Η χορογραφία της αλληλεγγύης

Γράφει ο Δημήτρης Βαρβαρήγος //

 «Ο χορός των σφουγγαράδων», Θάλεια Μαγιόγλου, εκδ. Χρήστος Ε. Δαρδανός

Η Θάλεια Μαγιόγλου, είναι μια νέα γυναίκα, δραστήρια, οξυδερκής, γεμάτη ζωντάνια, αισιοδοξία και με εκείνη την όμορφη και γλυκιά έκφραση της ώριμης νεότητας, τονίζοντας δε με τούτο, ότι δεν εννοώ κάτι άλλο παρά την ευφυΐα που είναι κεκτημένο στοιχείο των έξυπνων και μορφωμένων ανθρώπων και που συνήθως είναι αυτοί που δημιουργούν.

Με αυτά τα στοιχεία δημιουργήθηκε και η ανήσυχη και συναισθηματική Αθηνά, η ηρωίδα της Μαγιόγλου ν’ αντικατοπτρίζει ξεκάθαρα τη δυναμική σκέψη της ίδιας της δημιουργού της σε μια μυθιστορηματική περιπέτεια με ανθρωπομορφικό χαρακτήρα που λειτουργεί δυναμικά ώστε να αντιμετωπίσει τα εμπόδια και τις συγκρουσιακές δοκιμασίες που εμφανίζονται διαδοχικά και αντιτίθενται στις βλέψεις και τις επιθυμίες της ηρωίδας…

Η Μαγιόγλου επέλεξε το πιο δύσκολο είδος απόδοσης στην γραφή, την πρωτοπρόσωπη αφήγηση, και εικάζω πως ίσως να αισθανόταν πιο ελεύθερη να εκφραστεί απ’ ότι στο τρίτο πρόσωπο. Ίσως έτσι την διευκόλυνε να μιλήσει χωρίς φραγμό για τον εαυτό της μέσω της ηρωίδας της για τις σκέψεις, τις ιδέες και την κοσμοαντίληψη της, για τις διαπροσωπικές σχέσεις, για τον έρωτα και την αναζήτηση της ποθητής αγάπης, μέσα από έναν μύθο που καταγράφεται ως βιωματική εμπειρία της ηρωίδας της.

Ίσως ενδέχεται και η άλλη πρακτική που συμβαίνει πάντα στην πρώτη απόπειρα μυθιστορηματικής γραφής η απόδοση στο πρώτο πρόσωπο από τους συγγραφείς, αγνοώντας τις τεχνικές δυσκολίες που παρουσιάζονται, όταν ο κύριος αφηγητής πρόκειται να αντιμετωπίσει κινδύνους, ο αναγνώστης ξέρει εκ των προτέρων ότι τελικά ξεπερνάει τα εμπόδια και επιβιώνει των δύσκολων καταστάσεων, και τούτο κρύβει μια παγίδα που σημαίνει ότι εξουδετερώνει το στοιχείο του σασπένς στην ιστορία. Η Μαγιόγλου, ευτυχώς ετούτο το εμπόδιο το ξεπέρασε από την ίδια περιπετειώδη πλοκή που ήταν γεμάτη ανατροπές και ενίσχυε κλιμακωτά με τη σιγουριά μιας έμπειρης γραφής, την επιτυχία του βιβλίου μέχρι το τέλος.

Η ιστορία ξεκινάει με τον σίγουρο συγγραφικά τρόπο να παρουσιάσει η συγγραφέας, την ηρωίδα της και να τη χαρακτηρίζει με συναισθηματική ένταση για να τονίσει τον οργανικό ρόλο της στο σύνολο του έργου ώστε να προσελκύει το ενδιαφέρον, και να διεγείρει την περιέργεια του αναγνώστη ως προς τη μελλοντική πορεία της.

Η ιστορία εξελίσσεται με γρήγορο ρυθμό, τα γεγονότα δίνουν στον αναγνώστη την αίσθηση ότι είναι παρών στην έκβασή τους και στις μελλοντικές αποφάσεις της. Με περιεκτικές αναφορές για την κοινωνική θέση, τα σωματικά χαρακτηριστικά και το στυλ της ηρωίδας, δεν δίνονται βέβαια όλες αυτές οι πληροφορίες ως ένα βιογραφικό, αλλά εμφανίζονται με φυσικότητα σε διάφορα σημεία του κειμένου.

