Fractal

Η ζωή στα χέρια μας αλλά…

Του Νίκου Τσούλια // *

 

File:Paul Alexis.JPG

Paul Cézanne (1839–1906), Paul Alexis Reading a Manuscript to Zola

 

Η επιστήμη γίνεται όλο και περισσότερο πεδίο δημιουργίας των χαρακτηριστικών του σύγχρονου πολιτισμού, μετασχηματίζεται στον κυριότερο ίσως «λατρευτικό» χώρο παίρνοντας στοιχεία μιας μεταμοντέρνας οιονεί θρησκευτικής εκδοχής, ανάγεται σε βασικό παράγοντα των νέων αναπτυξιακών επιλογών των πιο πλούσιων χωρών, «αναστατώνει» διαρκώς το φιλοσοφικό στοχασμό και την ανθρώπινη σκέψη. Και η Βιολογία αποτελεί αιχμή αυτού του επιστημονικού πεδίου και, συναπτόμενη με τις νέες τεχνολογίες και με την πληροφορική, μετασχηματίζει ανατρεπτικά πολλές φορές το παραδοσιακό πλαίσιο της βιομηχανικής εποχής και θέτει ρηξικέλευθους προβληματισμούς και προκλητικά ερωτήματα στη σημερινή κοινωνία.

 Το φετινό βραβείο Νόμπελ στην Ιατρική και στη Φυσιολογία ήλθε να επιβεβαιώσει τα εντυπωσιακά άλματα της βιολογικής έρευνας, τα οποία όμως, όπως πάντα, είναι καρπός πολύχρονων προσπαθειών. Οι δύο βραβευθέντες με το Νόμπελ μπορούμε να ισχυριστούμε πλέον ότι οριστικοποίησαν σημαντικές κατακτήσεις στο χώρο των επιστημών της ζωής, οι οποίες κατακτήσεις αλλάζουν το τοπίο στην ιατρική, στη επιστήμη γενικότερα αλλά και στον τρόπο σκέψης του ανθρώπου.

Συγκεκριμένα, για να σταθούμε μόνο στον έναν, ο J. Gurdοn ήταν από τους πρώτους που οδήγησε την έρευνα στο κεφάλαιο της κλωνοποίησης, με έναν αρκετά ευφυή τρόπο, αφού κατόρθωσε – σε γενικές γραμμές – να μετασχηματίσει το ρόλο των σωματικών κυττάρων σε ρόλο γεννητικών κυττάρων. Εδώ δεν μάς ενδιαφέρει το βιολογικό και κύριο μέρος αυτής της ερευνητικής κατάκτησης αλλά το ευρύτερο κοινωνικό τοπίο που επηρεάζεται από αυτή την εξέλιξη. Θεωρητικά για τη σημερινή συγκυρία αλλά εν τοις πράγμασι για την αντίστοιχη αυριανή, αυτό σημαίνει ότι η αναπαραγωγική δυνατότητα του ανθρώπου θα μπορεί να ακολουθήσει διαφορετικό δρόμο από τον παραδοσιακό και αμιγώς φυσικό τρόπο.

Έτσι στο σημερινό «οπλοστάσιο» της αναπαραγωγής του ανθρώπου που περιλαμβάνει τα «σημεία»: εξωσωματική γονιμοποίηση, τράπεζα σπέρματος και χρήση ξένων γεννητικών κυττάρων, παρένθετη μητέρα, ενίσχυση του σπέρματος κλπ προστίθεται ένα καταλυτικό στοιχείο: η δυνατότητα κάθε ανθρώπου να δημιουργεί τα δικά του γεννητικά κύτταρα από κάποια σωματικά κύτταρά του ανεξάρτητα από οποιαδήποτε περιοριστική συνθήκη της φύσης μας. Αυτό συνιστά μια επαναστατική αλλαγή. Εκατομμύρια ζευγάρια σ’ όλο τον κόσμο συναντούν βιολογικού – φυσικού χαρακτήρα δυσκολίες για τεκνοποίηση. Και η επίλυση του προβλήματος αυτού – ακόμα και σε ένα ζευγάρι – είναι ιερή υπόθεση.

Και είναι ιερή υπόθεση γιατί δίνει τη δυνατότητα της χαράς δημιουργίας απογόνων, τη δυνατότητα να γίνεις πατέρας και μητέρα που είναι «ιδιότητα» μοναδική και ανεπανάληπτη και ουσιώδης ευτυχία που μόνο ως βίωμα όμως μπορεί να προσεγγιστεί. Για ποιο λόγο είναι προτιμότερο να τρέχουν τα ζευγάρια στα μοναστήρια – για παράδειγμα – επιζητώντας μια «υπερφυσική» λύση του προβλήματος, η οποία όχι μόνο δεν θα έρθει, αλλά έτι περαιτέρω καθηλώνει την ανθρώπινη σκέψη σε μεσαιωνικά στερεότυπα και ίσως και να δημιουργεί και ιδέες ενοχοποίησης – θρησκευτικού περιεχομένου – στα ζευγάρια;

