Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Για τη μέγιστη καθαρότητα της έκφρασης
30/11/2016, 11:03 πμ

Για τη μέγιστη καθαρότητα της έκφρασης

Γράφει η Ασημίνα Ξηρογιάννη //

 

logotexnia-se-kindynoΤσβετάν Τοντορόφ «Η λογοτεχνία σε κίνδυνο», Μετάφραση: Χρύσα Βαγενά, εκδ. Πόλις

 

Ο Τσβετάν Τοντορόφ γεννήθηκε στη Σόφια της Βουλγαρίας το 1939. Αλλά είχε την τύχη να ζήσει και στο Παρίσι.Υπήρξε μαθητής του Ρολάν Μπάρτ και εντάσσεται αρχικά στην παράδοση του φορμαλισμού και στο κίνημα του στρουκτουραλισμού. Ήδη από τη δεκαετία του ‘70 λογαριάζεται ένας από τους σημαντικότερους θεωρητικούς και κριτικούς της λογοτεχνίας. Από τη δεκαετία του ‘80 και μετά ασχολείται διεξοδικά με τον Διαφωτισμό. Στην Ελλάδα είναι γνωστός περισσότερο ως πολιτικός φιλόσοφος και ιστορικός και θεωρητικός των Ιδεών. Αν και έκανε γνωστούς στη Δύση τους Ρώσους φορμαλιστές, στη συνέχεια κατέκρινε με ποικίλα κείμενά του τις ακρότητες και τις υπερβολές του φορμαλιστικού κινήματος. Ένα από τα κείμενα αυτά είναι και το βιβλίο που στα χέρια μου κρατώ.

Με το βιβλίο του «Η λογοτεχνία σε κίνδυνο» κάνει μια ουσιαστική παρέμβαση σε ό,τι αφορά τον τρόπο που θα ήταν ”σωστό” να διδάσκεται η λογοτεχνία στο γαλλικό σχολείο. Από ποιά οπτική με ποιά προοπτική. Αλλά η συζήτηση σαφώς αφορά γενικότερα τον τρόπο αντιμετώπισης του εν λόγω αντικειμένου, καθώς αυτό παρουσιάζει παρέκκλιση αναφορικά με τα άλλα διδακτικά αντικείμενα και ίσως η διδασκαλία του προκαλούσε και προκαλεί πάντα αμηχανία. Και στη Γαλλία και στην χώρα μας όμως, το λογοτεχνικό κείμενο παρουσιάζεται ως αυτόνομο και αυτάρκες γλωσσικό αντικείμενο που έχει τη δική του πνευματική ζωή και δεν έχει σχέση με τον χώρο της πραγματικότητας. Ο Τοντορόφ αποδοκιμάζει αυτήν την τακτική. Θεωρεί ότι πρέπει να εξετάζεται και να αναζητείται η σχέση των κειμένων με την αλήθεια, αλλά και με την ίδια την ανθρώπινη κατάσταση. Δίνει ιδιαίτερη βάση στο νόημα των έργων  και όχι τόσο στις μεθόδους προσέγγισης της λογοτεχνίας. Οι μέθοδοι προσέγγισης της λογοτεχνίας καλό είναι, κατά την άποψή του, να διδάσκονται μόνο στα ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα, που προετοιμάζουν υποψήφιους φιλολόγους ή άλλους ”ειδικούς” γύρω από την λογοτεχνία. Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση όμως εκείνο που προέχει είναι να μπαίνει κάθε φορά η λογοτεχνία ”στην μεγάλη συζήτηση των Ιδεών, στην οποία συμμετέχει κάθε μορφή της ανθρώπινης γνώσης”. Αλλιώς η λογοτεχνία, αν εξεταστεί με μια στενή οπτική και μια επιστημοσύνη και στη μέση εκπαίδευση, θα αφήσει αδιάφορη την πλειοψηφία των μαθητών που θα την βλέπει με αμφιβολία ή απέχθεια και θα τη θεωρεί ως ένα σύστημα κλειστό, ως ένα ”φορμαλιστικό γκέτο”, αποκομμένο από την πολυμάθεια και την εμπειρία. Έτσι  η λογοτεχνία κινδυνεύει ακόμα περισσότερο. Δηλαδή, το σχολείο οφείλει και πρέπει να βρει τρόπους ενίσχυσής της. Να την κάνει αγαπητή, αρεστή και ενδιαφέρουσα. Πράγμα ιδιαίτερα δύσκολο είναι η αλήθεια. Αλλά εκείνος κάνει μια ουσιαστική πρόταση προς αυτήν την κατεύθυνση: τη σύνδεσή της με τον κόσμο, το Σήμερα και την ίδια την ανθρώπινη εμπειρία. Κινδυνεύει ίσως που κινδυνεύει από τον ηλεκτρονικό πολιτισμό και την θριαμβεύουσα τεχνολογία, να κινδυνεύει και μέσα στα σχολεία από αυτούς που τη διδάσκουν με ”λανθασμένο τρόπο”; O Tοντορόφ γράφει χαρακτηριστικά: «Η λογοτεχνία δολοφονείται όταν περιγράφουμε τα έργα ως απλές απεικονίσεις μιας φορμαλιστικής ή μηδενιστικής ή σολιψιστικής ιδέας για τη λογοτεχνία». Είναι σημαντικό να δίδεται προτεραιότητα στο νόημα των έργων -των σημαντικών έργων πάντα-διότι αυτό είναι που θα μας διδάξει για τον εαυτό μας, αλλά και για τη σχέση μας μας τον κόσμο και τη ζωή. Ο ίδιος δηλώνει ότι αγαπά την λογοτεχνία επειδή τον βοηθάει να ζει. Η λογοτεχνία μάς βοηθά να διευρύνουμε, να εμπλουτίσουμε τον κόσμο μας, να τον οργανώσουμε με έναν τρόπο διαφορετικό. Μας γεμίζει ποικίλες εμπειρίες, μας ανοίγει δρόμους για το άπειρο.

