Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Το παράδοξο του Ίταλο Σβέβο
19/09/2018, 10:47 πμ

Το παράδοξο του Ίταλο Σβέβο

Γράφει η Ελένη Γκίκα //

 

Ίταλο Σβέβο «Η συνείδηση του Ζήνωνα», Μετάφραση: Έφη Καλλιφατίδη, Επίμετρο: Τζέιμς Γουντ, εκδ. Αντίποδες, σελ. 604

 

«Η συνείδηση του Ζήνωνα» δεν θα υπήρχε εάν ο πρωταγωνιστής της ιστορίας Ζήνων Κοζίνι δεν είχε δαιμονίσει τον ψυχαναλυτή του,  αμφισβητώντας τον – κι αυτόν και την ψυχαναλυτική διαδικασία-  με συνέπεια ο μεν Ζήνων να διακόψει την θεραπεία, ο δε ψυχαναλυτής να δημοσιοποιήσει τις αυτοβιογραφικές σημειώσεις του για να τον εκδικηθεί.

Αλλά και στην πραγματικότητα «Η συνείδηση του Ζήνωνα» δεν θα είχε καν εκδοθεί αν ο ιταλός επιχειρηματίας Ααρών Έκτωρ Σμιτς δεν είχε συναντήσει το 1907 στην Τεργέστη έναν νεαρό Ιρλανδό που δίδασκε αγγλικά στη σχολή Μπέρλιτς της πόλης, όπου κατέφυγε για να βελτιώσει τα αγγλικά του, για επιχειρηματικούς σκοπούς. Ο νεαρός ήταν ο Τζέιμς Τζόις και ο Ααρών Έκτωρ Σμιτς εκείνος που έμελλε να μείνει στην παγκόσμια λογοτεχνία με το ψευδώνυμο Ίταλο Σβέβο.

Έχοντας  ήδη εκδώσει δυο μυθιστορήματα που πέρασαν –ως μη γενόμενα- δηλαδή εντελώς απαρατήρητα, ο Σβέβο είχε αποφασίσει να εγκαταλείψει την λογοτεχνία. Αλλά ο Τζόις τον πίστεψε, τον μετέπεισε, τον παρότρυνε να εκδώσει το μυθιστόρημα με δικά του έξοδα το 1923 κι έτσι «Η συνείδηση του Ζήνωνα» αποτελεί σήμερα ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα του 20ου αιώνα και από τα αντιπροσωπευτικότερα του ευρωπαϊκού μοντερνισμού.

Δικαιώνοντας, κατ’ αυτό τον τρόπο, αλλά και επαληθεύοντας το παράδοξο στην τριπλή εξίσωση που συνενώνει μυθιστορηματικό ήρωα, επινοημένη ιστορία, ζωή. Το παράδοξο ενός άλλου αρχετυπικού Ζήνωνα, του Ζήνωνα του Ελεάτη, με το παράδοξο της αυτοψυχαναλυτικής ιστορίας του Ζήνωνα Κοζίνι, με το παράδοξο της συνάντησης του Σβέβο και του Τζόις φτάνοντας από το αρχικό «αφοί ο κόσμος μας είναι φαινομενικός, το ίδιο ισχύει και για τα μέσα με τα οποία τον κατανοούμε, η ατέλειά του επομένως είναι ασθένεια ενδημική» του Ελεάτη στο «Η ζωή, αντίθετα με τις άλλες αρρώστιες, είναι πάντα θανατηφόρα. Δεν επιδέχεται θεραπείες. Θα ήταν σαν να προσπαθούσαμε να βουλώσουμε τις τρύπες που έχουμε στο σώμα μας θεωρώντας τες πληγές. Θα πεθαίναμε από ασφυξία μόλις θεραπευόμασταν», του Κοζίνι.

Ο Ζήνων Κοζίνι, στην γραπτή του αφήγηση αυτοψυχαναλυόμενος, αποδεικνύεται ένας καθ’ όλα αναξιόπιστος αφηγητής. Αλλ’ όπως επισημαίνει ο ψυχαναλυτής του, και από τα ψέματα που αφηγούνται οι ασθενείς, φτάνει ο θεραπευτής στο κουκούτσι του προβλήματος. Πόσο μάλλον όταν ο άλλος ως αυτοβιογραφούμενος, εξωραϊζει, μπαλώνει καταστάσεις ή δικαιολογεί. Εξάλλου ο Ντοστογιέφσκι το έχει πει, ουδέν αναξιοπιστότερον της αυτοβιογραφίας. Ακόμα και στα μυθιστορήματα, έτσι δεν γίνεται; Αμφισβητούμε πάντα την πρωτοπρόσωπη αφήγηση, εμπιστευόμαστε μονάχα τον τριτοπρόσωπο αόρατο αφηγητή.

