Ο φόβος για το αόρατο

Γράφει η Πασχαλία Τραυλού // *

Guy de Maupassant “Η νεκρή και άλλες ιστορίες”, Ars Nocturna, 2017, Μετάφραση: Αγγέλα Γαβρίλη, Σελ.: 82

Αποτελεί αναμφίβολα ευλογία μέσα στη λαίλαπα της σύγχρονης βιβλιοπαραγωγής να υπάρχουν ακόμη εκδότες που επιλέγουν να στρέφονται στη λογοτεχνία του παρελθόντος, και ιδίως σε συγγραφείς των οποίων τα έργα αποτέλεσαν σταθμούς λειτουργώντας ως αφετηρία και ως βατήρας μεταγενέστερων λογοτεχνικών ρευμάτων και εκφάσεων λογοτεχνικής έκφρασης. Τόσο οι εκδόσεις Ars Nocturna, όσο και η Αγγέλα Γαβρίλη την οποία έτυχε να γνωρίσω αρχικά ως δημοσιογράφο, κριτικό και ποιήτρια, στη συνέχεια ως συγγραφέα και τώρα ως μεταφράστρια με άρτιες καταθέσεις σε όλους τους ρόλους, τολμούν ανάμεσα στη σύγχρονη λογοτεχνική –και δη εμπορική παραγωγή–, να προσφέρουν στο ελληνικό κοινό την ιδιαίτερη εμπειρία αφενός της ανάγνωσης διηγημάτων που ως είδος έχει παραγκωνιστεί στους σύγχρονους καιρούς, αφετέρου διηγήματα του Guy de Maupassant.

Ο Guy de Maupassant, κορυφαίος Γάλλος δημιουργός του 19^ου αιώνα, έχει προσφέρει μια τεράστια γκάμα ειδών γραπτού λόγου μέσα στα οποία διασταυρώνονται τα ρεύματα του ρεαλισμού, του νατουραλισμού και του ρομαντισμού με ιδιαίτερα ισορροπημένη δοσολογία. Χαρακτηρίζεται δε από την τόλμη που απαιτείται για να αγγίξει ένας συγγραφέας τη φαντασιακή και υπερρεαλιστική θεματολογία και μάλιστα να την υπηρετήσει με έναν τρόπο μοναδικό, διαμορφώνοντας ένα ιδιαίτερο, δικό του ύφος γι’ αυτό το σκοπό.

Με ένα εξαιρετικό εισαγωγικό σημείωμα που αποδεικνύει το δέος, την ταπεινότητα και την μελέτη που προηγήθηκε της μετάφρασης, η Αγγέλα Γαβρίλη προετοιμάζει τον αναγνώστη των έξι επιλεγμένων διηγημάτων του Guy de Maypassant, παραθέτοντας όχι μόνο τα χαρακτηριστικά της τέχνης του και κάποια βιογραφικά του στοιχεία, αλλά αποκαλύπτοντας την αλληλεπίδραση των δύο αυτών δεδομένων που εντέλει τον οδήγησαν να διαμορφώσει μια λογοτεχνία πρωτότυπη, απορρέουσα από σύνθεση διαφόρων λογοτεχνικών ειδών.

Η ψυχική ασθένεια που τον ταλάνισε έπειτα από τη δημιουργική του δεκαετία και η εμμονική επαναφορά στα έργα του μιας γυναικείας φιγούρας η οποία ομοίως πρωτοστατούσε στους εφιάλτες του όπως και στη λογοτεχνία του, καθόρισαν εν πολλοίς το λογοτεχνικό του προφίλ. Η «κυρία με τα γκρίζα» είναι η περσόνα που στα έργα του Maupassant απελευθερώνει την ερμηνεία του μυστηριακού ιστού των έργων του επιτρέποντας στον συγγραφέα να ερμηνεύει το μυστήριο, άλλοτε με υπερβατικό και άλλοτε με λογικό και γήινο τρόπο, πλέκοντας ενδιαφέρουσες ανατροπές και εκπλήσσοντας κάθε φορά τον αναγνώστη του.

Καθένα από τα έξι διηγήματα έχει τη δική του σθεναρή προσωπικότητα και θεματική, πλην όμως όλα φανερώνουν το εκφραστικό προφίλ του μεγάλου λογοτέχνη, τη στιβαρή του έκφραση, τη στακάτη σε πολλά σημεία γλώσσα, την περιγραφικότητα που κινείται ανάμεσα στη ρεαλιστική αποτύπωση της ατμόσφαιρας και στη λυρική προσέγγιση της εικόνας, ενώ ταυτόχρονα είναι σαφές ότι επιδιώκουν ένα παιχνίδισμα με την έννοια του θανάτου, μια ιλαρή ή τραγική συλλογιστική πάνω στην έννοια της θνησιμότητας, ιδωμένης μέσα από το πρίσμα της λογοτεχνίας ενός ευφυούς μυαλού.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Αγγέλα Γαβρίλη στην εισαγωγή της, «ο φόβος για το αόρατο παραμένει ζωντανός, ριζωμένος πολύ βαθιά στην ανθρώπινη ψυχή, και θα τη μαγνητίζει πάντα» μέσα στα έργα του Guy de Maupassant.

