Fractal

Ιδιοπροσωπία και νέα εποχή της Βιολογίας

Του Νίκου Τσούλια //

 

 

File:Gustave Caillebotte - Jour de pluie à Paris.jpg

Gustave Caillebotte. Paris Street, Rainy Day, 1877. Art Institute of Chicago.

Η έκρηξη των γνώσεων σε όλα τα πεδία του επιστητού αφενός και η διαρκώς αυξανόμενη επιστημονική αντίληψη της πολυπλοκότητας και της συνθετότητας των προβλημάτων αφετέρου μετασχηματίζει την παραδοσιακή σύλληψη της γνώσης. Η περίοδος του επιμερισμού της γνώσης που χαρακτήρισε την εποχή της νεωτερικότητας φαίνεται να λήγει τόσο υπό το βάρος της ταχύτητας της παραγωγής της γνώσης όσο και από τις ίδιες τις ανάγκες της κοινωνίας. Η γνώση πάντα ήταν ενιαία και ο όποιος επιμερισμός της ιστορικά έγινε κυρίως για εκπαιδευτικούς και για τεχνικούς λόγους.

Στον αρχαίο ελληνικό διαφωτισμό η επιστήμη και η φιλοσοφία έθεταν και αντιμετώπιζαν συνολικά και ενιαία τα προβλήματα του ανθρώπου. Ξεχωριστή περίπτωση γι’ αυτή την εικόνα είναι εκείνη του Αριστοτέλη. Υπάρχει και μια άλλη όψη. Η διαρκής εξειδίκευση ωθεί τη σκέψη του ανθρώπου στην αδυναμία σύλληψης του όλου, στον τεμαχισμό της ανθρώπινης σκέψης και στην όλο και μικρότερη επικοινωνία των επιστημόνων μεταξύ τους και στην απομάκρυνση από τη δημιουργία ενός πορτρέτου του Homo Universalis.

Αν δεχτούμε ότι η νέα ψηφιακή εποχή θα πρέπει να συνδεθεί με μια μορφή ηλεκτρονικού διαφωτισμού, τότε οδηγούμαστε στη διαμόρφωση ενός νέου περιεχομένου της γενικής – βασικής παιδείας που θα έχει κάθε πολίτης. Αυτή η έννοια της γενικής παιδείας επιτάσσει τη ανάδυση της διαθεματικότητας και της διεπιστημονικότητας στους θεσμούς της εκπαίδευσης.

Εκ των παραπάνω συνάγεται ότι μια επιστήμη (επομένως και η βιολογία) μπορεί σαφώς να αναπτύσσει όλο και περισσότερους δεσμούς με άλλες επιστήμες και ταυτόχρονα να ισχυροποιεί την αυτονομία της, μια αυτονομία κατακτημένη ιστορικά αλλά και διαρκώς εξελισσόμενη στο περιεχόμενό της.

Τα όρια των επιστημών πάντα είναι ασαφή και αυτό είναι αφενός συστατικό στοιχείο της ενότητας της γνώσης και αφετέρου απόρροια της τάσης της σκέψης του ανθρώπου να δίνει ενιαία απάντηση σε κάθε ζήτημα που τον απασχολεί. Ως εκ τούτου, η όποια ασάφεια όχι μόνο δεν έχει αρνητικά χαρακτηριστικά, αλλά είναι μόνο θετικού προσανατολισμού. Άλλωστε στα όρια των επιστημών, εκεί που συναντώνται τα επιμέρους ερευνητικά ερωτήματα γίνεται η ανάδυση των περισσότερων γνώσεων, γιατί «η ίδια η γνώση πάντα είναι μια μεθόριος».

Εκτιμώ ότι μια νέα αντίληψη για «κατάταξη» της Βιολογίας ως «βασικής επιστήμης της ιατρικής» δεν έχει εννοιολογική αντιστοίχηση, είναι λειψή, στρεβλώνει το περιεχόμενό της και σαφώς δεν εξυπηρετεί τους στόχους της Βιολογίας. Ο όρος Φυσικές Επιστήμες θεωρώ ότι έχει πιο ολιστικό περιεχόμενο, έχει κατακτημένη περιοχή στη συνείδηση των ανθρώπων (και αυτό είναι μια παράλληλη έννοια και μια φροντίδα της επιστήμης) και ενέχει μια σαφή εκπαιδευτική οριοθέτηση τουλάχιστον για τη χώρα μας.

