Ιφιγένεια Θεοδώρου: “Η Συρία υπήρξε φιλόστοργη και φιλόξενη για πρόσφυγες και εξόριστους, η εμφύλια σύρραξη που ρημάζει την χώρα τους και η τραγωδία του ξεριζωμού δεν της αξίζει”

Συνέντευξη στην Πέρσα Κουμούτση //

Με αφορμή την πρόσφατη παρουσίαση του βιβλίου της «Η Γεύση της Ερήμου» συναντήσαμε  τη συγγραφέα  Ιφιγένεια Θεοδώρου και είχε την ευγενική καλοσύνη να απαντήσεις στις ερωτήσεις μας σχετικά με το βιβλίο της, αλλά και την κατάσταση που επικρατεί σήμερα στη Συρία.

-Κυρία Θεοδώρου, το 1853 η εκκεντρική Αγγλίδα Τζέιν Ντίγκμπι, απογοητευμένη από τη ζωή της  καταφεύγει  στη Μέση Ανατολή. Καθ’ οδόν προς την Παλμύρα ερωτεύεται τον  συνοδό-μεταφραστή της, μυείται στη νομαδική ζωή των Βεδουίνων και μένοντας μαζί του γίνεται το σύμβολο του αντικομφορμισμού στην εποχή της.  Η ηρωίδα σας ακολουθεί τ’ αχνάρια της, ένα και μισό περίπου αιώνα  μετά. Και παρότι η  χρονική απόσταση  είναι πολύ μεγάλη, οι ηρωίδες σας μοιάζουν να μοιράζονται  αρκετές  ομοιότητες.  Πού εντοπίζονται , κυρίως;

Ο έρωτας με την παρορμητικότητα και τις απογοητεύσεις του… Η Τζέην Ντίγκπμυ του 19^ου αιώνα αναζητάει πάντα την διέξοδο στη φυγή, εγκαταλείπεται από εραστές και εγκαταλείπει  παιδιά και συζύγους επιδιώκοντας σταθερότητα και αφοσίωση που δυστυχώς  δεν βρίσκει. Η κοινωνική και οικονομική της κατάσταση την βοηθούν να ταξιδεύει και να εγκαθίσταται  κάθε φορά σε άλλη χώρα ,τα σύνορα για εκείνη δεν υπάρχουν από τη στιγμή που ένας καινούργιος  έρωτας εμφανίζεται στη ζωή της. Την βρίσκουμε στο Μόναχο, αλλά και στην Αθήνα του βασιλιά  Οθωνα  να  εισχωρεί στην τοπική κοινωνία προσπαθώντας  να λύσει τα προσωπικά της αδιέξοδα .Είναι μια αμφισβητούμενη προσωπικότητα της εποχής που έζησε την ζωή της εξαντλώντας  τα όρια, που έθεταν τα ήθη των καιρών εκείνων, ειδικά σε κλειστές κοινωνίες όπου το πρωτόκολλο και ο περίγυρος έπαιζαν κύριο ρόλο. Στο βιβλίο μέσω άλλων χαρακτήρων  ασκώ κριτική ή παίρνω  το μέρος της  προσπαθώντας να κρατήσω μια ισορροπία. Η Τζέην Ντίγκμπυ έχτισε τον μύθο της ως μια γυναίκα αντικονφορμίστρια του 19^ου αιώνα  που έφτασε μέχρι τη Μέση Ανατολή αναζητώντας τον Έρωτα και τον βρήκε στην αγκαλιά του σείχη Ελ Μέζραμπ, ο Ρομαντισμός της εποχής σε όλο του το μεγαλείο. Αυτή είναι  η μια όψη της…

Η Τζένη Ράλλη ενάμιση αιώνα αργότερα,  αποζητάει κι εκείνη τον έρωτα που θα της χαρίσει αρμονία  στη ζωή της, οι ανέφικτοι και ατελέσφοροι έρωτες την έχουν γεμίσει με απογοήτευση, βρίσκεται στη Δαμασκό  από τύχη παίρνοντας μέρος σε μια εκδρομή από αυτές που γίνονταν κατά δεκάδες  πριν το πόλεμο στη Συρία, προσπαθώντας να ξεγελάσει την ανία και την κατάθλιψη που την κατατρώει. Ο έρωτας καιροφυλαχτεί και πάλι ανατρέποντας  κάθε δεδομένο…. Γυναίκες  μόνες, αναζητούν το ιδεώδες και καταλήγουν σε συμβιβασμούς, απορρίψεις και απογοητεύσεις που οδηγούν στην παραίτηση, αέναη αναζήτηση για τον στοργικό σύντροφο, σχέσεις  δύσκολες ,ψυχές κατακερματισμένες…

