Ξεδιπλώνοντας πτυχές της πεζής αμερικανικής καθημερινότητας

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

Tobias Wolff, “Η χαρά του πολεμιστή και άλλα διηγήματα”. Μετάφραση: Τάσος Αναστασίου-Γιάννης Παλαβός. Εκδόσεις Ίκαρος. 2017

Ο Τομπάιας Γουλφ, δεν είναι άγνωστος στο ελληνικό κοινό. Οι Εκδόσεις Πόλις, το 2008, είχαν εκδώσει το μυθιστόρημα ‘Το παλιό σχολείο’, σε μετάφραση Παντελή Κοντογιάννη, ενώ τον επόμενο χρόνο (2009) το ‘Ο κλέφτης του στρατοπέδου’, σε μετάφραση ετούτη τη φορά του Χρήστου Οικονόμου. Τώρα ο αμερικανός διηγηματογράφος επανέρχεται στη χώρα μας με τη συλλογή  ‘Η χαρά του πολεμιστή και άλλα διηγήματα’, στην οποία περιλαμβάνονται δέκα επιλεγμένες ιστορίες του Γουλφ από τέσσερις διαφορετικές συλλογές διηγημάτων, οι οποίες και παρουσιάζονται στο βιβλίο εδώ με χρονολογική σειρά. Τα τρία πρώτα διηγήματα του βιβλίου (Κυνηγοί στο χιόνι, Ένα επεισόδιο από τη ζωή του καθηγητή Μπρουκ, Ο ψεύτης) προέρχονται από τη συλλογή ‘Στον κήπο των Βορειοαμερικανών μαρτύρων’ (In the Garden of the North American Martyrs,  1981). Τα δύο επόμενα (Η χαρά του πολεμιστή, Λεβιάθαν) από το βιβλίο ‘Επιστροφή στον κόσμο’ (Back in the World (1985). Τα αμέσως επόμενα (Θνητοί, Φρέσκο χιόνι,  Σφαίρα στο κεφάλι) βρίσκονται στη συλλογή του ‘Η εν λόγω νύχτα’ ( The Night in Question, 1996), ενώ το  τελευταίο  διήγημα ετούτης της συλλογής, ο ‘Άγρυπνος’ (Awake), δημοσιεύτηκε αυτούσιο στο γνωστό περιοδικό The New Yorker, στις 28 Αυγούστου 2008.

Στο πρώτο διήγημα του βιβλίου,  ‘Κυνηγοί στο χιόνι’,  τρεις καλοί φίλοι, οι Ταμπ,  Κένι και  Φρανκ, πηγαίνουν για κυνήγι ελαφιών μέσα σε ένα χιονισμένο, δύστροπο, απόκοσμο και παγωμένο τοπίο. Το κυνήγι όμως δεν εξελίχτηκε όπως το προγραμμάτισαν και ανέμεναν. Αντ’ αυτού, αρχίζει ανάμεσά τους ένας ανεξήγητος αριθμός ερωτήσεων, τοποθετήσεων, συζητήσεων και τελικά παρεξηγήσεων, οι οποίες και οδηγούν στον περίεργο πυροβολισμό του ενός από την παρέα. Το ατυχές ετούτο γεγονός έχει ως αποτέλεσμα οι άλλοι δύο να πάρουν το δρόμο της επιστροφής και να προσπαθήσουν να οδηγήσουν τον τραυματισμένο φίλο τους στο πλησιέστερο νοσοκομείο, αλλά καθ’ οδόν να έρθουν τελικά οι ίδιοι συναισθηματικά κοντύτερα, να αποκαλυφτούν μικρά μυστικά και καλά έως τότε κρυμμένες και ανομολόγητες λεπτομέρειες της προσωπικής τους ζωής.  ‘…Έτσι όπως το βλέπω…κανένας άνθρωπος δεν είναι αποκομμένος απ’ τον άλλον. Πρέπει να έχεις κάποιον να εμπιστεύεσαι…’, λέει κάπου ο ένας απ’ αυτούς.  Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στη συλλογή των διηγημάτων βρίσκονται πολλές αυτοβιογραφικές αναφορές, έστω και έμμεσες, από τη ζωή του συγγραφέα, οι οποίες του έδωσαν τελικά την δέουσα έμπνευση για την ανάλογη συγγραφή. Θητεία στο μακρυνό Βιετνάμ, δημοσιογραφία και κάποια άλλα επαγγέλματα προσωρινά για λόγους βιοποριστικούς.  Ο ρηχός, επίπλαστος και υποκριτικός κόσμος της ακαδημαϊκής κοινότητας ξεσκεπάζεται στο αμέσως επόμενο διήγημα, το ‘Ένα επεισόδιο από τη ζωή του καθηγητή Μπρουκ’, όπου η Ρουθ ρωτάει τον Μπρουκ ‘…γι’ αυτό δεν γράφετε βιβλία, για να φέρετε τους ανθρώπους κοντά, και να τους βοηθήσετε να συνεχίσουν τη ζωή τους…’; Αλλά ο Μπρουκ, μέσα του, βαθιά, δεν ήξερε για ποιο λόγο τα είχε γράψει! Στο διήγημα ‘Ένα επεισόδιο από τη ζωή του καθηγητή Μπρουκ’, η διαφαινόμενη,  δρομολογούμενη και γρήγορα, κατά τα φαινόμενα, εξελισσόμενη εξωσυζυγική σχέση του καθηγητή, όλα όσα δηλαδή εκείνος προηγουμένως σχολίαζε δυσμενώς στον κοινωνικό του περίγυρο και καυτηρίαζε, οδηγούν σε ένα περίεργο τέλος το οποίο για τους λίγους, ούτως ή άλλως, πρωταγωνιστές της ιστορίας, παραμένει ανοικτό και αβέβαιο. Το τέλος του κειμένου είναι αρκούντως χαρακτηριστικό: ‘… η σύζυγος του Μπρουκ, όπως έβγαζε από τη βαλίτσα τα ρούχα του, μύρισε άρωμα στη γραβάτα του.  Μετά έψαξε το καλάθι με τ’ άπλυτα  και ανακάλυψε την ίδια βαριά μυρωδιά σ’ ένα από τα πουκάμισά του. Θα υπήρχε κάποια εξήγηση, αλλά όσο και να καθόταν στην άκρη του κρεβατιού κρατώντας το κεφάλι της και κουνώντας το σώμα της μπρος πίσω, δεν κατάφερνε να φανταστεί κάτι που να φαινόταν πειστικό.  Κι ο άντρας της ήταν τόσο πολύ ο εαυτός του εκείνο το βράδυ, τόσο χαρούμενος και θερμός, που την έκανε να νοιώσει ανάξιά του. Η αμφιβολία πέρασε απ’ το μυαλό της στο σώμα της. Έγινε μια απ’ αυτές τις ανατριχίλες που σε ταράζουν για λίγο από καιρό σε καιρό, κι ύστερα από μερικά χρόνια εξαφανίζονται τελείως’!

