Fractal

Samuel P. Huntington. Το βιβλίο της νέας εποχής

Γράφει ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης //

 

Samuel Huntington “Η σύγκρουση των πολιτισμών και ο ανασχηματισμός της παγκόσμιας τάξης”, μετάφραση Σήλια Ριζοθανάση, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 22016

 

Η πτώση του τείχους του Βερολίνου το 1989 σηματοδοτεί το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την ανάδυση ενός νέου μεταψυχροπολεμικού κόσμου όπου οι σημαντικότερες διαφορές των λαών είναι οι πολιτισμικές διαφορές, καθώς οι ιδεολογικές, κοινωνικές και οικονομικές διαφορές έχουν δευτερεύουσα σημασία. Αυτή είναι η βασική ιδέα του Samuel P. Huntington, η οποία αναλύεται διεξοδικά στο κλασικό πλέον ιστορικό σύγγραμμα Η σύγκρουση των πολιτισμών.

Ο Χάντιγκτον υποστηρίζει την ύπαρξη οκτώ παγκόσμιων  πολιτισμών, οι οποίοι είναι: ο δυτικός, ο ορθόδοξος, ο ισλαμικός, ο αφρικάνικος, ο σινικός, ο βουδιστικός, ο ινδουιστικός και ο ιαπωνικός.

Αναμφισβήτητα ο πολιτισμός, ο οποίος ποδηγετεί τον σημερινό κόσμο είναι ο δυτικός που με τον εκσυγχρονισμό δημιούργησε τις νεωτερικές κοινωνίες σε αντιδιαστολή με τις παραδοσιακές κοινωνίες του παρελθόντος και του παρόντος. Οι βασικοί πυλώνες δημιουργίας, εξέλιξης και κυριαρχίας του δυτικού πολιτισμού ήταν και είναι ο κλασικός πολιτισμός της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας και ο ορθολογισμός, το ρωμαϊκό δίκαιο, τα λατινικά και ο χριστιανισμός (ρωμαιοκαθολικισμός και προτεσταντισμός) που με τη σειρά τους οδήγησαν στον ατομικισμό, τον κοινωνικό πλουραλισμό, κ.λπ. Ο ορθόδοξος πολιτισμός πήρε τα ίδια βασικά στοιχεία (αρχαιοελληνικά, ρωμαϊκά) σε μικρότερο βαθμό και ο ισλαμικός σε ακόμα  μικρότερο. Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, ότι η Δύση «δεν γέννησε ποτέ κάποια θρησκεία», με αποτέλεσμα την διαπολιτισμική σύγκρουση κουλτούρας και θρησκείας.

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι οι κοινωνίες διαχωρίζονται αδρομερώς σε δυτικές και μη δυτικές, με τις δεύτερες να δυτικοποιούνται – άλλες σε μεγαλύτερο κι άλλες σε μικρότερο βαθμό – λόγω της ισχυρής πολιτισμικής επιρροής του κυρίαρχου δυτικού πολιτισμού. Η έννοια της δυτικοποίησης συμβαδίζει και συνυπάρχει με την έννοια του εκσυγχρονισμού που δημιουργείται και εξελίσσεται στη Δύση, η οποία σήμερα βρίσκεται στη φάση της παγκοσμιοποίησης, δηλαδή έχει ξεπεράσει τη φάση των πολεμικών συγκρούσεων και είναι σε μια «οικουμενική κατάσταση».        Ο Χάντιγκτον υποστηρίζει ότι οι μη δυτικές κοινωνίες περιορίζουν την δυτικοποίηση, δηλαδή διατηρούν την δική τους κουλτούρα (γλώσσα, θρησκεία), καθώς και την ατομική και εθνική τους ταυτότητα, ενώ ταυτόχρονα αντιστέκονται στην παγκοσμιοποίηση την οποία θεωρούν ιμπεριαλιστική.

 

Samuel Huntington

 

Αυτή η αντίσταση στην παγκοσμιοποίηση, η οποία οδήγησε σε μια κοσμική, σχετικιστική και εκφυλισμένη κοινωνία, φαίνεται έντονα από την στροφή στην θρησκεία των μη δυτικών κοινωνιών με πρωταγωνιστές κυρίως τον ισλαμισμό και λιγότερο την ορθοδοξία (Ρωσία). Η αναζήτηση της προσωπικής και συλλογικής ταυτότητας μέσα από τη θρησκεία δημιούργησε φονταμενταλιστικά πολιτικά κινήματα. Με τον τρόπο αυτό, στο τέλος του 20ου αιώνα παρατηρείται η «Ισλαμική Αναβίωση», η οποία στηρίζεται στην δημογραφική έκρηξη και τις συνεπαγόμενες κοινωνικές ανακατατάξεις που προκαλούνται από την ανακατανομή του εισοδήματος, το νεαρό της ηλικίας του πληθυσμού και την αναβάθμιση του πνευματικού επιπέδου.

