Ιάκωβος Χατζηπιερής: «Δώστου πάτσον να γυρίσει παραμύθιν να αρκινήσει» – Ο Μικρός Πρίγκιπας στα Κυπριακά

Συνέντευξη στην Κωνσταντία Σωτηρίου //

Ιάκωβος Χατζηπιερής (Φωτογράφιση: Μιχάλης Λαμπριανίδης)

 

«Η επιλογή της ιστορίας έγινε για να θυμούνται οι άνθρωποι πως δεν είναι το κέντρο της γης»

“Ξέρω έναν πλανήτην που ζζιει ένας κύριος που η μουτσούνα του εν ολοκότσιινη. Έν εμυρίστηκεν ποττέ του έναν φκιόρον. Ένε παρατήρησεν ποττέ του έναν αστέριν. Έν αγάπησεν ποττέ του κανέναν. Έν έξερεν να κάμνει τίποτε άλλον εκτός που προσθέσεις. Τζι’ ούλλη μέρα λαλεί τζιαι ξαναλαλεί όπως εσένα: «Είμαι σοβαρός άθθρωπος! Είμαι σοβαρός άθθρωπος!», τζιαι κορτώννει που περηφάνια! Τούτος, όμως, έννεν άθθρωπος, εν μανιτάριν!”

Έτσι μιλά ο Μικρός Πρίγκιπας λοιπόν όταν μιλά στα Κυπριακά! Ή κάπως έτσι τον φαντάστηκε να μιλά ο συγγραφέας Ιάκωβος Χατζηπιερής ο οποίος αποφάσισε πως ήρθε ο καιρός η πανανθρώπινη αυτή η ιστορία, που ήδη έχει μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες και γλωσσικά ιδιώματα σε όλο τον κόσμο,  να αρχίσει το ταξίδι της στην διάλεκτο της Κύπρου. Με τον Ιάκωβο, που έχει ήδη στο ενεργητικό τη συγγραφή του σπουδαίου Κοινού Λεξικού της Ελληνοκυπριακής και Τουρκοκυπριακής Διαλέκτου, μιλήσαμε για την ιδέα που γέννησε αυτή την πρωτοβουλία και το ειδικό βάρος που κουβαλά η ιστορία του Μικρού Πρίγκιπα στο αναγνωστικό κοινό της Κύπρουκαθώς και το ειδικό βάρος της ίδιας της Κυπριακής διαλέκτου. Όπως δηλώνει ο ίδιος η εμπειρία της απόδοσης  του έργου στην διάλεκτο ήταν μαγευτική για αυτό το παραμύθι που συνεχίζει να συναρπάζει τους αναγνώστες τα τελευταία 75 χρόνια.

-Πώς γεννήθηκε η ιδέα για απόδοση της ιστορίας του μικρού Πρίγκιπα του Αντουάν ντε Σεντ Εξιπερί στην Κυπριακή διάλεκτο;

Το εκπληκτικό με αυτό το βιβλίο «Ο Μικρός Πρίγκιπας», πέραν των μηνυμάτων που στέλνει ο συγγραφέας Αντουάν ντε Σεντ Εξιπερί, είναι πως η αξία του αναγνωρίστηκε από όλους, και μεταφράστηκε σχεδόν σε όλες τις γλώσσες του κόσμου. Θα μπορούσαμε να πούμε, χωρίς υπερβολή, πως σε κάθε γωνιά της γης, εδώ και 75 χρόνια, η ιστορία αυτή του Μικρού Πρίγκιπα μας νουθετεί διαχρονικά. Όντας εντυπωσιασμένος με αυτές τις πολυάριθμες μεταφράσεις, συμπεριλαμβανομένης και της δικής μας Ελληνικής γλώσσας, θεώρησα θεμιτό και πρωτότυπο να το αποδώσω και στην ιδιαίτερη ελληνική τοπική διάλεκτο του νησιού μας, την Κυπριακή. Καθώς στην Κύπρο έχουμε μία δυνατή διάλεκτο, που παραμένει ακόμη έντονα ζωντανή από τους ντόπιους φυσικούς της ομιλητές, απόδωσα την ιστορία αυτή στα Κυπριακά, τον ιδιωματισμό που χρησιμοποιούν, εκφράζονται και συνεννοούνται καθημερινά μεταξύ τους οι Κύπριοι. Ίσως με αυτό τον τρόπο δοθεί η ευκαιρία σε ακόμα περισσότερο κόσμο να διαβάσει το βιβλίο, διότι θα το νοιώθει πιο οικείο. Φαντάζομαι πως και στον Ελλαδικό χώρο, πολλοί θα είναι οι περίεργοι που θα στοχεύσουν να διαβάσουν για πρώτη φορά Κυπριακά, αφού τους εντυπωσιάζει μόνο και μόνο που μας ακούνε να μιλάμε. Χρησιμοποιώντας την παγκόσμια εμβέλεια αυτού του αριστουργήματος ως πνευματικό εφαλτήριο, η κυπριακή διάλεκτος έχει την ευκαιρία να ακουστεί – διαβαστεί – να σωθεί κατά κάποιο τρόπο ως πολιτιστική κληρονομιά αν θέλετε – και να δηλώσει παρούσα στον παγκόσμιο λογοτεχνικό χάρτη.