Κάθε επιστήμη (επομένως και η Βιολογία) δεν μπορεί να οριοθετείται στο στενό γνωσιακό της πεδίο. Οφείλει να ασχολείται με το επιστημολογικό μέρος της, με το φιλοσοφικό στοχασμό που απορρέει από το περιεχόμενό της και από τα ερωτήματά της, με τις κοινωνικές προβολές της και με την ιδεολογική ακτινοβολία της. Η εικόνα του «στενού ή μονομερούς ενδιαφέροντος» επιστήμονα που ασχολείται μόνο με το γνωστικό μέρος της Βιολογίας, κατά τη γνώμη μου, είναι όχι μόνο ελλειμματική αλλά και αντι-επιστημονική και αντι-παιδευτική. Η επιστήμη είναι – ούτως ή άλλως – κοινωνικό δημιούργημα και ως τέτοιο πρέπει να αντιμετωπίζεται.

Όσο η κοινωνία μας γίνεται πιο γνωσιοκεντρική, τόσο η γνώση και επιστήμη θα αποκτούν όλα και περισσότερο κοινωνικό χρώμα. Έχει διατυπωθεί ωστόσο η άποψη ότι «η επιστήμη αγνοεί και οφείλει να αγνοεί τις ηθικές αξιολογικές κρίσεις»[1], προκειμένου να κατακτήσει απερίσπαστη και αποτελεσματικά το βασίλειο της αντικειμενικότητας. Αλλά οι λειτουργίες και κυρίως οι επιδράσεις της επιστήμης και, ειδικά αυτή την περίοδο, οι επιδράσεις της Βιολογίας δεν ανασυντάσσουν απλά και μόνο το σύνολο της οικείας γνώσης της ύστερης νεωτερικής περιόδου, αλλά ενδεχομένως – στο όχι και πολύ μακρινό μέλλον – να επιζητήσουν ακόμα και την αλλαγή «επιστημονικού παραδείγματος» με αιχμή τη βιοτεχνολογία και τη μηχανική γενετική.

Η αρχή του νήματος των γοργών εξελίξεων στο χώρο αυτό ξεκίνησε από την ιστορική από κάθε άποψη εμφάνιση του βιβλίου του Κ. Δαρβίνου «Η καταγωγή των ειδών», του βιβλίου που έχει προκαλέσει τις περισσότερες ενστάσεις, αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις στην ιστορία του ανθρώπου. Αλλά πέραν της διαμάχης στο κοσμοθεωρητικό και ανθρωπομορφικό είδωλό μας – που κυριάρχησαν του αντίστοιχου επιστημονικού ειδώλου – γιατί «ο δαρβινισμός, παρέχοντας ένα μηχανισμό για την εξέλιξη και αρνούμενος την ίδια στιγμή οποιαδήποτε τελεολογική ή βιταλιστική άποψη για τη ζωή, αποτέλεσε τον θεμέλιο λίθο ενός νέου Παραδείγματος (paradigm) για την εξήγηση της ζωής»[2]. Ακολούθησε το ιστορικό γεγονός της ανακάλυψης της διπλής έλικας του DNA και έκτοτε παρακολουθούμε ένα ξετύλιγμα νέων απόψεων για τη ζωή και για τον άνθρωπο που υπερβαίνουν τα ερμηνευτικά εργαλεία του πολιτισμού της νεωτερικής περιόδου.

Είμαστε στο τέλος της βιομηχανικής περιόδου ή στην αρχή της ήδη προσδιορισθείσας μεταμοντέρνας εποχής; Ίσως να μην έχει νόημα καν το ερώτημα. Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι βρισκόμαστε ενώπιον νέων πρωτόλειων και θεμελιακών ερωτημάτων όσον αφορά τις διαρκείς αναζητήσεις μας στη γνωστή υπαρξιακή απορία του Γκωγκέν «από πού ερχόμαστε, ποιοι είμαστε, πού πηγαίνουμε», βρισκόμαστε μπροστά από μια νέα εποχή. Και οι βιολογία είναι παρούσα, σαν έτοιμη από καιρό!


[1] Monod, J. (1999), Από τη Βιολογία στην Ηθική, Αθήνα: Σύναλμα, σ. 42

[2] Mayr, E., Αυτή είναι η βιολογία, Αθήνα: Κάτοπτρο, σ. 21

File:G. Caillebotte - Les jardiniers.jpg

Gustave Caillebotte (1848–1894), Les jardiniers, 1875

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top