Υπάρχει όμως και η «ασιατική επιβεβαίωση», δηλαδή η οικονομική άνθιση της Ανατολικής Ασίας (π.χ. οι τέσσερεις ασιατικές «τίγρεις», Χονγκ Κονγκ, Σιγκαπούρη, Ταϊβάν, Νότια Κορέα, καθώς και η Κίνα, η Μαλαισία, η Ινδονησία και η Ταϊλάνδη), η οποία δημιουργεί  ισχυρές κοινωνίες με οικουμενικό προσανατολισμό έχοντας απώτερο στόχο την «παγκοσμιοποίηση της Ασίας» και τη σύγκρουση με την δυτικού τύπου παγκοσμιοποίηση.

Μια άλλη σημαντική έννοια την οποία εισάγει ο Χάντιγκτον είναι τα κράτη πυρήνες των πολιτισμών, π.χ. στη Δύση υπάρχουν τρία: ΗΠΑ, Γαλλογερμανικός άξονας και η Αγγλία, στο Ισλάμ κανένα, ενώ στο σινικό πολιτισμό η Κίνα αποτελεί το αναδυόμενο κράτος πυρήνα. Η απουσία κράτους πυρήνα στο Ισλάμ (αποτυχία προσπάθειας από Τουρκία, Πακιστάν, Ιράν), κυρίως λόγω αδυναμίας του εθνικού κράτους – τα σημεία αναφοράς είναι η διευρυμένη οικογένεια και η φυλή, καθώς δεν υπάρχουν εθνικές ταυτότητες – δημιουργεί προβλήματα με τους άλλους πολιτισμούς. Υπάρχουν όμως και τα μοναχικά κράτη (π.χ. Ιαπωνία, Αιθιοπία) και οι διαιρεμένες χώρες (π.χ. η Τουρκία με τον κεμαλισμό και τον ισλαμισμό, η Ρωσία με τον δυτικό και τον  ευρασιατικό ορθόδοξο πολιτισμό). Ειδικά τα διαιρεμένα πολιτισμικά κράτη έχουν ενδοπολιτισμικές συγκρούσεις μεταξύ της δυτικοποίησης και της ιθαγενούς κουλτούρας.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα πιθανής μελλοντικής πολιτισμικής σύγκρουσης είναι οι ΗΠΑ (κράτος πυρήνας του δυτικού πολιτισμού) και η Κίνα (κράτος-πυρήνας του σινικού πολιτισμού). Αιτίες οι διαφορετικές κοσμοθεωρίες ασιατών και δυτικών (Αμερικανών), καθώς ο κομφουκιανισμός (η βάση του σινικού πολιτισμού) τονίζει τις αξίες της εξουσίας, της ιεραρχίας, της υποταγής του ατομικού συμφέροντος στο συλλογικό με το σκεπτικό των μακροπρόθεσμων κερδών. Αντίθετα, οι αμερικανικές αξίες βασίζονται στις αρχές της ισότητας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του ατομισμού, ενώ ταυτόχρονα οι πολίτες αμφισβητούν και ελέγχουν την εξουσία στοχεύοντας στην άμεση μεγιστοποίηση των κερδών.

Ο συγγραφέας καταλήγει στην άποψη ότι η προσπάθεια επιβολής της δυτικής κουλτούρας μέσω της παγκοσμιοποίησης «είναι λαθεμένη, ανήθικη και επικίνδυνη», διότι ο δυτικός πολιτισμός βρίσκεται σε παρακμή έχοντας χάσει το δημογραφικό και οικονομικό πλεονέκτημα του παρελθόντος σε σχέση με τους άλλους πολιτισμούς (ειδικά τον ισλαμικό και τον σινικό). «Ζούμε το τέλος της προοδευτικής εποχής που κυριαρχείται από τις δυτικές ιδεολογίες και προχωρούμε προς μια εποχή συνύπαρξης, αλληλεπίδρασης και ανταγωνισμού πολλών πολιτισμών», Η αποφυγή της τωρινής και της μελλοντικής σύγκρουσης των πολιτισμών, καθώς και η διασφάλιση της παγκόσμιας ειρήνης μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω μιας διεθνούς τάξης, η οποία θα βασίζεται στους πολιτισμούς.

Αν και το βιβλίο πρωτοεκδόθηκε το 1996 το διεισδυτικό βλέμμα  του Χάντιγκτον παραμένει επίκαιρο, καθώς ο αναγνώστης διαπιστώνει την επιβεβαίωση των σημερινών ιστορικών γεγονότων που βιώνει η ανθρωπότητα σε όλους τους τομείς, δηλαδή την πολιτική, την κοινωνία, την οικονομία και τη θρησκεία.

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top