-Γιατί επιλέξατε αυτή ειδικά την ιστορία; Νομίζετε ότι κουβαλά ένα ειδικότερο βάρος που μπορεί να αγγίξει το αναγνωστικό κοινό;

Η επιλογή αυτή του λογοτεχνικού αριστουργήματος, του Αντουάν ντε Σεντ Εξιπερί, έγινε για να θυμούνται οι άνθρωποι πως δεν είναι το κέντρο της γης, αλλά απλά ένα από τα πολλά μέρη της και ταυτόχρονα όλου του σύμπαντος, που αποτελεί αιώνιο μυστήριο. Γιατί πρέπει και εμείς να πούμε στον Μικρό Πρίγκιπα πως όταν πρόκειται για τον ιδιαίτερό μας τόπο, τα αστέρια ή την έρημο, αυτό που τα κάνει θεϊκά όμορφα είναι το αθέατο. Κουβαλά το βάρος και τα πάθη της ανθρώπινης ύπαρξης. Υπενθυμίζει σε όλους εμάς τους ανθρώπους πως είμαστε αναπόσπαστο μέρος της φύσης και συνεπώς δεν συνυπάρχουμε απλά και μόνο μαζί της, αλλά θα έπρεπε να την αγαπούμε και να τη φροντίζουμε περισσότερο, επειδή αποτελεί στην ουσία το ίδιο μας το είναι. Το λογοτέχνημα αυτό όπως άγγιξε το παγκόσμιο αναγνωστικό κοινό, άγγιξε και το κυπριακό, που δε θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση.

-Σε ποιους απευθύνεται το βιβλίο;

Η απάντηση στο ερώτημα σας είναι σε όλους, ανεξαιρέτως ηλικίας. Θα μπορούσα να πω όμως πως για μένα πρωτίστως απευθύνεται στους μεγάλους και μετά στους μικρούς. Οι μεγάλοι, που δυστυχώς αποκτούν παρωπίδες κατά την εφηβεία και την ενηλικίωση και δε διαθέτουν πλέον την αθωότητα ενός παιδιού, που βλέπει με φαντασία ένα βόα να καταβροχθίζει ένα ελέφαντα· παρά μόνο βλέπουν ένα σκέτο καπέλο, στοιχείο το οποίο προσδίδει στέρηση φαντασίας και δημιουργικότητας, ελευθερίας θα έλεγε κάποιος. Τα παιδιά ξέρουν το τι γυρεύουν και είναι έτοιμα να παίξουν με την ρούχινή τους κούκλα, που όμως αν τους την πιάσεις θα αρχίσουν να κλαίνε και να τη διεκδικούν. Τελικά είναι πολύ δύσκολο να προφυλάξουμε την παιδική μας αθωότητα σαν την κούκλα των παιδιών. Αν κερδίσουμε τη μάχη της «κούκλας», αυτό θα μας ανοίξει πάλι τους ορίζοντες μας για να παρατηρούμε τη ζωή με τα μάτια μιας παιδικής ψυχής, να είμαστε πιο αληθινοί.