Πάντα η γνώση μετασχηματίζει τη φύση. Η γνώση δεν είναι λειτουργία κινηματογράφησης ή όποιας άλλης εκ του μακρόθεν απεικόνισης της φύσης. Η γνώση συνίσταται στη συνάντησηυποκειμένου (ανθρώπου) και αντικειμένου (μέρους της φύσης) και αυτή η συνάντηση μετασχηματίζει και τα δύο μέρη. Το ότι υπάρχουν ενστάσεις κοινωνικού ή και ηθικού χαρακτήρα για μια επιστημονική κατάκτηση είναι συστατικό στοιχείο του πολιτισμού μας. Άλλωστε μέσα από το διάλογο, από τις αντιπαραθέσεις ιδεών απόψεων και αξιακών προτύπων προχωρά κάθε «γωνιά» της ιστορίας του ανθρώπου. Ποτέ δεν μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι η επιστήμη θα αποτελεί μια «εξω – κοινωνική» κατασκευή, η οποία θα αποφαίνεται μονομερώς ή έστω προνομιακά για την πορεία του ανθρώπου. Θα έχει όμως το «δικαίωμα» να κρίνεται πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά με βάση όλο το σκηνικό της.

Το κρίσιμο ερώτημα όμως κατά τη γνώμη μου είναι άλλο: μπορεί ο διαρκής και ισχυρός εργαλειακός ρόλος της επιστήμης να καθορίζει τις επιλογές της έρευνας και η όποια κοινωνική αποτίμηση να έρχεται μόνο παρακολουθητικά και ερμηνευτικά στα γεγονότα που ήδη έχουν το όποιο επιστημονικό χρώμα;

Αλλά ο εργαλειακός ρόλος της επιστήμης αφορά και τη φιλοσοφική σκέψη του ανθρώπου και τη γενικότερη κουλτούρα μας. Η σημερινή εποχή δημιουργεί μια αίσθηση ότι η επιστήμη δικαιώνεται έναντι της φιλοσοφίας, γιατί η επιστήμη λύνει προβλήματα του ανθρώπου και της κοινωνίας και δεν αναλώνεται σε θεωρητικές και ατέρμονες αναλύσεις. Έτσι στο σημερινό μας θέμα, στη σχέση του ανθρώπου με τη ζωή του, φαίνεται ότι η επιστήμη ανοίγει όλο και νέα μονοπάτια γνώσης, ενώ ο φιλοσοφικός στοχασμός εξαντλείται σε νοητικά σχήματα.

Μια τέτοια προσέγγιση αδικεί και τις δύο πλευρές και πιο πολύ την υπόθεση της φιλοσοφικής σκέψης. Η διαρκής εργαλειοποίηση του λόγου – ενώ φαίνεται να λύνει συγκεκριμένα προβλήματα – μάλλον μάς απομακρύνει από την κατανόηση του φαινομένου της ζωής και πολύ περισσότερο από τη δημιουργία νοήματος ζωής. Η έννοια της ζωής δεν είναι πρωτίστως έννοια βιολογική, είναι έννοια πολιτισμική. Αν η βιολογία δίνει μια προσέγγιση για το τι είναι ζωή συνδέοντάς την κυρίως με την παρουσία κάποιων δομών (DNA, κύτταρο), αυτό δε σημαίνει καθόλου ότι κατανοούμε τη ζωή μόνο με αυτή τη ματιά.

Ενώ χειριζόμαστε όλο και πιο πολύ βασικά στοιχεία της ζωής, εν τούτοις διαπιστώνουμε ότι πάντα μάς ξεφεύγει η ουσία της ζωής. Ενώ νιώθουμε ότι έχουμε στα χέρια μας τον πυρήνα της ζωής (DNA) και μπορούμε να μετασχηματίζουμε (και αύριο ίσως και να παράγουμε) μορφές ζωής, εν τούτοις βιώνουμε την αδυναμία μας να ικανοποιήσουμε τη σκέψη μας με το ποια είναι η πραγματική «ουσία» της ζωής.

Το ερώτημά μας για τη ζωή είναι και ερώτημα της ίδιας της ζωής (!), είναι διαρκές ερώτημα που θα συνοδεύει εσαεί την ιστορία του ανθρώπου. Στον άνθρωπο – γενικά σ’ όλους και προσωπικά στον καθένα – εναπόκειται η ευθύνη να πολλαπλασιάζει τις πηγές αυτού του ερωτήματος, που αποτελεί το πεδίο της επιστήμης και η χαρά να δημιουργεί νόημα στη ζωή του, που αποτελεί πεδίο του φιλοσοφικού στοχασμού και της ανθρώπινης σκέψης μας.

 

File:Jas de bouffan.jpg

Paul Cézanne (1839–1906), Jas de Bouffan. The Pond

 

* Ο Νίκος Τσούλιας είναι καθηγητής σε Λύκειο. Έχει εκλεγεί πρόεδρος της ΟΛΜΕ τέσσερις φορές (1996 – 2003). Διδακτορικό στην Ειδική Αγωγή. Δύο βιβλία: “Σε πρώτο πρόσωπο” και «Παιδείας εγκώμιον».  Συνεργάστηκε με: «ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗ» (1980 – 1986), «ΕΞΟΡΜΗΣΗ» (1988 – 1996) και “ΤΟ ΑΡΘΡΟ” (2010- σήμερα) καθώς και με αρκετά περιοδικά. (https://anthologio.wordpress.com)

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top