Σημαντικό στη γραφή της Μαγιόγλου, είναι που προετοιμάζει το έδαφος για την παρουσίαση των επόμενων αποφάσεων της ηρωίδας της αποκαλύπτοντας τους στόχους της πιο νωρίς, ώστε να κεντρίζει την περιέργεια και το ενδιαφέρον του αναγνώστη.

Από τις πρώτες κιόλας προτάσεις της ιστορίας δίνει το έναυσμα των ισχυρών εσωτερικών ερωτημάτων, εμποδίων, μεταβολών και αλλαγών στον κόσμο που την περίβαλλε και που συμβαίνουν όλα ετούτα με την υφή της σύγχρονης καθημερινότητας, με τις ψυχολογικές παρορμήσεις, εκτιμήσεις προσώπων ή καταστάσεων, όπως συμβαίνουν τα γεγονότα σε όλους μας να λοξοδρομούμε από συνήθειες και εφησυχασμένες συνειδήσεις όταν παρουσιαστεί το νέο το διαφορετικό, το αινιγματικό που ζητάει εξιχνίαση, αφοσίωση και δεκτικότητα με όσα καινούρια προσφέρει.

Ο έρωτας καταλύτης, όπως πάντα, γιατί να διαφέρει για την Αθηνά, όταν γνωρίζει τον Αλεξ Ω. έναν μυστηριώδη άντρα που γοητεύεται από την παρουσία του. Οι δοκιμασίες που βιώνει η Αθηνά κατά τη διάρκεια της κοινής πορείας τους, ποθεί να ζήσει το απόλυτο μοίρασμα μαζί του, όμως μέσα της δεν αισθάνεται την άνεση της ελευθερίας στη σχέση τους κι ορθώνονται ερωτήματα αναπάντητα φερμένα από το ένστικτό της να την κρατούν δέσμια να αφεθεί με τον απόλυτο τρόπο που ο έρωτας απαιτεί.

Ο τρόπος με τον οποίο επηρεάζεται η ηρωίδα από το ενεργειακό περιβάλλον όταν βρίσκεται στην Κάλυμνο, το θρυλικό νησί των σφουγγαράδων, μάλλον από το χορό των σφουγγαράδων, απ’ όπου ήταν το έναυσμα για τις αλλαγές στη ζωή της, είναι ψυχολογικά τεκμηριωμένος και τούτη η τεχνική αφήγησης είναι το κλειδί που ανοίγει τις κλιμακωτές διενέξεις και εντάσεις με λεπτομέρειες σε εξέλιξη προς την δραματική ακμή.

Με πόση ευαισθησία, άραγε, μπορεί να χτιστεί ένας μυθιστορηματικός χαρακτήρας ώστε να ακολουθήσει μια άλλη πορεία από την προδιαγεγραμμένη, από έναν παραδοσιακό χορό των Καλύμνιων σφουγγαράδων.

Ο χορός του μηχανικού είναι αφιερωμένος στους σφουγγαράδες που έμειναν παράλυτοι. Ο ανάπηρος σφουγγαράς χαίρει μεν την εκτίμησης και της αναγνώρισης των συμπολιτών του, αλλά η θέση του στο γλέντι είναι στη γωνιά.

Τα συναισθήματα που εισπράττει από την ομήγυρη, τη μικρή του κοινωνία, όπως είναι αναμενόμενο ποικίλλουν. Η σωματική του αναπηρία είναι υπαρκτή και αποτελεί τη διαχωριστική γραμμή από τους άλλους αρτιμελείς. Κανείς δεν την αρνείται, κανείς δεν την παραγνωρίζει. Ωστόσο, στην πορεία του γλεντιού και με τη βοήθεια της μουσικής και του στίχου που πλέκει τις μοίρες των ανθρώπων που μοιράζονται τον ίδιο βράχο, τον ίδιο τόπο, η συνθήκη αλλάζει.

Ο ανάπηρος σφουγγαράς μόνο με την εσωτερική του ανάγκη βρίσκει τη δύναμη να θελήσει να γίνει ξανά μέρος του χορού, μέρος της κοινότητας. Φαντασιώνεται το παλιό γερό του σώμα που όργωνε τον βυθό, αλλά η αλήθεια της αναπηρίας τον καθηλώνει. Εκείνο είναι το κρίσιμο σημείο. Τότε οι φίλοι και σύντροφοι του τον τραβούν και με ένα μαντίλι τον δένουν μαζί τους, σχεδόν πάνω τους. Από εδώ και πέρα όλα αλλάζουν. Η σωματική αναπηρία παραμερίζεται, αλλά δεν εκλείπει. Δε γίνεται να λείπει. Στη θέση της μπαίνει η αναγνώριση αλλά και η συμβολική υπέρβασή της, αφού για τον ανάπηρο σφουγγαρά έχει στηθεί ένα υποστηρικτικό πλέγμα ανθρωπίνων σχέσεων (ο χορός) που είναι εκεί για να τον στηρίζει, όταν αυτός το χρειάζεται, το έχει ανάγκη.