-Τι σας ώθησε να γράψετε το συγκεκριμένο βιβλίο, τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή; 

Βρέθηκα στη  Δαμασκό το 2007 ως σύζυγος Έλληνα διπλωμάτη, ταξίδεψα πολύ σε κάθε γωνιά αυτής της πανέμορφης  χώρας που είχε και  έχει ένα βαθύ ιστορικό παρελθόν τόσο κοντινό με το δικό μας…. Σε κάθε βιβλίο μου ο τόπος έχει κυρίαρχο ρόλο. Η ελληνιστική, η ρωμαική, η βυζαντινή και η οθωμανική Συρία διασταυρώνονται  με την δική μας ιστορία… Σ ένα ταξίδι μου στην Παλμύρα διασταυρώθηκα  κι εγώ με την Τζέην Ντίγκμπυ, αυτή η σύμπτωση με ενθουσίασε… Έμοιαζε τόσο με τη δική μου Τζένη που ήταν τότε  στα σπάργανα  ακόμα στο μυαλό μου! Μαζί τους πορεύτηκα για  ένα χρόνο ανακαλύπτοντας όλο και περισσότερο την μαγευτική αυτή χώρα, τα πολύβουα σουκ, τις ανοιχτές αγορές, τα χάνια, τους αρχαιολογικούς θησαυρούς της, θέλησα να μοιραστώ με τους αναγνώστες  αυτό το υπέροχο ιστορικό ψηφιδωτό που αναδυόταν μέσα από τις αμμοθύελλες της ερήμου …! Κι ύστερα άρχισε να μυρίζει η έκρηξη… Την οσμιζόμουν παντού  τριγύρω, σερνόταν κι άλλαζε τον αέρα, τότε άλλαξε και η ιστορία μου «αφού η έρημος που λάτρεψαν δεν άστραφτε  πια στο φεγγαρόφωτο, σκιζόταν από ριπές μίσους και κροτάλισμα όπλων» . Έπρεπε να καταγράψω εκείνες τις πρώτες σπασμωδικές κινήσεις  των εσωτερικών συγκρούσεων, δεν θέλησα να αφήσω  τους ήρωες του βιβλίου έξω από τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις που εξυφαίνονταν. Μάντεψα ότι η τοιχογραφία που περιέγραφα  κάποτε θα καταστρεφόταν… Όμως  τότε δεν μπορούσα να φανταστώ  το μέγεθος της καταστροφής.

–Το βιβλίο σας αποτελεί ύμνο αλλά και έναν αποχαιρετισμό στη χώρα που γνωρίσατε, τον πολιτισμό  και τους ανθρώπους που συναναστραφήκατε, αλλά και  τοιχογραφία  μιας χώρας που γνώρισε ένα σημαντικό πολιτισμό και που τώρα κινδυνεύει να αφανιστεί ολοσχερώς. Τι  προβλέπετε για αυτή τη χώρα;

Η «γεύση της ερήμου» μοιάζει τώρα σαν μια τελευταία μαρτυρία για  την Συρία που άφησα. Έφυγα το 2010 τότε ακόμα η ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο ήταν μετέωρη πάνω από τα κεφάλια των Σύρων χωρισμένων σε δυο αντιμαχόμενα στρατόπεδα. Μετά από  έξι χρόνια  οι χτεσινοί, ευγενικοί μου γείτονες  ίσως αναζητούν ως πρόσφυγες  μια δεύτερη πατρίδα, τόσοι  τυχαίοι συνταξιδιώτες μου είναι νεκροί ή ζηλωτές του φανατισμού  και της θρησκευτικής  μισαλλοδοξίας  και τα πολιτιστικά μνημεία τώρα πια απομένουν αναμνήσεις ενταφιασμένες σε φωτογραφικές  μηχανές. Όλος ο κόσμος γίνεται καθημερινά μάρτυρας αυτής της τραγωδίας που καταγράφεται ζωντανά πια στις οθόνες μας. Κανείς δεν μπορεί να κάνει προβλέψεις. Τα συμφέροντα και οι πολιτικές σκοπιμότητες μοιάζουν να έχουν εξοβελίσει την κοινή λογική. Έχοντας  ζήσει στη Συρία πριν από τον πόλεμο, έχοντας γνωρίσει  τους απλούς ανθρώπους, το μόνο που θα μπορούσα να προβλέψω είναι ότι όταν θα τελειώσει αυτός ο πόλεμος οι  περισσότεροι  Σύροι θα επιστρέψουν στην πατρίδα τους , θα ξαναχτίσουν τα σπίτια τους, θα ανοίξουν πάλι τα μαγαζιά τους, γατί είναι άνθρωποι δεμένοι με τον τόπο τους και με την οικογένεια τους.