-Ποιες οι δυσκολίες ή οι ευκολίες ενός τέτοιου εγχειρήματος;

Ας ξεκινήσουμε πρώτα με τις ευκολίες. Δεν υπάρχει πιο μαγευτική εμπειρία να μεταφράζεις ακριβώς με τον τρόπο που εκφράζεσαι και μιλάς καθημερινά. Στην προκειμένη περίπτωση, στα τόσα χρόνια που ασχολούμαι με την μετάφραση, για πρώτη φορά απολάμβανα σε τέτοιο βαθμό το έργο που απέδιδα με την δική μου τοπική ιδιοσυγκρασία, και έβλεπα απτά να δημιουργείται η κυπριακή έκφραση γραπτώς. Γιατί αλήθεια μπορεί η ελληνική να είναι η μητρική μου γλώσσα αλλά υπάρχει και το μητρικό μου άκουσμα η κυπριακή, που λειτουργούν και τα δύο κάπως αλληλένδετα. Τώρα για τις δυσκολίες, επειδή ως γνωστό για την κυπριακή διάλεκτο δεν υπάρχει πρότυπη γραφή, ο κάθε Κύπριος συγγραφέας υιοθετεί τις γραφές που θεωρεί πιο κατάλληλες για τη δουλειά του. Έτσι θέματα που έχουν να κάνουν με την ακριβή τυπογραφική απόδοση και φωνητική δομή παραμένουν δισεπίλυτα. Τα πιο δύσκολα σημεία γραφής στην κυπριακή διάλεκτο είναι τα μεταφατνιακά σύμφωνα. Άλλη δυσκολία είναι αυτή της ορθογραφίας, δηλαδή σε περιπτώσεις που για μια λέξη δεν υπάρχει βέβαιη ετυμολογία. Προσωπικά, για όλες αυτές τις δυσκολίες, ακολούθησα συμβατικά μια απλοποιημένη γραφή, με τη χρήση φυσικά του ελληνικού αλφάβητου, έτσι ώστε να ανταποκρίνεται από τον προφορικό λόγο όσο πιο καλά γίνεται σε μια ρέουσα ανάγνωση του κειμένου. Γενικά ακολουθήθηκε μια συστηματική φωνητική κωδικοποίηση για τον μέσο αναγνώστη.

-Θεωρείτε ότι υπάρχει μια τάση «από-ενοχοποίησης» της χρήσης της Κυπριακής διαλέκτου σήμερα;

Θεωρώ πως δεν πρόκειται για ζήτημα ενοχής ή όχι. Δεν νομίζω κάποιος να νοιώθει ένοχος που μιλά καθημερινά κυπριακά, όπως δεν νοιώθει ένοχος σε καμιά περίπτωση ο Κρητικός, ο Λαρισαίος, ο Καβαλιώτης. Ούτε στον γραπτό λόγο υπήρξε ποτέ τέτοιο ζήτημα, αφού δεν υπάρχει μέχρι σήμερα ένας επίσημος καθιερωμένος τρόπος για να αποτυπώσει στο χαρτί κάποιος τα λεγόμενα του στα κυπριακά. Η Κυπριακή διάλεκτος δε θα μπορούσε από μόνη της να ήταν ποτέ ένοχη. Δεν μπορεί να ενοχοποιηθεί ο στίχος του εθνικού μας Κύπριου ποιητή Βασίλη Μιχαηλίδη «Η Ρωμιοσύνη εν φυλή συνότζιαιρη του κόσμου… », αλλά ούτε και τα σύγχρονα κυπριακά βραβευμένα μυθιστορήματα, αναγνωρισμένα από πολιτιστικούς θεσμούς της Κυπριακής Δημοκρατίας αλλά και από διακεκριμένους Ελλαδίτες κριτικούς. Τι πιο ωραίο και αγαθό να προβάλλουμε με λογοτεχνικό τρόπο και να αναδεικνύουμε στον έξω κόσμο πως στην Κύπρο με επίσημη γλώσσα την Ελληνική ο λογοτέχνης/ποιητής (και όχι μόνο) εάν το θελήσει, εμπνέεται και εκφράζεται με το δικό του ταμπεραμέντο στη γλωσσο-λαλιά του τόπου του, την κυπριακή μας διάλεκτο. Είναι καιρός η κυπριακή διάλεκτος να τύχει σεβασμού και να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο σκέψης και ποιοτικής έκφρασης και όχι κατά καιρούς και περιπτώσεις ως εργαλείο χλευασμού και ενδοκαταναλωτικήςκαρικατούρας σε διάφορες κυρίως τηλεοπτικές σειρές. Άρα η σπουδή μας αυτή δεν έχει σχέση με ενοχές. Όντας διαφωτισμένη από τον ελληνικό αλλά τον ιδιαίτερο κυπριακό ελληνικό μας χώρο, εισέρχεται στον διεθνή, με την απόδοση του μυθιστορήματος «Ο Μικρός Πρίγκιπας» στα Κυπριακά.