 

Tzvetan Todorov

Tzvetan Todorov

 

Ο Τοντορόφ θέλει η λογοτεχνία να μιλάει στους ανθρώπους, να τους κινητοποιεί, να επηρεάζει τη σκέψη τους, να δίνει ένα νόημα στη ζωή τους. Θέλει η λογοτεχνία να είναι συνδεδεμένη με το πάθος της ανάγνωσης και την αναγνωστική χαρά, συνδεδεμένη με το ευρύ κοινό, γι’ αυτό και «πολύ λίγο τον ενδιαφέρει η σκοτεινότητα στην έκφραση». Πιστεύει στην «μέγιστη καθαρότητα στην έκφραση», η οποία θεωρεί ότι αποτελεί θέμα σεβασμού προς τον αναγνώστη. «Ο καλλιτέχνης ερμηνεύει σε μια απλούστερη και φωτεινότερη γλώσσα», αυτό είναι το μότο του, ο οδηγός του. Στο σχολείο λοιπόν στόχος πρέπει να είναι η ανακάλυψη του νοήματος των έργων και όχι η γνώμη της κριτικής για αυτά. Να ανακαλυφθεί η Ομορφιά που αυτά κρύβουν. Και όχι η μελέτη των αφηγηματικών τεχνικών και των αφηγηματικών μέσων και μόνο αυτών. Η λογοτεχνία, αν έχει αυτιστικές τάσεις, δεν είναι λειτουργική. Η λογοτεχνία πρέπει να είναι ένα πεδίο ανοιχτό, ένας χωροχρόνος διευρυμένος, που ευνοεί τη δημιουργική γραφή και σκέψη. Η θεωρία της λογοτεχνίας ίσως συχνά να είναι ο δυνάστης του κειμένου, ίσως η θεωρία να εγκλωβίζει τη λογοτεχνία επικίνδυνα και αυτό επισημαίνει ο Τοντορόφ. Η ομορφιά της ποίησης ας πούμε βασίζεται στο νόημά της και δεν μπορεί να διαχωριστεί από την αλήθεια του. Με αυτό το βιβλίο στο ερώτημα ”φόρμα ή νόημα” απαντά υπέρ του δεύτερου λοιπόν και τίθεται υπέρ της σύνδεσης της Λογοτεχνίας με τον Κόσμο, τις άλλες μορφές τέχνης, την ψυχολογία, την κοινωνία. Συνοψίζει τον σκοπό της διδασκαλίας της λογοτεχνίας ως εξής: «να συμπεριλάβουμε τα [λογοτεχνικά] έργα στον μεγάλο διάλογο μεταξύ των ανθρώπων, που έχει αρχίσει από κτίσεως κόσμου και στον οποίο συμμετέχει ο καθένας μας, όσο μικρός και αν είναι» (σ. 108).

Ο Τοντορόφ δεν αμφισβητεί τη σπουδαιότητα της θεωρίας, αλλά επικρίνει  την κακή χρήση της. Καλές είναι όλες οι μέθοδοι και οι προσεγγίσεις, αρκεί να μην γίνονται αυτοσκοπός. Το περιεχόμενο των έργων να έχει προτεραιότητα στη διδασκαλία της μέσης εκπαίδευσης, όπου οι μαθητές μέσω της λογοτεχνίας θα μπορέσουν να ερμηνεύσουν καλύτερα τις ανθρώπινες συμπεριφορές, καθώς και την συνύπαρξη Καλού και Κακού στην ανθρώπινη φύση. Ενώ ο θεωρητικός στοχασμός κρίνει ότι καλό είναι να έχει το προβάδισμα στις ακαδημαϊκές σπουδές.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top