–Ποιά είναι η απήχηση του βιβλίου σήμερα; Λίγα μόλις χρόνια μετά τα τραγικά γεγονότα που μεσολάβησαν στη Συρία;

Το βιβλίο παραμένει επίκαιρο. Για όλους εκείνους που ταξίδεψαν και γνώρισαν την Συρία του χτες ανακινεί  ευχάριστες αναμνήσεις, αλλά και θλίψη για τον χαμένο παράδεισο. Γι  αυτούς που δεν πρόλαβαν να γευτούν την γεύση της ερήμου της δίνει μια εικόνα για τη Δαμασκό, την Παλμύρα, την Μπόσρα  και για άλλες περιοχές τουριστικού ή αρχαιολογικού  ενδιαφέροντος. Δεν είναι όμως  μόνο ένα οδοιπορικό γιατί ο αναγνώστης παρακολουθώντας τους χαρακτήρες του βιβλίου ανακαλύπτει σιγά σιγά τις κρυμμένες αιτίες της εμφύλιας σύγκρουσης  που εξελίχτηκε και πήρε διαστάσεις που κανένας δεν περίμενε. Από την άλλη πλευρά  η ιστορία της Τζέυν Ντίγκμπυ κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον, η άστατη ζωή της ανά την Ευρώπη και η ρομαντική της περιπέτεια με τον κατά είκοσι χρόνια νεότερο της σείχη διεγείρει  την περιέργεια ,το ίδιο όσο και η ερωτική ιστορία της  ελληνίδας Τζένης με τον Ελληνοσύρο Ρωμανό που βρίσκεται μοιρασμένος  ανάμεσα σε δυο πολιτισμούς.  Η Συρία από τους  αρχαίους  χρόνους ήταν τόπος ειρηνικής συνύπαρξης πολλών πολιτισμών. Σταυροδρόμι  όπου συναντήθηκαν  βασιλιάδες των ελληνιστικών χρόνων, ρωμαικές λεγεώνες, αρχαίοι  και νέοι θεοί, κατακτητές που άφησαν το χνάρι τους, είτε οικοδομώντας μνημεία πολιτιστικής αξίας, είτε αφανίζοντας τα. Η ανοχή στο διαφορετικό ήταν  χαρακτηριστικό της περιοχής.

–Στην κεντρική Ευρώπη και όχι μόνο, υπάρχει πλέον διχασμός, προκατάληψη, δυσπιστία και φόβος. Πιστεύετε  πως η κατάσταση αυτή είναι αναστρέψιμη;

Οι πρόσφυγες που κατέκλυσαν την Ευρώπη δεν ήρθαν εδώ για μια καλύτερη ζωή, δεν επιχείρησαν ένα τουριστικό ταξίδι, έφυγαν από τον τόπο τους  κυνηγημένοι , για την επιβίωση τους. Η Ευρώπη που μιλούσε και ασκούσε τόσα χρόνια μια  πολυπολιτισμική πολιτική βρέθηκε στην ουσία ανέτοιμη όχι τόσο  να δεχτεί ένα μεγάλο αριθμό προσφύγων, αλλά να ετοιμάσει το εσωτερικό της μέτωπο που τρομοκρατήθηκε, όπως ήταν πολύ φυσικό, από το  βίαιο πρόσωπο των τζιχαντιστών  που αιμοτοκυλούσαν τις ευρωπαϊκές  πρωτεύουσες και μονοπωλούσαν τις ειδήσεις  στην τηλεόραση. Αυτό που χρειάζεται είναι ψυχραιμία, ο φόβος και ο διχασμός δεν βγάζουν πουθενά… Στην Ελλάδα, αρκεί να θυμηθούμε το ενάμιση εκατομμύριο Μικρασιατών  που πριν από περίπου εκατό χρόνια ήρθε από τα παράλια, οι πρώτες αντιδράσεις των ντόπιων ήταν γεμάτες φόβο και αμφισβήτηση…. Η κοινή θρησκεία δεν τους εμπόδιζε να αποκαλούν τους ξεριζωμένους  πρόσφυγες , τουρκόσπορους.  Σήμερα στόχος  θα ήταν η κοινωνικοποίηση των προσφύγων και η συμφιλίωση των ντόπιων με την ιδέα ότι ο Άλλος, ο διαφορετικός  μπορεί να συμβιώσει δίπλα του, όχι να σταθεί απέναντί του.

