Δοκίμιο: “Η καμήλα απ’ το αυτί δεν κουτσαίνει…”

Της Ευαγγελίας Τυμπλαλέξη // *

«Η υποτιμημένη αξία και η καλυμμένη αυταπάτη είναι δίδυμες αδερφές.»

Μίλαν Κούντερα

Φωτοστέφανο ή διαβολοκέρατα…

Αναμφισβήτητα ο Donald John Trump είναι η προσωπικότητα, η οποία κυριαρχεί στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και δικτύωσης, είτε προς εξωραϊσμό του, είτε προς δαιμονοποίησή του. Ψυχραιμία κι αντικειμενικότητα παραδίδουν τη σκυτάλη στην άκρατη κι αδόλεσχη παράνοια.

Οι χυδαίες εκφράσεις κατά του γυναικείου φύλου του τύπου «Τις γυναίκες τις πιάνεις απ’ το μου@ί…» εμβολίζουν την προτεσταντική ευσχημοσύνη. Η ρήση του Αμερικανού προέδρου είναι το τυρί και στη φάκα εκατέρωθεν οι παρατάξεις. «Θοῦ, Κύριε, φυλακὴν τῷ στόµατί µου καὶ θύραν περιοχῆς περὶ τὰ χείλη µου» για τους πουριτανούς, οι οποίοι το φυσούν και δεν κρυώνει. Ενθουσιασμένοι οι αθυρόστομοι-προοδευτικοί εις τον αντίποδα. Επιτέλους η πολιτική ορθότητα κατακρημνίζεται υπό την αιγίδα της ανακουφιστικής προσέγγισης, οι άνθρωποι μιλούν απελευθερωμένα για τα μέρη του σώματός τους!

Οι προειδοποιήσεις περί απαγόρευσης των αμβλώσεων ξεσήκωσαν θύελλες αντιδράσεων. Οι γυναίκες επί των επάλξεων να διαδηλώνουν, είδαν κι έπαθαν για να καταστούν «μορφωμένα εργαλεία σεξισμού». Οι άνδρες να τηρούν σιγήν ιχθύος, όσο και να επαίρονται για τον ενστερνισμό της ισότητας, ένα αγκάθι τρυπανίζει τον εγωισμό τους. Στις δεξιόφρονες και θρησκευτικού φρονήματος ιστοσελίδες οι γραφιάδες τάσσονται ομοθυμαδόν υπέρ της ακύρωσης του δικαιώματος της εκτρώσεως προβαίνοντας σε επίκληση του κοινού-λαϊκού συναισθήματος περί «δολοφονίας μικρών παιδιών». Οι αριστερόφρονες πένες επιχειρούν να μετριάσουν την «οδύνη» προτείνοντας ενδιάμεσες ρήτρες περί εξαιρέσεως των βιασθέντων γυναικών. Σε άρθρο που δημοσιεύτηκε την 1^η Φεβρουαρίου στο site «pitsirikos», ιστότοπος ευρύτατης αποδοχής απ’το ελληνικό κοινό αν και πέπλο ανωνυμίας τον καλύπτει, πλέκεται το εγκώμιο του «ανθρώπου που δεν φοβάται να πει τα πράγματα με το όνομά τους» εστιάζοντας στη χρήση των λέξεων και καταγγέλλοντας τους «ευγενείς» για τήρηση σύμμετρων αποστάσεων, προς αποφυγή ευθυνών.

Στο θέμα της δοκιμής βαλλιστικού πυραύλου απ’ το Ιράν δεν αποκλείει το ενδεχόμενο στρατιωτικής παρεμβάσεως των ΗΠΑ, την ίδια στιγμή που ο πρόεδρος του Ιράν, Ρουχανί, αντιπαραβάλλει την απειρία του Αμερικανού νεοεκλεγέντα.

