως, έλεγε και ο Ζήσιμος Λορεντζάτος, «ο Ιούδας άνοιξε στο φίλημα νέους ορίζοντες, άγνωστους πριν». Υπάρχει, άραγε, δικαίωση για τους προδότες; Είναι δυνατή μια κάποια μορφή κατανόησης, ίσως και συγχώρεσης; Ο Γιάννης Βαρβέρης στον δικό του Ιούδα, με τη φωνή της μάνας του, γράφει: «Μόνο μια ελπίδα, γιε μου, με ζεσταίνει:/είναι η συγχώρεση από μάνα/ από την Παναγιά». Με λιγότερο ποιητικό τρόπο, ο Οζ διερευνά αυτή την πιθανότητα εμπλέκοντας, όμως, στην αρχετυπική ιστορία προδοσίας του Ιούδα, τους Εβραίους (για τη χριστιανική κοινότητα ο Εβραίος φέρει το βάρος της προδοσίας εσαεί ωσάν να κουβαλάει από τη γέννησή του τον… ιό του Ιούδα) και την προσπάθεια του Ισραήλ να ιδρύσει κράτος στη Μέση Ανατολή παρά τη σφοδρή αντίδραση του αραβικού κόσμου.

Το βιβλίο μάς μεταφέρει στο 1959 στη διχοτομημένη Ιερουσαλήμ (η μισή ανήκει στο Ισραήλ και η άλλη μισή στην Ιορδανία). Έχει προηγηθεί ο πόλεμος της ανεξαρτησίας το 1948, ο πρώτος αραβοϊσραηλινός πόλεμος, που μπορεί να κατέληξε σε ανακωχή και ήττα των Αράβων, ωστόσο δημιούργησε ένα «σύνδρομο περικύκλωσης» στους Ισραηλίτες και μια κατάσταση τρεμάμενης ισορροπίας στην ευρύτερη περιοχή.

Ο κεντρικός ήρωας του «Ιούδα» είναι ο νεαρός φοιτητής Σμούελ Ας, ένας νευρωτικός νεαρός, ασθματικός, αριστερών φρονημάτων που διερευνά για την πτυχιακή του τις «εβραϊκές απόψεις για τον Ιησού». Η ζωή του, ωστόσο, ακολουθεί, αίφνης, μια τεθλασμένη τροχιά και όλα έρχονται ανάποδα: οι γονείς του χάνουν τα εισοδήματά τους και δεν μπορούν να τον βοηθήσουν, η κοπέλα του τον παρατάει για να παντρευτεί έναν αδιάφορο μνηστήρα και το αριστερό γκρουπούσκουλο στο οποίο μετείχε διαλύεται στα εξ ων συνετέθη. Ο Ας αποφασίζει ότι είναι καιρός να πάρει δραστικές αποφάσεις και όντως αυτό κάνει. Παρατάει τη σχολή του και αποφασίζει να «εργαστεί» στο σπίτι ενός παράξενου και ανάπηρου γέροντα, του Γκέρσομ Βαλντ. Δουλειά του είναι να κρατάει συντροφιά στον δύσμορφο ηλικιωμένο, να ακούει τις ιστορίες που έχει να του διηγηθεί, να του πηγαίνει το φαγητό του και να ζει στο σπίτι του. Δουλειά αρκούντως πληκτική μέχρι τη στιγμή που κάνει την εμφάνισή της η Ατάλια Αμπραβανέρ. Μια θελκτική 40άρα για την οποία στην αρχή ελάχιστα γνωρίζουμε (η ίδια κρατάει μέσα της πολλά μυστικά), αν και διαφαίνεται να έχει κάποια σχέση με τον Βαλντ. Όντως, τους ενώνει ένας νεκρός στον πόλεμο του ’48 (για τον Βαλντ είναι ο γιος του και για την Ατάλια ο άνδρας της). Ο Σμούελ Ας εισχωρεί σε αυτό το περίκλειστο περιβάλλον και σε αντίθεση με τους νέους που έχουν περάσει πριν από αυτόν στην ίδια θέση, συνδέεται συναισθηματικά με την Ατάλια και εμβαθύνει το πεδίο των ερευνών του στις συζητήσεις που διεξάγει με τον Βαλντ γύρω από την Ιστορία του λαού του, την προδοσία, τη θυματοποίηση των Εβραίων, αλλά και τα δικά τους λάθη στη σύγκρουση με τον αραβικό κόσμο. Αντιλαμβάνεται ότι η έννοια του Ιούδα είναι σύμφυτη με την ανθρώπινη εμπειρία. Ο πατέρας της Ατάλια, εξέχων μέλος της σιωνιστικής ηγεσίας, έφερε μέχρι τέλους το στίγμα του προδότη καθώς αντιτάχθηκε στα σχέδια του πρωθυπουργού Μπεν Γκουριόν για το σχηματισμό ενός περίκλειστου κράτους του Ισραήλ στα εδάφη των Αράβων.

