Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Εκδοχές μεταξύ ζωής και θανάτου
03/05/2017, 12:41 μμ

Εκδοχές μεταξύ ζωής και θανάτου

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

«Η συντέλεια του κόσμου» της Τζέννυ Έρπενμπεκ, μτφ: Αλέξανδρος Κυπριώτης, Εκδ. Καστανιώτη, σελ. 304

 

Ένα παιδί πριν καν δει το πρώτο φως της ζωής, πριν το πρώτο κλάμα δηλώσει την ύπαρξή του, πεθαίνει. Τι θα συνέβαινε, όμως, αν με μια καίρια συνδρομή της τύχης, είχε καταφέρει να επιβιώσει, να μεγαλώσει και να τραβήξει το δρόμο της ζωής του;

Το μυθιστόρημα της Τζέννυ Έρπενμπεκ διατρέχει αυτό το οντολογικό αίνιγμα ή, αν θέλετε, την υπαρξιακή πιθανολόγηση με την απλοχωριά που προσφέρει η μυθοπλασία. Ιδιαιτέρως όταν είναι υψηλής στάθμης όπως η δική της.

Βρισκόμαστε στις αρχές του 20ου αιώνα, κάπου στην επαρχία της τότε Αυστροουγγαρίας. Ένα παιδί γεννιέται από μητέρα Εβραία και πατέρα χριστιανό. Από νωρίς, όμως, είναι μαρκαρισμένο από το μαύρο χέρι του θανάτου. Μια χούφτα χιόνι στο στήθος του μπορεί και να το έσωζε, αλλά δεν συνέβη.

Ή, μήπως, η εκδοχή της ιστορίας δεν είναι μια, αλλά πολλές; Από το να εκπέσει σε μια μελοδραματική κακογραφία, απότοκη του αδόκητου θανάτου, η Έρμπενμπεκ αναπτύσσει μια λογοτεχνική-μουσική παλέτα εξαίσιου ρυθμού και σφρίγους. Λογοτεχνική διότι το βιβλίο χωρίζεται σε άλλα «υποβιβλίο», όσες και οι εκδοχές της ιστορίας και μουσική διότι η ίδια, ανάμεσα σε κάθε βιβλίο, παρεμβάλει διάφορά ιντερμέτζο που λειτουργούν σαν γέφυρες χρονικές και χωρικές. Η μόνιμη υπόμνηση είναι ότι ο χαμός ενός ανθρώπου δεν μπορεί να φέρει τη συντέλεια του κόσμου.

Το πρώτο μέρος (πρώτο βιβλίο) αναφέρεται στην επόμενη ημέρα του χαμού του παιδιού. Ο πατέρας φεύγει μετανάστης στην Αμερική και η γυναίκα του υποχρεώνεται να μείνει με τη δεσποτική μητέρα της και να γίνει πόρνη για να βγάζει τα προς το ζην. Την οικογένειά της βαραίνει ήδη ένας άλλος χαμός και το σημάδι του εβραϊσμού. Τον πατέρα της τον σκότωσαν οι Πολωνοί και η ίδια αντιλαμβάνεται πως το να είναι κανείς Εβραίος ομοίαζει με στίγμα από το οποίο ουδείς μπορεί να ξεφύγει.

Το δεύτερο βιβλίο είναι ένα κλασικό «τι θα θα συνέβαινε αν». Εν προκειμένω, αν το κορίτσι είχε σωθεί και μεγαλώσει. Μετοικεί στη Βιέννη όπου η πείνα, ο πόλεμος και η άνοδος του αντισημιτισμού, σε συνδυασμό με την επισφαλή προσωπικότητά της, την οδηγούν στο θάνατο (για δεύτερη φορά).

Κι όμως, ως άλλος φύλακας άγγελος, η συγγραφέας της επιφυλάσσει και μια ακόμη ευκαιρία. Ζει ξανά στη Βιέννη του Μεσοπολέμου, ο πατέρας της αδυνατεί να προσφέρει τα απαραίτητα στην οικογένειά του και τελικά σκοτώνεται στον πόλεμο (ή τουλάχιστον έτσι μαθαίνει η μικρή). Ζει με τη μητέρα της που λόγω των συνθηκών και των απωλειών μετατρέπεται σε πέτρινο προσωπείο.