– Σε ποιο βαθμό,  θα μπορούσε η λογοτεχνία να  βοηθήσει στην κατανόηση  ανάμεσα σε ομάδες ανθρώπων με διαφορετική, κουλτούρα, νοοτροπία, θρησκεία κλπ ο διαπολιτισμικός διάλογος μέσα από την τέχνη και κυρίως τη λογοτεχνία είναι αποδοτικός;  Έχει δύναμη η λογοτεχνία;

Η λογοτεχνία έχει δύναμη όση δύναμη έχει γενικά η Τέχνη. Αρκεί  βέβαια να είναι χρηστική, να κυκλοφορεί. Τέχνη που δεν φτάνει σε όλους μοιάζει με κλειστό μουσείο, με απούλητα βιβλία, σαν μουσική αποκλεισμένη από τον κόσμο… Στην λογοτεχνία τον πρώτο λόγο τον έχουν οι  συγγραφείς, μετά οι εκδότες … Πρώτα οι συγγραφείς ας σκύψουν υποψιασμένοι  στον διπλανό τους, ας μετατρέψουν το κοινό σε προσωπικό και το προσωπικό σε δημόσιο.  Οι εκδότες είναι επιχειρηματίες, που οφείλουν όμως να στηρίζουν την τέχνη, οι επιτυχημένοι ξέρουν καλά πώς να τα συνδυάζουν αυτά τα δυο. Οι αναγνώστες ακολουθούν. Για να ευοδωθεί ο διαπολιτισμικός διάλογος χρειάζονται δυο ακόμα σπουδαίοι κρίκοι στην αλυσίδα αυτή. Οι μεταφραστές και οι κριτικοί. Ο μεταφραστής θα μεταγράψει το βιβλίο, θα δώσει το νόημα και την απόχρωση κάθε λέξης  του συγγραφέα, χωρίς την αγαστή συνεργασία, αλλά και την αλληλοκατανόηση αυτών των δυο το βιβλίο  είναι σαν να μην γράφτηκε ποτέ. Ο κριτικός είναι εκείνος που θα μυήσει τον αναγνώστη στον κόσμο του Άλλου, θα τον εξασκήσει ώστε να διαλέγει ένα βιβλίο όχι  μόνο για να περάσει όμορφα την ώρα του, αλλά για  να περάσει στην άλλη πλευρά να κατανοήσει και να αγαπήσει το διαφορετικό. Η γνώση θα εξαλείψει τον φόβο.

–Στην πρόσφατη εκδήλωση  για το βιβλίο σας τέθηκε το ερώτημα:  Συρία, αιτία του κακού ή εξιλαστήριο θύμα; Εσείς τι πιστεύετε; Ποια είναι η δική σας γνώμη;

Η Συρία είναι ένα κομβικό σημείο στη Μέση Ανατολή, ένας συγκερασμός Ανατολής  και Δύσης, σταυροδρόμι ανάμεσα στα πετρέλαια του Ιράκ και στα λιμάνια της Μεσογείου. Σε όλη την μακρόχρονη ιστορία της ήταν θέατρο πολέμων, λάφυρο κατακτητών που εκτιμούσαν την στρατηγική της σημασία και εποφθαλμιούσαν τα εδάφη της. Σχεδόν πάντα η περιοχή ήταν τμήμα μιας αυτοκρατορίας, όμως κατάφερνε  να ενσωματώνει πάντα στοιχεία των διαφορετικών πολιτισμών, να τα αφομοιώνει και να τα κάνει δικά της. Τα πολιτιστικά μνημεία που βρίσκονται διασκορπισμένα σε όλη τη χώρα αποδεικνύουν  την δύναμη του κατακτητή, αλλά και  την ανοχή του ντόπιου πληθυσμού. Απόδειξη η συνύπαρξη τόσων θρησκειών και η ειρηνική συμβίωση χριστιανών και μουσουλμάνων για τόσους αιώνες. Η Συρία υπήρξε φιλόστοργη και φιλόξενη για πρόσφυγες και εξόριστους  Χριστιανούς που εγκατέλειπαν τις εστίες τους στην Μικρά Ασία  και υποδέχτηκε και περιέθαλψε χιλιάδες καταδιωγμένους Ιρακινούς. Αυτή η ανοχή και η στωικότητα είναι  βασικά χαρακτηριστικά των Σύρων. Η εμφύλια σύρραξη που ρημάζει την χώρα τους και η τραγωδία του ξεριζωμού πραγματικά δεν τους αξίζουν…

-Σας ευχαριστώ πολύ