 

Amos Oz

Amos Oz

 

Ο Σμούελ θέλγεται από αυτές τις ιστορίες, οι οποίες άλλο δεν κάνουν από το να ενισχύουν την πεποίθησή του ότι πάντα υπάρχει ένα περιθώριο κατανόησης και αποκατάστασης των αδικιών που έχουν φορτωθεί συγκεκριμένες φυσιογνωμίες. Ήταν, όντως, ο Ιούδας ένας μισητός εξωμότης ή μήπως ήταν ο πιο πιστός μαθητής του Ιησού κι αυτός που πίστεψε περισσότερο από όλους ότι ήταν ο λυτρωτής του κόσμου; Mήπως, τελικά, υπάρχει μια γενικευμένη παρανόηση γύρω από το ρόλο του; Υπάρχει περίπτωση να κουβάλησε στους ώμους του περισσότερες τύψεις από όσες του αναλογούσαν; Συνακόλουθα, γιατί οι χριστιανοί έχουν ταυτίσει όλους τους Εβραίους με την προδοτική φύση του Ιούδα; Όλες αυτές οι σκέψεις περνούν από το μυαλό του Σμούελ διαμορφώνοντας μέσα του μια πλημμυρίδα προοπτικών για το μέλλον του και του ανοίγουν μια πόρτα ενόρασης για το τι ακριβώς επιθυμεί να κάνει στη ζωή του. Η σχέση του με την Ατάλια θα έχει άδοξο τέλος (πολύ σύντομα διαπιστώνουν και οι δύο το άτοπο της όποιας κοινής ευτυχίας), είναι όμως αυτή που θα του προσφέρει το έναυσμα για να ξεκινήσει το προσωπικό ταξίδι αυτογνωσίας. Οι ιστορίες του Βαλντ και ο θάνατος του άνδρα της Ατάλια δεν τον βαραίνουν, αλλά δεν του είναι και ξένες. Κάθε μια από αυτές παίρνει τη θέση που της ανήκει μέσα του οικοδομώντας τη σχέση του Σμούελ με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον (το δικό του και της πατρίδας του).

Πιο ώριμος από ποτέ, ο Οζ μας παραδίδει ένα ειλικρινές μυθιστόρημα όπου ο ιστορικός χρόνος δεν είναι ξεκομμένος από τις καθημερινές ιστορίες των ανθρώπων. Στο περιθώριο της πολιτικής κινούνται πάντα αυτές οι «μικρές» ιστορίες που αλλάζουν τη ζωή των απλών ανθρώπων. Η οπτική του Οζ δεν είναι του ψυχρού παρατηρητή, αλλά ενός ακόμη «πάσχοντος». Οι σκηνές σμιξίματος και βαθιάς συνενοχής ανάμεσα στον Σμούελ και την Ατάλια, καθώς οι δύο τους περπατούν τους σκιερούς και παγωμένους δρόμους της νυχτερινής Ιερουσαλήμ, είναι από τις πλέον υποβλητικές του βιβλίου και καταδεικνύουν τη δυναμική του συγγραφέα. Η έξοχη μετάφραση ανήκει στην Μάγκυ Κοέν.

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top