Με δεδομένο ότι ρόλος κάθε μεταφραστή είναι η απόδοση της εκφραστικής δυναμικής και του ύφους του μεταφραζόμενου έργου, θεωρώ αναμφισβήτητο χάρισμα της συγκεκριμένης μετάφρασης το σεβασμό, την ταπεινότητα και την ακρίβεια με την οποία η Αγγέλα Γαβρίλη προσέγγισε όχι μόνο τα διηγήματα αλλά και τον ίδιο τον Γάλλο δημιουργό και τη ζωή του ώστε το συγκεκριμένο βιβλίο να αποτελεί μαθητεία για όσους ενδιαφέρονται να μάθουν περισσότερα για τις ρίζες των σύγχρονων ευρωπαϊκών λογοτεχνικών ρευμάτων. Σε όλα τα διηγήματα κυριαρχεί μια διάθεση φιλοσοφική γύρω από το αόρατο, το ιδεατό και το άπιαστο, προκειμένου να προετοιμαστεί ο αναγνώστης και να εισαχθεί στην ατμόσφαιρα που άλλοτε είναι ένα μυστήριο που απαιτεί μια λύση, άλλοτε μια υπερφυσική φιγούρα της οποίας η ταυτότητα αναζητείται και άλλοτε μια κατάσταση που μοιάζει υπερβατική, αλλά εντέλει έχει μια απτή και λογική αιτιολογία.

Συγκλονιστική η αιτιολογία του «Τικ», σε μια ισορροπημένη δοσολογία τραγικότητας στο ομώνυμο διήγημα που πραγματεύεται την εξομολόγηση ενός πατέρα, τη συντριβή και τη λύτρωσή του από την απώλεια της κόρης του, μέσα από έναν ευφυή μυθικό ιστό τον οποίο ο Maupassant πλέκει αριστοτεχνικά στις λιτές σελίδες του διηγήματος, δημιουργώντας την προσμονή μιας υπερεαλιστικής λύσης του δράματος ενώ τελικά προσφέρει μια στέρεη λογική εξήγηση.

Guy de Maupassant

Ιδιαίτερη λογοτεχνική κατάθεση το διήγημα «Στο νερό», αποτελεί την απόδειξη της λογοτεχνικής δυναμικής του συγγραφέα αφού η λιτή, στιβαρή περιγραφικότητά του οδηγεί αβίαστα στη λύση ενός μυστηρίου – ένα βαρύ αντικείμενο πιασμένο στην άγκυρα μιας βάρκας το οποίο προσπαθεί να ανασύρει ένας κωπηλάτης με μια ιδιαίτερη συναισθηματική σύνδεση με τα νερά του ποταμού, μια σύνδεση που αποδίδεται με γλαφυρότητα από τον συγγραφέα.

Στην «Κόμη» αντίθετα θα έλεγε κανείς, γνωρίζοντας εκ των υστέρων τη βιογραφία του Maupassant, ότι αποτελεί το τραγικό προμήνυμα της κατάληξης του συγγραφέα με την καταβύθισή του σε μια εξοντωτική για το πνεύμα του ψυχική ασθένεια. Γράφει χαρακτηριστικά: «Είχες την αίσθηση πως το μυαλό αυτού του ανθρώπου καταστρεφόταν εκ των έσω, το κατέτρωγαν οι σκέψεις του –μια συγκεκριμένη Σκέψη–, ακριβώς όπως ένα φρούτο που το τρώει από μέσα ένα σκουλήκι. Η τρέλα του, η έμμονη ιδέα του, ήταν παρούσα στο μυαλό του – επίμονη, ενοχλητική, καταστροφική. Και έτρωγε το σώμα του λίγο λίγο. Αυτή η Αόρατη, η Άπιαστη, η Άυλη ιδέα που δεν γινόταν αντιληπτή από τις ανθρώπινες αισθήσεις υπονόμευε την υγεία του, έπινε το αίμα του, έσβηνε τη ζωή του». Και το διήγημα θα καταλήξει έπειτα από την ανάπτυξη ενός πρωτότυπου πυρήνα, μιας κομμένης κόμης που διεγείρει ερωτικά συναισθήματα με τη σαγήνη που έχει πάντα το απαγορευμένο, με τη φράση-επιμύθιο «για όλα είναι ικανό το ανθρώπινο μυαλό».