Το πακέτο νομοθετημάτων ποδηγέτησης της χρηματοπιστωτικής κρίσης, γνωστό ως Dodd-Frank, αίρεται με σχετικό διάταγμα απ’ τον νέο Πλανητάρχη, επισείοντας απειλές και κινδύνους για αχαλίνωτη κερδοσκοπία ή εκ νέου οικονομική καταβαράθρωση. Στην ουσία έχουμε την διαιώνιση των διατλαντικών συνθηκών εμπορίου CETA και TTIP, τις οποίες έχουν αμφότερες υποστηρίξει Δεξιές κι Αριστερές Πλανηταρχίες-Κρατοκρατίες.

Ο κύβος ερρίφθη και χιλιάδες πιστοί τρέχουν να σηκώσουν το γάντι. Βρίθει το διαδίκτυο από απόψεις. Γέμισεν ο ντουνιάς «διαφορετικούς» υπό την κάλυψη ωστόσο της οθόνης, διότι, αν όντως υπάρχουν τόσοι αντάρτες, γιατί ο τόπος δεν λέει να βγάλει το κεφάλι έξω απ’ τη λάσπη; Η έννοια άλλωστε της διεθνούς κοινωνίας δεν συγκεντρώνει πάντοτε σύνεση ως προς το περιεχόμενό της…

Περί αφροδίσιων ενστίκτων…

Η εικόνα της βικτωριανής σεμνοτυφίας με το «παιδοποιητικό» ζευγάρι, το οποίο αφομοιώνει in toto τη σεξουαλικότητα στο πρόσταγμα της γενετικής λειτουργίας, έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Επιπρόσθετα επ ουδενί δεν υφίσταται λόγος αναβίωσης του Μαΐου του ’68, όπου η απαρνημένη στη σιωπή ηδονοθηρική ταυτότητα της σεξουαλικότητας εκθεμελίωσε τις συστηματικές απαγορεύσεις της «comme il faut» κοινωνικής κρηπίδας. Και σίγουρα το πρόβλημα δεν ερείδεται σε λεκτική προτίμηση: αιδοίο ή μου@ί- πέος ή πού@@ος. Αρκεί μία περιήγηση στο διαδίκτυο και στην καθημερινότητα για να διαπιστωθεί τόσο η ελευθερία όσο και ο σφετερισμός του λόγου.

Η λογική των αστικών κοινωνιών εμφανίζει εκτεταμένη αναπηρία κινήσεων και υποκριτικό εξαναγκασμό διανόησης ανέκαθεν. Αν παλαιότερα το προνόμιο του Λόγου και την αρχή του Απορρήτου κατείχε ο γάμος και η οικογένεια μέσω της ευπρέπειας τόσο στους τρόπους όσο και στις λέξεις, στις μέρες μας η κατοχή της αλήθειας φυλάσσεται σαν δισκοπότηρο απ’ τον απείθαρχο κι αθυρόστομο έρωτα, ο μόνος που έχει το δικαίωμα να παίρνει μορφή και διαστάσεις πραγματικές. Και αν στο προλεταριάτο επεβλήθη μία σεξουαλική ποδηγέτηση προς καθυπόταξή του, στην αστική τάξη μεταβιβάστηκε η φλύαρη σεξουαλικότητα με συμμετρική απόληξη στον ίδιο πυρήνα. Δεν πρόκειται παρά για την ίδια αλαζονική πολιτική επιβεβαίωσης της Τάξης, κύριος ρόλος της οποίας είναι η εύρεση μιας δυναμικής ισορροπίας ανάμεσα στις απαιτήσεις του αυθορμητισμού και σ’ εκείνες της οργάνωσης μέσα σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Η προβληματική της διαχώρισης είναι δυσδιάκριτη, αφού το «δίκαιο» και η «αρχή» αποτελούν όρους, οι οποίοι δεν έχουν απτό νόημα παρά ως ενεργός δύναμη. Αν η καταστολή είναι θεμελιακός παράγοντας συνάρμοσης εξουσίας-γνώσης-σεξουαλικότητας, τότε οι μάζες εκχωρούν εκούσια αλλά ασυνείδητα τους μοχλούς ρύθμισής του στην ολιγαρχία λόγω της αδυναμίας επίτευξης της ενότητας στο εσωτερικό της. Το ιστορικό και πολιτικό εχέγγυο κάθε φορά διασφαλίζει την απαγόρευση ή την αδειοδότηση περί σεξουαλικότητας. Αν στην έξαρση της βιομηχανικής επαναστάσεως το αφροδίσιο ένστικτο συνδέθηκε άμεσα με τη μισθωτή εργασία, ώστε ο περιορισμός του να επιτρέπει την εκμετάλλευση της εργασιακής και πλήρους ωραρίου δύναμης, στην σημερινή εποχή, όπου η εργασία αντικαταστάθηκε με τον όρο «απασχόληση», το αχαλίνωτο σκόρπισμα στις ηδονές εξυπηρετεί πάνω απ’ όλα την Τάξη, η οποία εκφεύγει τεχνηέντως των απαντήσεων περί ανεργίας και ημι-απορρόφησης. Η «χαμένη γενιά» του ’80 και οι «Millennials» του ’90 και 2000 με στοιχεία εγωκεντρισμού και ναρκισσιστικής αυτοπεποίθησης περί άλλα τυρβάζουν, όταν θεωρούν πως εναντιώνονται στο mondus operandi μόνο και μόνο μέσω των σεξουαλικών αξιώσεων-διεκδικήσεων, για τα οποία σημειωτέον δεν χρειάστηκε να παλέψουν, διότι είτε συνδέσαμε το σεξ με την αμαρτία σε παλαιότερες εποχές είτε με την ελευθερία σε νεότερες, και οι δύο εκδοχές εδράζονται στην καταστολή, είναι μέρος των ενδογενών μηχανισμών της εξουσίας και σαν δικαιώματα απλά εκχωρούνται κατά το δοκούν.