Tobias Wolff

Τα παραλειπόμενα και τα αποτελέσματα της όποιας απώλειας του πατέρα πάνω στα τέκνα, βρίσκονται διάσπαρτα στο τρίτο διήγημα της παρούσας συλλογής, ‘Ο ψεύτης’. Ταυτόχρονα αναδύονται οι σχέσεις μεταξύ των διαφόρων μελών της οικογένειας σε κάθε δύσκολη τροπή της ιστορίας όπως για παράδειγμα με την πληροφορία ότι ο πατέρας πάσχει από καρκίνο. ‘… Άλλαξε συμπεριφορά μόλις πληροφορήθηκε ότι  η αρρώστια του ήταν καρκίνος, και η κατάσταση της υγείας του  επιδεινωνόταν, αποκτούσε περισσότερη ηρεμία’, μας λέει ο αφηγητής της ιστορίας. Στο διήγημα, πέρα από απ’ όλα τα άλλα, βρίσκουμε όλες εκείνες τις μικρές καθημερινές λεπτομέρειες οι οποίες όμως καθορίζουν τις σχέσεις των αγαπημένων οικείων μελών. Στην αφήγηση του γιου για τον πατέρα του βρίσκουμε να ξεδιπλώνονται  εκείνα τα μικρά, αλλά τόσο σημαντικά σε τελική ανάλυση μυστικά, που τροποποιούν άθελά τους και καθορίζουν περαιτέρω τις συμπεριφορές και καταστάσεις στο εσωτερικό της οικογένειας. ‘…Δεν ήταν η αρρώστια που μας έκανε να πλησιάσουμε ο ένας τον άλλον…’, εξομολογείται σε ένα σημείο ο γιος. Και λίγο παρακάτω, ‘…Κατάλαβα ότι τα αστεία του ήταν ένας τρόπος να αντέξει τις δυσκολίες…’. Ο θάνατος, η οριστική φυγή κάποιου αγαπημένου μέλους, όπως είναι ο πατέρας,  οδηγεί τους άλλους, κυρίως τα τέκνα, σε επανακαθορισμό κάποιων αξιών και συμπεριφορών. Ο προηγούμενος θυμός, οι όποιες εκρήξεις και προστριβές μαλακώνουν, και όλα φαίνεται να παίρνουν μια άλλη τροπή, παρά το γεγονός ότι κάποια πράγματα έμειναν οριστικά ανομολόγητα και χωρίς να ξεκαθαρίσουν μερικές υπάρχουσες εκκρεμότητες μεταξύ τους.