Στον «Διάβολο» ο Maupassant παρότι κινείται και πάλι γύρω από τον άξονα του θανάτου, τολμά να τον χλευάσει και να προκαλέσει τον αναγνώστη προβάλλοντας τον κυνισμό και την υστεροβουλία μιας γυναίκας που περιποιείται πριν την ταφή τους νεκρούς, η οποία τολμά να βάλει στοίχημα για τη στιγμή του επικείμενου θανάτου μιας μελλοθάνατης. Περισσότερο ρεαλιστικό από τα προηγούμενα, το διήγημα αυτό δεν στερείται δυναμικής, καθώς το μήνυμα που κυοφορεί είναι απόλυτα διαχρονικό και σαφές και προβάλλει με σαρκασμό την απληστία της ανθρώπινης φύσης.

Τέλος, στο διήγημα «Η Νεκρή», η πεμπτουσία του οποίου συμπυκνώνεται στη φράση «αγάπησε, αγαπήθηκε και πέθανε», ο Maupassant καταθέτει αποφθεγματικά το νόημα και συνάμα την τραγικότητα της ζωής, παρακολουθώντας έναν έρωτα όχι στη φάση της συνύπαρξης, αλλά στη φάση εκείνη που ανάμεσα σε δυο ερωτευμένους μπαίνει το ανυπέρβλητο τείχος του θανάτου και ταυτόχρονα η πάχνη της ωραιοποίησης της ζωής που έζησε ένας νεκρός πριν αποβιώσει. Ανατρεπτικότατος ο συγγραφέας, τολμά να αγγίξει και να κηλιδώσει αυτό που οι ζωντανοί αποφεύγουν, την υστεροφημία ενός νεκρού και τα ψεύδη που πάντοτε λέγονται για να συγχωρεθούν τα εν ζωή ατοπήματα. Μετά τη φιλοσοφική προσέγγιση του μετά θάνατον προφίλ των ανθρώπων, ο Maupassant καταφέρνει να δώσει μια ευρηματική κατάληξη στην αναζήτηση του ήρωά του, του οποίου την προσωπικότητα ενδύεται ο ίδιος μιλώντας σε πρώτο πρόσωπο.

Το πρώτο πρόσωπο των διηγημάτων του Guy de Maupassant, λειτουργώντας ως δίαυλος αμεσότητας και ως μέσο εκφραστικού σφρίγους, μετατρέπει τα ολιγοσέλιδα αυτά δημιουργήματα σε καταθέσεις πνεύματος και ψυχής που κατατάσσουν τον Γάλλο εκφραστή του 19^ου αιώνα σε πρωτοπόρο λογοτέχνη της εποχής του, αφού τολμά να υπερβεί τη συνηθισμένη θεματολογία και να αγγίξει «σκοτεινά» και συνάμα πρωτότυπα θεματικά μονοπάτια. Και όχι μόνον αυτό. Γιατί όλα τα «μυστηριώδη» διηγήματα περί θανάτου αυτού του συγγραφέα λειτουργούν ταυτόχρονα ως προσχήματα φιλοσοφικής αναφοράς στο θάνατο και ταυτόχρονα ως δείγματα της πολυσχιδούς συγγραφικής του δεινότητας.

Με μετάφραση ακριβή και στιβαρή όσο και το πρωτότυπο, αυτή η συλλογή του Maupassant με το κατατοπιστικό εισαγωγικό σημείωμα αξίζει την προσοχή σας.

* Η Πασχαλία Τραυλού γεννήθηκε στην Τρίπολη Αρκαδίας και από νωρίς εκδήλωσε την αγάπη της για τη ζωγραφική, τη μουσική και τον γραπτό λόγο. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών ελληνική κλασική φιλολογία και παρακολούθησε μεταπτυχιακό πρόγραμμα για τη λατινική ποίηση Ορατίου και Βιργιλίου ενώ την ίδια περίοδο δημοσίευσε τα πρώτα της διη­γήματα σε τοπική εφημερίδα της Βέροιας. Ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένη σε ζητήματα φύλου, ακολούθησε μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου με τίτλο «Φύλο και νέα εργασιακά και εκπαιδευτικά περιβάλλοντα στην κοινωνία της πληροφορίας» καθώς και στη Σχολή Εθνικής Ασφάλειας με τίτλο «Στρατηγική και πολιτική εθνικής ασφάλειας». Είναι μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών. Ασχολείται με παρουσίαση και κριτική βιβλίων στο Diavasame.gr. Έργα της είναι: Με μπαλαντέρ τη μοναξιά, Ήθελα μόνο ένα αντίο, Η ματζίκα της αγάπης, Κλειδωμένο συρτάρι, Φτερά από μετάξι, Έστω μία φορά, Η γυναίκα του φάρου, Οι εραστές της γραφής, Τα ρόδα της σιωπής, Γυάλινος χρόνος, εκδόσεις Ψυχογιός, Η Μήδεια δεν χόρεψε ποτέ, εκδόσεις Μεταίχμιο, Φιλί στα μάτια, εκδόσεις Διόπτρα.

Έχει βραβευτεί για τη λογοτεχνική της παρουσία από τον σύλλογο γυναικών «Εξάλειπτρον» το 2016, ενώ το βιβλίο της Φτερά από μετάξι ήταν υποψήφιο για βραβείο αναγνωστών το 2008.