«Το βασικό ζήτημα λοιπόν δεν είναι αν λέγεται ναι ή όχι στο σεξ-αν εκδίδονται απαγορεύσεις ή άδειες-αν βεβαιώνεται η σπουδαιότητά του ή αν αμφισβητούνται οι συνέπειές του-αν κολάζονται ή όχι οι λέξεις. Αλλά να μελετηθούν το γεγονός ότι μιλάνε γι΄ αυτό-ποιοι μιλάνε γι΄ αυτό-οι οπτικές γωνίες απ’ τις οποίες  μιλούν γι΄ αυτό-οι θεσμοί που παρακινούν στο να μιλούν γι’ αυτό-το καθολικό διασκεπτικό σκέπτεσθαι και γίγνεσθαι» δια πένας Michel Paul Foucault…

Μετά φόβου…

Έλληνες κι Ελισαβετιανοί πραγματεύτηκαν στα δραματουργήματά τους τον φόβο με απώτερο σκοπό τον εξαγνισμό του  κοινού. Σε όλες τις ιστορικές περιόδους ωστόσο το συναίσθημα του φόβου χρησιμοποιήθηκε προς εκμετάλλευση του ατόμου. Η Εκκλησία βάσισε πάνω στον φόβο ολόκληρη τη δομή ισχύος της μέσω της αιώνιας καταδίκης στην Κόλαση. Στην Αναγέννηση το κίνημα του Διαφωτισμού συνδαυλίζει την περιέργεια σαν αντίδοτο του φόβου. Η δύναμη ισχύος μετατοπίζεται  στα θεσμικά συστήματα των ιδεολογιών, ο φόβος έγκειται στην υπερεκτίμηση ή υποτίμησή  τους.  Λίγο πριν το λυκαυγές του 21^ου αιώνα, τον Φεβρουάριο του 1998, μία ομάδα επιστημόνων ισχυρίστηκε την ανακάλυψη της θέσης του φόβου στον εγκέφαλο. «Η αμυγδαλή είναι όπως ο κεντρικός άξονας ενός τροχού φόβου. Αν κατανοήσουμε και τις διόδους  του, θα τον ελέγχουμε» διατείνεται ο Κος Λεντού. Ας αναφερθεί εδώ πως το άτομο συγκροτείται συλλογικά και με τρόπο κοινωνικό. Σφραγίζεται επίσης απ’ τη θνητότητα, αφού είναι φιλοξενούμενος ενός άπειρου σύμπαντος, του οποίου το βαθύτερο νόημα παραμένει άλυτο κι ανεξιχνίαστο. Συνακόλουθα, αφού η ατομικότητα από μόνη της δεν μπορεί να αποκτήσει πλήρες νόημα, ο φόβος παίρνει την εμφάνιση απλής μεταμόρφωσης των συλλογικών δράσεων-σκέψεων, ως αντανακλαστική εκδήλωση που εντοπίζεται σε πράξεις βίας-μύηση σε απολαύσεις-περιφρούρηση της αλάνθαστης αναλγησίας.