Στη ‘Χαρά του πολεμιστή’, η θητεία του ίδιου του συγγραφέα στο Βιετνάμ, έρχεται ξανά στο προσκήνιο! Ένα διήγημα κάπου τριάντα σελίδων, όπου εμφανίζονται οι απώτερες νευροψυχιατρικές διαταραχές όσων βρέθηκαν στα μακρυνά και πολεμικά χώματα της Ασίας και βίωσαν όλα εκείνα που μας  έδωσαν με τις ανταποκρίσεις τους τα περιορισμένα, συγκριτικά με τα σημερινά,  μέσα της εποχής. Συμπεριφορές, παράπλευρες απώλειες, νοοτροπία, παραδοχή, εμφιλοχωρούν απλόχερα μέσα σε τούτο το διήγημα. ‘…Όσο θα γυρνούσαμε στην πατρίδα, όλα θα πήγαιναν καλύτερα.  Αλλά το μόνο που βρήκαμε όταν γυρίσαμε ήταν σύγχυση και τίποτα άλλο…’. ‘Τότε όλα ήταν απλά’,  λέει ένας τους.  Στα αμέσως επόμενα διηγήματα  ‘Λεβιάθαν’ και ‘Θνητοί’, το ζητούμενο είναι πάντοτε η συνέχιση της ίδιας της ζωής, ακόμα και μετά από  οποιαδήποτε χτυπήματα, προσωπικά, οικογενειακά ή επαγγελματικά, και να δέχεται το άτομο. Στο ‘Θνητοί’, για παράδειγμα, ο ήρωας της ιστορίας χάνει τη δουλειά του στην εφημερίδα όπου δουλεύει γιατί δημοσίευσε μια ψεύτικη νεκρολογία, την οποία προφανώς δεν έλεγξε προηγουμένως. Το τέλος, όμως, της μικρής διήγησης, ολοκληρώνεται κάπως διαφορετικά.

Στο ‘Φρέσκο χιόνι’, ένας πατέρας που πήγε για σκι με το γιο του, οδηγεί άκρως επικίνδυνα μέσα σε χιονοθύελλα προκειμένου να γυρίσει στο σπίτι στην συγκεκριμένη ώρα που είχε υποσχεθεί στη σύζυγό του, με σκοπό να μην οδηγηθούν οι σχέσεις τους σε χειρότερο σημείο από το οποίο βρίσκονταν τότε! Στη  ‘Σφαίρα στο κεφάλι’ πάλι, ο συγγραφέας μας ασχολείται με την περίεργη νοοτροπία των βιβλιοκριτικών, οι οποίοι ακόμα και την ώρα του θανάτου τους, στη διήγημα της δολοφονίας τους, τα όριά τους παραμένουν στενά προσκολλημένα στις περίεργες θεωρίες και εμμονές τους, ενώ στο ‘Δικό της σκυλί’, ο διάλογος αφεντικού και σκυλιού του, αφήνει ζωτικής φύσεως απόψεις, συμβουλές και παρακαταθήκες. ‘… δίχως συγχώρεση είμαστε χαμένοι. Και δεν μπορούμε να την προσφέρουμε στον εαυτό μας. Δεν μπορούμε να περιμαζέψουμε μόνοι μας τον εαυτό μας’, διαβάζουμε σε ένα σημείο προς το τέλος του κειμένου.  Στον ‘Άγρυπνο’,  τέλος,  ο Ρίτσαρντς, έχει πλήρως το γνώθι σ’ αυτόν, γνωρίζει καλά που θα οδηγηθούν τα πράγματα, αλλά δεν κάνει τίποτα προφανές να  αναστρέψει την πορεία και εξέλιξη.

Μέσα από λίγες σελίδες  και λέξεις, όσες δηλαδή διαθέτει ένα διήγημά του, ο Τομπάιας Γουλφ καταφέρνει να μας κάνει ενήμερους κάποιων σημαντικών κρυμμένων ως επί το πλείστον γεγονότων των πρωταγωνιστών του. Απλή αμερικανική γλώσσα και ιδιωματισμοί, άνθρωποι με πολλαπλές μικρές ιδιορρυθμίες, κοντινοί και μακρυνοί συνάμα,  υπάρξεις πλημμυρισμένες από συνήθεις ιδιαιτερότητες απέναντι στους εαυτούς και τους τριγύρω, σε οικογενειακό και κοινωνικό επίπεδο, κάποιες φορές έρμαια της τύχης και των συγκυριών μέσα σε μια ζωή που όμως συνεχίζεται ακάθεκτη με όποιο τίμημα. Άλλωστε αρκετά συχνά το τέλος μερικών διηγημάτων του μπορεί να ερμηνευτεί κατά βούληση από τον αναγνώστη, αναλόγως των δικών του φίλτρων. Η απόδοση των μεταφραστών, ευχάριστη και εξαιρετική, μας μετέφερε το βαθύτερο νόημα των μικρών ιστοριών του Τομπάιας Γουλφ.

Ενός πολυβραβευμένου και πολυμεταφρασμένου αμερικανού συγγραφέα. Γιατί δεν θα μπορούσε βεβαίως να γίνει κι αλλοιώς! Για πολλούς και ποικίλους λόγους!