Η αφηγούμενη ζωή του Ζήνωνα χωρίζεται σε πέντε καθοριστικές περιόδους: Στο «κάπνισμα» και στις μάταιες προσπάθειές του να το κόψει [πάντα θα υπάρχει ένα ηδονικό «τελευταίο» τσιγάρο], στο «Ο θάνατος του πατέρα μου» με την απίθανη σκηνή του πατέρα την ώρα που καταρρέει πεθαίνοντας να σηκώνει κατά λάθος το χέρι και να χαστουκίζει τον Ζήνωνα. Εξάλλου, έτσι «κατά λάθος» έγιναν και όλα τα… σωστά στη δική του ζωή.

Στην «Ιστορία του γάμου» του θεωρώντας ότι η Αυγούστα είναι άσχημη την παντρεύεται για να ζήσει, εν τέλει, μαζί της ζωή χαρισάμενη αλλά το ίδιο ακριβώς θα συμβεί και με την «Ιστορία ενός εμπορικού συνεταιρισμού». Ανίκανος επιχειρηματίας ο Ζήνων Κοζίνι που κατά τύχη τα καταφέρνει θαυμάσια. Δηλαδή, επιτυγχάνει κάνοντας λάθη να πράττει, τελικά, το σωστό.

 

Italo Svevo

 

Η αφήγηση του Ζήνωνα είναι, κυριολεκτικά, σαν κινούμενη άμμος. Ο αναγνώστης, εκών άκων, ενέχει τον ρόλο ντετέκτιβ για να ξεδιαλύνει το κουβάρι ανά πάσα στιγμή: φαντασία, ψεύδος κι αλήθεια, αυτοσαρκασμός, ειρωνεία κι αφέλεια, συγκροτούν την ιστορία ενός ήρωα που παραπέμπει στον Τζόις [Οδυσσέας] και στον Προυστ [Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο].

Ευφάνταστος ως Δον Κιχώτης ο Ζήνων αλλά και καθ’ έξιν ψεύτης, ωστόσο δεν προσπαθεί να δικαιολογηθεί ή να δικαιωθεί αλλά να αυτοψυχαναλυθεί και να αυτοκαθαρθεί!

Εξάλλου, όπως υποστηρίζει ο Zia Haider Rahman στο «Υπό το φως των όσων γνωρίζουμε» [εκδ. Πόλις] «Κανείς δεν είναι σε θέση να αφηγηθεί τη δική του ιστορία. Οι ιστορίες που γράφουμε εμείς οι ίδιοι, με το δικό μας χέρι και σε πρώτο πρόσωπο, είναι οι πιο ανειλικρινείς. Η εντιμότητά μας αποκρύπτεται ακόμα και από εμάς τους ίδιους. Ο καθένας μας έχει μια περιοχή ιδιωτικότητας, πράγματα που τα κρύβει από τον υπόλοιπο κόσμο, αυτή η περιοχή όμως είναι απλώς ένας προστατευτικός μανδύας, πίσω από τον οποίο κρύβονται πράγματα που ούτε οι ίδιοι δεν μπορούμε να δούμε, ένας μανδύας που μας προστατεύει απ’ τον ίδιο μας τον εαυτό». Κατά συνέπεια και το μεγαλείο της «Συνείδησης του Ζήνωνα» ίσως να έγκεινται εκεί.

Σίγουρα είναι ένα πολυαναμενόμενο βιβλίο [είχε πρωτοκυκλοφορήσει το 1996 από τον Εξάντα σε μετάφραση Κούλας Καφετζή και ήταν για χρόνια εξαντλημένο] σε εξαιρετική μετάφραση της πρόωρα χαμένης Έφης Καλλιφατίδη.

Με διαρκές και διαβρωτικό φανερό ή υπόγειο χιούμορ ο Ίταλο Σβέβο με έναν Ζήνωνα ενίοτε ψευδόμενο κατορθώνει, εντέλει, να φωτίσει τα σκοτάδια και τα αδιέξοδα της ζωής και της ψυχής.

 

 

Δημοσιεύθηκε στον Φιλελεύθερο

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top