-Είστε παράλληλα ένας εκ των συγγραφέων του «Κοινού Λεξικού της Ελληνοκυπριακής και Τουρκοκυπριακής Διαλέκτου», μαζί με τον συνάδελφο ΟρχάνΚαπατάς. Τι αποτέλεσε την αφορμή για αυτό το έργο και τι απήχηση είχε;

Η διαπιστωμένη έλλειψη συγγραφικής εργασίας σε ό,τι αφορά στο λεξιλόγιο που προκύπτει από τη γλωσσική επαφή της ελληνικής και της τουρκικής γλώσσας στην Κύπρο, δημιούργησε την ανάγκη για τη συγγραφή του «Κοινού Λεξικού της Ελληνοκυπριακής και Τουρκοκυπριακής Διαλέκτου». Η απήχηση του Λεξικού ήταν εντυπωσιακή σε όλο το Κυπριακό αναγνωστικό κοινό (Ελληνοκυπριακό και Τουρκοκυπριακό). Μέσα από τις πρώτες κιόλας αντιδράσεις φάνηκε ότι ο κόσμος διαθέτει από μόνος του το κριτήριο να αγαπά και να εκτιμά ό,τι είναι δεμένο με το είναι του και φωτογραφίζει την παρουσία του σ’ αυτό τον τόπο, δηλαδή τις ρίζες της καταγωγής και της παράδοσής του. Όπως το εισπράττουμε λοιπόν, πέραν της ερευνητικής και επιστημονικής δυναμικής που συγκεντρώνει το Κοινό Λεξικό, ανεπαισθήτως θα έλεγα, συγκεντρώνει και μίαν άλλη δυναμική, εξίσου σημαντική, τη δυναμική μίας ιστορικής αναβίωσης του κοινού παρελθόντος των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων.

-Θεωρείτε ότι παρόμοια έργα συμβάλλουν στις προσπάθειες συμφιλίωσης ανάμεσα στις δύο κοινότητες στην Κύπρο;

Είναι προφανές ότι ένα τέτοιου είδους λεξικό, δεν αφορά σε μίαν απλή και στείρα καταγραφή λέξεων με «ξύλινη» γλώσσα και σίγουρα δεν έχει να κάνει μόνο με γλωσσολογικά θέματα. Το Κοινό Λεξικό, προβάλλει επίσης τη δυνατότητα της γλώσσας να υπερβεί τις όποιες διαφορές μεταξύ των δύο κοινοτήτων και να αποτελέσει ένα από τα ισχυρότερα πνευματικά θεμέλια για την επίτευξη βιώσιμης ειρήνης στην Κύπρο.

-Ποια είναι τα επόμενα σας σχέδια;

Κάποιες φορές σκέφτομαι πλήθος σχεδίων, κάποιες άλλες είναι σαν να μην έχω καθόλου. Βιώνω ένα κλασσικό συναίσθημα των συγγραφέων, που καθώς τελειώνουν κάποιο έργο τους νοιώθουν περίεργα. Απλά θα περιοριστώ να πω πως το επόμενο συγγραφικό μου σχέδιο θα είναι κάτι πάλι που να αφορά τον τόπο που με φιλοξενεί. Είτε ο τόπος αυτός λέγεται Κύπρος, είτε πλανήτης γη.

 

Βιογραφικό:

Ο Ιάκωβος Χατζηπιερής είναι απόφοιτος του Τμήματος Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου, με κατεύθυνση την Τουρκική Λογοτεχνία. Μιλά την τουρκική και αγγλική γλώσσα. Έχει διδάξει, επί σειρά ετών, την τουρκική γλώσσα σε Ελληνοκύπριους και την ελληνική γλώσσα σε Τουρκοκύπριους εκπαιδευτικούς. Συμμετέχει, ως ερευνητικός συνεργάτης, σε κοινωνιογλωσσολογικά ερευνητικά προγράμματα. Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στη συστηματική μελέτη του γλωσσικού πλούτου της κυπριακής διαλέκτου, στην ένταξη της κυπριακής διαλέκτου στα ιστορικά και ετυμολογικά της συμφραζόμενα και στη μελέτη των γλωσσικών δανείων και αντιδανείων που επηρεάζουν το ιστορικό γίγνεσθαι των γλωσσών και των διαλέκτων.