Η κατοχή και το αίνιγμα πολλαπλών προσωπικοτήτων δεν έχει ακόμη εξηγηθεί σωστά. Σε μια παγκόσμια κοινότητα πολιτών, η οποία απαιτεί παραδοχές και προσεγγίσεις εκπλήρωσής της απλά και μόνο για να υπενθυμίσει πως οι διεθνείς κανόνες δεν πρότειναν ποτέ αξιοπιστία, αναρωτιέμαι σε τι ακριβώς δεν «φοβάται» ο Trump. Οικονομολόγος, μεγαλοεπιχειρηματίας, μεγαλοεργολάβος, πρώην τηλεπαρουσιαστής, είναι τα επίθετα-ιδιότητες που κοσμούν το προφίλ του, που σημαίνει μια παγιωμένη πολυδύναμη και πολυπλόκαμη προσωπικότητα. Τα συμφέροντα, που τον έχουν στηρίξει θα εμφανιστούν μετά από κάποιες δεκαετίες και δεν νομίζω να διαφέρουν και πολύ απ’ τα συμφέροντα που βοήθησαν στην ανάρρηση των προηγούμενων Προέδρων. Δεν φοβάται σίγουρα ο δεξιός Trump να συνεχίσει την υπογραφή μνημονιακών λαιμητόμων για τις μάζες που συγκροτούν τη βάση της πληθυσμιακής πυραμίδας, όπως άλλωστε δεν φοβήθηκε κι ο αριστερός Obama  να εκκινήσει τη σύναψή τους με την πυροδότηση της έναρξης της κρίσης-μαϊμού ή να βομβαρδίζει αμάχους στη Συρία. Αν δώσαμε ελαφρά τη καρδία το Νόμπελ Ειρήνης στον έναν, ας το απονείμουμε λοιπόν ακριβοδίκαια και στον άλλον, αφού οι ψευδαισθήσεις που ήθελαν επί χρόνια την αντιπαράθεση των δύο Δυνάμεων, Αριστερά-Δεξιά, απλά για να κατασιγάζουν την οδύνη των αμάχων-δυστυχισμένων-πεινασμένων και να ελπίζουν σε ευοίωνη αλλαγή, έχουν οριστικά κι αμετάκλητα διαλυθεί. Όσο για την αξία των Νόμπελ, ας  επαφεθεί η δικαίωση στο μέλλον. Αν ο οποιοσδήποτε απλός πολίτης κινδυνεύει να καταδειχθεί ως μισαλλόδοξος-μισογύνης-ομοφοβικός-ρατσιστής-σεξιστής εκτοξεύοντας ανάλογες ρήσεις, οι ορδές χωροφυλάκων σίγουρα δεν θα αλυσοδέσουν τον εκάστοτε Πλανητάρχη για να τον επαναφέρουν στην τάξη. Αν η παρουσία του είναι ανακουφιστική για χιλιάδες ανθρώπων είναι το ίδιο εκφοβιστική για  άλλες τόσες χιλιάδες. Τα περισσότερα περιοδικά-ιστότοποι έχουν προσωνύμιο αλλά είναι εύκολο να ανιχνεύσουμε τους ιδιοκτήτες. Για ποιον λόγο δεν κρατούνται σύμμετρες αποστάσεις από αρθρογράφους, οι οποίοι στην ιστοσελίδα τους δεν αποκαλύπτουν την ταυτότητά τους και στο σχετικό τετραγωνίδιο «Ποιος» όταν το επιλέγουμε βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την απάντηση «Τι σημασία έχει ποιος είμαι;»; Τη στιγμή που χιλιάδες άνθρωποι στο διαδίκτυο-facebook τολμούν να εκφραστούν χωρίς μαντήλα, ανεξάρτητα απ’ το ποιες λέξεις χρησιμοποιούν, ανεξάρτητα απ’ τις πεποιθήσεις τους, αυτό και μόνο δηλώνει τον μετριασμό του φόβου. Ο πλέον  φοβισμένος ή βολεμένος είναι ο ανώνυμος ή ο ανέκφραστος…

