Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Υπό το κράτος μιας μηχανής
29/03/2017, 10:57 πμ

Υπό το κράτος μιας μηχανής

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

«Η μηχανή σταματά» του Ε.Μ. Φόρστερ, μτφ: Γιώργος Λαμπράκος, σελ. 88, Εκδ. Οκτώ

 

Ποια σχέση μπορεί να έχει ο Ε.Μ. Φόρστερ του μυθιστορήματος «Επιστροφή στο Χάουαρντς Εντ», του «Μωρίς», του «Ταξίδι στην Ινδία» και του «Δωμάτιο με θέα» με την πυκνή νουβέλα «Η μηχανή σταματά»; Αν για κάτι θαυμάστηκε ο βρετανός συγγραφέας, αν υπήρξε μια λογοτεχνική σήμανση στο έργο του, αυτή ήταν η προσπάθειά του να καταγράψει (… και το έκανε) τις ταξικές ανισότητες και την υφέρπουσα υποκρισία των αρχών του 20ου αιώνα στη βρετανική κοινωνία. Σίγουρα, η μελλοντολογία και η επιστημονική φαντασία δεν αποτέλεσαν τον κεντρικό άξονα της θεματικής του. Κι όμως, η νουβέλα «Η μηχανή σταματά», ένα καθαρό δείγμα sci-fi, ψηφίστηκε το 1965 ως μια από τις καλύτερες εκείνης της χρονιάς και τελικά το 1973 συμπεριλήφθηκε στο The Scince Fiction Hall of  Fame, Volume Two. Όχι άσχημα για έναν συγγραφέα του οποίου η θεματική κινούνταν μεταξύ της ελίτ των αριστοκρατών της Γηραιάς Αλβιόνας που προσπαθούσαν να διατηρήσουν το αυστηρό πρωτόκολλο που τους χώρισε από τον υπόλοιπο λαό και των μεσαίων στρωμάτων που προσδοκούσαν να ανέλθουν στην κοινωνική πυραμίδα. Ζητήματα ερωτικής υφής (δεν δίστασε να γράψει και από τη σκοπιά του ομοφυλόφιλου), κοινωνικής ανισότητας (τρανό παράδειγμα το Χάουαρντς Εντ), αλλά και πολιτισμικής διαφοροποίησης (πόσο μπορεί να υπάρξει αληθινή φιλία ανάμεσα σε έναν Άγγλο κι έναν Ινδό), μετέτρεψαν τον Ε.Μ. Φόρστερ σε μύστη του συμβολισμού.

Εδώ έχουμε μια διαφορετική εκδοχή του, άκρως ενδιαφέρουσα το δίχως άλλο. Σε μια μελλοντική κοινωνία, ο κόσμος ζει κάτω από το επίπεδο της γης. Η μόνωση από την εξωτερική ατμόσφαιρα είναι επιβεβλημένη λόγω των ακραίων συνθηκών που επικρατούν σε αυτήν, ενώ ρητή είναι η απαγόρευση για όποιον επιθυμεί να ξεφύγει από το επίπεδο του τρωγλοδύτη. Η ζωή των ανθρώπινων όντων περιορίζεται σε δωμάτια λίγων τετραγωνικών όπου τους παρέχονται όλες τις τεχνολογικές ανέσεις, ενώ μεταξύ τους επικοινωνούν εξ αποστάσεως. Η ουδετεροποίηση της επικοινωνίας θυμίζει έντονα τη σημερινή εποχή με την ανάπτυξη των social media και την απομονωτική τους διάσταση. Τα πάντα διευθετούνται από την απρόσωπη εξουσία της Μηχανής. Για τους ανθρώπους δεν είναι μόνο ο διαχειριστικός και ρυθμιστικός παράγοντας της κοινωνίας τους, είναι ο Νόμος, η Θρησκεία, ο υπέρτατος κριτής. Έως τη στιγμή που το σύστημα απορυθμίζεται δίχως λόγο μετατρέποντας την μέχρι πρότινος ρυθμισμένη ευταξία σε αναρχία. Οι δύο βασικοί χαρακτήρες είναι η Βάστι και ο γιος της, Κούνο. Ζουν μακριά ο ένας από τον άλλον, επικοινωνούν κι αυτοί με βιντεομηνύματα. Τη στιγμή που η Βάστι έχει αποδεχθεί πλήρως τον παθητικό ρόλο που προσφέρει η Μηχανή σε όλους τους πολίτες, ο Κούνο φλέγεται να επισκεφθεί το επίπεδο της Γης (δίχως μάλιστα να πάρει έγκριση) και να διαφύγει –έστω για λίγο- από τη μηχανιστική προοπτική της ζωής του. Η μητέρα του αρνείται με βδελυγμία αυτή την απονενοημένη πράξη. Δεν δέχεται καν την αποκάλυψη του γιου της ότι στην επιφάνεια της Γης συνεχίζουν να ζουν άνθρωποι, τους οποίους κυνηγούν τεράστια σκουλήκια (η εξουσία της Μηχανής φτάνει ως εκεί). Ο Κούνο συλλαμβάνεται και τιμωρείται παραδειγματικά (έξωση από τον υπόγειο κόσμο που ισοδυναμεί με θάνατο). Η μητέρα του τον θεωρεί πλέον ξένο σώμα, ένα σαλό που δεν έχει θέση στην υπόγεια κοινωνία, και επιστρέψει απτόητη στην κανονικότητά της. Αυτή, όμως, διαταράσσεται δομικά όταν προκαλούνται προβλήματα στη Μηχανή, τα οποία αποδεικνύονται δυσεπίλυτα. Κάπως έτσι, οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται το παράδοξο της κατάστασής τους: ενώ έφτιαξαν τη Μηχανή για να τους υπηρετεί, κατέληξαν να είναι υπηρέτες ενός απρόσωπου μηχανισμού. Ο Κούνο, στο μεταξύ έχει μετακομίσει σε ένα δωμάτιο κοντά στη μητέρα του, ενώ έχει προειδοποιήσει σε ανύποπτο χρόνο την Βάστι ότι πλησιάζει η ώρα που η Μηχανή θα σταματήσει να λειτουργεί. Η αυτοτροφοδοτούμενη προφητεία θα πάρει, όντως, σάρκα και οστά και θα συμβεί με πάταγο και χάος. Το αποκαλυπτικό τέλος (του υπόγειου κόσμου;) έρχεται ως μια καίρια συνειδητοποίηση πως μόνο όταν ο άνθρωπος κατανοήσει το υπερφίαλο λάθος του και επιστρέψει στη λογική τάξη των πραγμάτων θα μπορεί να προσδοκά σε καλύτερο μέλλον. Ήτοι: να μην ξαναφτιάξει μια Μηχανή που θα καθορίζει με τόσο απόλυτο βαθμό τη ζωή του.

 

E. M. Forster

 

Η νουβέλα του Φόρστερ ήταν η λογοτεχνική απάντηση στο βιβλίο του Γουέλς «Η μηχανή του χρόνου». Μια άκρως πολιτική και δηκτική απάντηση, καθώς, κατά τον Φόρστερ, δεν μπορεί κανείς να δει με ιδεαλιστικό τρόπο μια άλλης τάξης ζωή από αυτή που αξίζει στους ανθρώπους και η οποία δεν γίνεται να δυναστεύεται από άψυχα μηχανήματα.

Η άριστη μετάφραση, καθώς και το επίμετρο (εκτίθενται όλες οι διαφορετικές αναλύσεις της νουβέλας) που συνοδεύει την έκδοση ανήκουν στον Γιώργο Λαμπράκο.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top