Η αναπηρία και η αρτιμέλεια πάνε χέρι χέρι, δεν ξεχωρίζει πλέον ο ένας από τον άλλο, δεν χρειάζεται πλέον δεκανίκι, αφού αυτό το συνεκτικό πλέγμα των σχέσεων είναι απλωμένο για όλους. Η σωματική αναπηρία και η κοινωνική απομόνωση αίρονται μέσα από ένα χορό σύμβολο. Η αλληλοϋποστήριξη και η αλληλεγγύη χορογραφούνται.

Θάλεια Μαγιόγλου

Πόσο θα μπορούσε να συγκινήσει την ηρωίδα η κοινωνική υπέρβαση μιας αναπηρίας που βρέθηκε στο Παρίσι για να εκπονήσει διδακτορική διατριβή στην ανθρωπολογία; Κι όμως η Αθηνά παθιάζεται με το αντικείμενο της: το χορό των σφουγγαράδων της Καλύμνου. Κι ενώ βρίσκεται στο Παρίσι για να εκπονήσει διδακτορική διατριβή στην ανθρωπολογία, αφοσιώνεται στην πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη και προσπαθεί μάταια να βρει υλικό πάνω στο θέμα της εργασίας της που εν τέλει, θεωρείται πολύ εξειδικευμένο.

Στην αφηγηματική γραφή διαφαίνεται καθαρά πως ο περίγυρος απαρτίζει επεξηγηματικά τον βοηθητικό ρόλο υποδηλώνοντας το χώρο και το χρόνο καθώς και τη κοινωνική θέση και την ιδιοσυγκρασία των ηρώων της.Η διαδοχική εμφάνιση των δευτερευόντων ηρώων στη ζωή της Αθηνάς, αποδεικνύουν την παρούσα και στην πορεία της αφήγησης την παρελθούσα σχέση της μαζί τους. Πολλές άλλες λεπτομέρειες του περίγυρου εισάγονται επειδή ήταν αναγκαίες στην εξέλιξη της πλοκής και φυσικά γιατί είναι απαραίτητες για τη δράση των ηρώων. Παρ’ όλο που οι ηλικίες της συγγραφέως είναι όμοιες με την ηρωίδα της και δομημένη μέσα από τα δικά της συναισθηματικά στοιχεία, η παρουσία της είναι διακριτική αφήνοντας χώρο στους ήρωες να κινηθούν με τη δική τους διαφορετική υπόσταση προβάλλοντας τις προσωπικές αισθητηριακές εντυπώσεις τους, θέτοντας τον αναγνώστη μέσα από τις εικόνες που γεννάει η αφήγηση, να πλάθει νοερά μια πραγματικότητα παράλληλη με τη δική του.

Οι εξελίξεις και οι ανατροπές στην ιστορία είναι πολλές και απρόσμενες, και τούτες χαρίζουν στην πλοκή μια ιδιαίτερη ομορφιά καθώς σε κάθε κεφάλαιο και μια νέα δράση είναι σε εξέλιξη κάνοντας το βιβλίο να διαβάζεται αβίαστα.

Η Μαγιόγλου ξέρει τι θέλει να βρει ο αναγνώστης σε μια ιστορία, το συναίσθημα, αυτό που θα τον κάνει να ταυτιστεί με τα προβλήματα των ηρώων. Σε μια ιστορία που ξεπηδά από την καθημερινή ζωή, ο στόχος της είναι να αποκαλύπτει τη συναισθηματική διάσταση των ανθρώπων που δρουν κατά την πλοκή, όπως αυτή εκφράζεται μέσα από τη συμπεριφορά και τις πράξεις τους. Δεν είναι εύκολο αυτό να επιτευχθεί, χρειάζεται γνώση και αφοσίωση στη τέχνη της λογοτεχνικής πρόζας… όμως αυτή τη τεχνογνωσία την κατέχει η συγγραφέας και την παραθέτει με τον ώριμο τρόπο και ύφος.