Η εκδίκηση της μητριαρχίας…

Το να προσπελάσουμε τις μορφές του φόβου σημαίνει στην εποχή μας τρέχω να κάνω ψυχανάλυση. Παύω να εθελοτυφλώ κι  αρχίζω την ενδοσκόπηση για να διαπιστώσω, σύμφωνα με τους ειδικούς, πως για όλα ευθύνεται μία «μητέρα» και η ανατροφή, την οποία ακολούθησε για να μας γαλουχήσει. Οι αιτιώδεις λοιπόν ερμηνείες εφάπτονται στις λειτουργικές δομές του χαρακτήρα του ατόμου και κατ’ επέκταση του συνόλου. Ωσαύτως η διεθνής κοινωνία εμφανίζει ορισμένες «ανάγκες» για την επιβίωση ή διατήρησή της. Αυτή η «μητέρα» όμως αντικαθρεφτίζεται και στην έννοια της πατρίδας. Αμέσως γεννάται το ερώτημα πως λαοί του φωτός περιήλθαν στην εκούσια τύφλωση. Η ασυναρτησία και ο ευνουχισμός της κριτικής οξύνοιας καλλιεργείται πρώτα και πάνω απ’ όλα απ’ το εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο αναπαράγει «κονσερβοποιημένες» ιδέες. Κάποιος κύριος λοιδορούσε, πάντα στο facebook, την παπαγαλία-αποστήθιση τονίζοντας «πως οι Έλληνες μιλούν μόνο επικαλούμενοι τον Καστοριάδη και τον Αριστοτέλη». Ωστόσο υπάρχουν τεράστια περιθώρια για την εγκυρότητα αυτής της ρήσης, διότι αν στο ελάχιστο είχαν μελετηθεί ανάλογα συγγράμματα θα είχε διευρυνθεί και ο ορίζοντας σκέψεως-διανόησης. Τουναντίον τα σχολικά εγχειρίδια συνιστούν αποτυχημένες μεθόδους αποσύνθεσης της ευθυδικίας-ορθοβουλίας. Όπως η κάθε «μητέρα» μεταφέρει τα αβίωτα συμπλέγματά της στα τέκνα, ομοιοτρόπως και η «μητέρα-πατρίδα» μεταφέρει τα μη βιώσιμα χρέη της στους πολίτες. Και όπου χρέος, δεν πρόκειται μόνο για οικονομικό, αλλά και για κοινωνικό-πολιτικό-ιστορικό, τουτέστιν μία πανομοιότυπη συμπλεγματική διαδικασία. Ο ορισμός του διεθνούς δικαίου περιγράφεται σαν ένα σύνολο κανόνων, που διέπουν την αλληλεπίδραση μεταξύ των κρατών αλλά και άλλων παραγόντων στη διεθνή πολιτική. Ο ορισμός του δίκιου στην αμφισβήτηση του φαινομενικού δικαίου πως θα οριστεί, αν όχι μέσω της αποδοχής των συσσωρευμένων φρικαλεοτήτων της Δύσης, σαν πολιτιστική «μητέρα» εναντίον των παιδιών της αλλά και των άλλων παιδιών του Κόσμου;