Οι εκδοχές δεν έχουν τελειωμό. Το κορίτσι φλέγεται από τις ιδέες του κομμουνισμού και μαζί με τον άνδρα της καταφέρνουν να περάσουν στην πάλαι ποτέ Σοβιετική Ένωση την περίοδο των μεγάλων εκκαθαρίσεων. Θα σωθεί από… γραφειοκρατική τύχη από το θάνατο, σε αντίθεση με τον άνδρα της που θα εξαφανιστεί από προσώπου γης. Το κορίτσι που είναι πλέον μάνα η ίδια, παίρνει το παιδί της και καταφεύγουν στο Ανατολικό Βερολίνο. Εκεί θα γίνει μια τιμημένη συγγραφέας που θα χάσει όλα τα προνόμιά της όταν θα πέσει το Τείχος και θα επικυρωθεί η επανένωση της Γερμανίας.

Στην τελευταία εκδοχή, το κορίτσι που αρχικά χάθηκε, έχει πλέον γεράσει, βρίσκεται σε ένα οίκο ευγηρίας και ετοιμάζεται για το τελευταίο και –οριστικό- ταξίδι.

 

Jenny Erpenbeck

 

Υπό άλλες συνθήκες, αυτή η περιδίνηση σε τόπο, χρόνο και πιθανότητες θα έφτανε για να δημιουργήσει έναν ισχυρό πυρήνα ιστορίας. Κι όμως, το πραγματικά μαγευτικό με το μυθιστόρημα της Έπενμπεργκ, πέραν του γεγονός ότι μέσω αυτών των αρμών που σχηματίζει, μιλάει για το τι πραγματικά συνέβη στην Ευρώπη τον ταραγμένο 20ο αιώνα, είναι ο τρόπος της αφήγησης. Έχουμε να κάνουμε με μια ονειρική κατάβαση στον κάτω κόσμο, σχεδόν με τελετουργικό τρόπο, αλλά συγχρόνως και με μια διερώτηση μπρος το πεπερασμένο της ζωής και μπρος στη μεγάλη εικόνα της Ιστορίας που σαρώνει με το πέρασμά της. Η ηρωίδα της Έρπενμπεγκ, όποια μεταστοιχείωση κι αν έχει ενδυθεί, δεν μοιάζει ικανή να ορθώσει το ανάστημά της μπρος στα μεγάλα ζητήματα που διατρέχουν την εποχή της. Κατά την Έρπενμπεκ δεν φαίνεται να υπάρχει διέξοδος για τα άτομα από αυτή τη στενωπό που είναι καταδικασμένα να ζουν. Αυτό που είναι εφικτό είναι ταυτόχρονα και αναπόφευκτο και οι πιθανολογήσεις είναι όσες και οι ρίζες ενός αιωνόβιου δέντρου. Στην πραγματικότητα, ο τιτάνιος αγώνας του ανθρώπου είναι να αποφύγει το μοιραίο με το οποίο, κάποια στιγμή, αναπόδραστα, θα συναντηθεί.

Το βιβλίο έχει έναν μεθυστικό ρυθμό. Η γλώσσα του είναι εικονιστική τόσο ως προς τις εξωτερικές δράσεις και ιμπρεσιονιστική ως προς τις εσωτερικές αναταράξεις. Η ελλειπτικότητα της γραφής της Έρπενμπεκ, ένα κράμα ποιητικής πρόζας και φιλοσοφικού στοχασμού, είναι τόσο ιδιαίτερη υπνωτιστική με αποτέλεσμα να ξεχνάει κανείς τις δυσκολίες που δημιουργεί το γεγονός ότι σχεδόν κανένας ήρωας δεν έχει κάποιο όνομα, αλλά μόνο μια ιδιότητα. Ίσως, διότι κάθε άνθρωπος και η μοίρα του είναι όλοι οι άνθρωποι και το άθροισμα της μοίρας του κόσμου. Σε έναν κόσμο που κάηκε και στήθηκε εκ νέου από τις στάχτες του, όπως συνέβη κατά τον 20ο αιώνα, οι πολλαπλές ζωές των ανθρώπων ξεπέρασαν την έννοια της εικοτολογίας κι έδωσαν στο ανθρώπινο ζήτημα της ζωής μια αναδρομική τελικότητα. Κανείς δεν γλιτώνει το τέλος, αλλά κανείς δεν γνωρίζει και τους δρόμους που θα διαβεί μέχρι να φτάσει στο έσχατο σημείο.

Η αξιοπρόσεκτη μετάφραση από τα γερμανικά ανήκει στον Αλέξανδρο Κυπριώτη.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top