Η εκδίκηση της πατριαρχίας…

Η γενιά του μεταπολεμικού baby boom διεκδικεί επάξια την πρωτιά όσον αφορά στην βιολογική-πνευματική ανάπτυξη, όπως καμία άλλη δεν κατάφερε στη Δύση. Απορροφώντας τα ιστορικά εχέγγυα ειρήνης-δημοκρατίας οριστικοποίησε συνθήκες κοινωνικής ευμάρειας-οικονομικής πλησμονής-μορφωτικής αναβαθμίσεως. Η ευρωστία αντανακλάται στο προσδόκιμο ζωής των ανθρώπων. Το ιδανικό συμπλέκεται με το εφικτό όταν αλλεπάλληλες διαδικασίες ωθούν στην τεκμηρίωση δικαιωμάτων σχετικά με τη διαμόρφωση στις σχέσεις των δύο φύλων-γονέων και παιδιών. Ανεξαρτησία-ηδονισμός-ατομισμός είναι τα νέα ρεύματα που εισάγονται στις δεκαετίες του ’70 και ’80, αρχής γενομένης απ’ τις κινητοποιήσεις του Μαΐου ’68 στη Γαλλία και επέκτασή τους σε πανευρωπαϊκό επίπεδο για να κληροδοτηθούν στις επόμενες γενιές. Αποτινάσσει τα στενά όρια των πατριαρχικών δεσμών η ζήση για να αξιώνει έκτοτε σε καθημερινή βάση την αυτονόμησή της, τόσο στον εργασιακό τομέα όσο και στον προσωπικό. Μήπως αυτός ο δυναμισμός αποτελεί ένα διεστραμμένο πεπρωμένο έμφυτο στον μοντερνισμό του σήμερα, με όλες τις αμφισημίες που κυοφορεί; Αν στο επίπεδο παραγωγής ο επιχειρηματίας αντικαθίσταται απ’ τη διευθυντική γραφειοκρατία, στο οικονομικό επίπεδο ο καπιταλισμός ανασυστήνεται σε εσωτερικές καταναλωτικές αγορές για να επιτύχει την παγκόσμια επέκτασή του, σε προσωπικό επίπεδο οι αξίες για τις οποίες μαχήθηκαν κάποιοι τότε κατάντησαν καταγέλαστες και κατάφωρα δεδομένες. Το άτομο ακρωτηριασμένο και πλήρως εξαρτημένο απ’ τον οικογενειακό ιστό, τους papy boomers δηλαδή σήμερα, οι οποίοι καταχράστηκαν όλους τους εν θέσει πόρους προς όφελός τους, αδυνατεί να μετασχηματίσει την εν δυνάμει ελευθερία του, αφού επιμένει να στέκει γαντζωμένο στον «πατριάρχη». Η πλειονότητα των ανθρώπων κατατρύχεται από ματαιότητες και ψευδαισθήσεις τη στιγμή που δεν γνωρίζει τι σημαίνει «κοπιάζω-παλεύω-διεκδικώ», τα οποία μετακενώνονται στην διαδικτυακή-εικονική πάλη…

Το τραύμα των κοινωνιών και των ιδεολογιών…

«Απ’ τον καιρό που ο κομμουνισμός διέπραξε το ύστατο έγκλημά του εναντίον της ανθρωπότητας, δηλαδή κατέρρευσε, δεν έχουμε να διεξαγάγουμε κανέναν άλλον οικουμενικό πόλεμο εκτός από εκείνον εναντίον των ναρκωτικών» συμπεραίνει ο Gore Vidal σε κάποια συνέντευξή του. Καταρρέει ή επιτρέπει-αδειοδοτεί την κατάρρευσή του, είναι ένα αναπάντητο ερώτημα, το οποίο ταλανίζει τις μάζες και πιστώνεται στην ατζέντα της Ιστορίας προς αποσαφήνιση. Η επιχειρηματολογία της κάθε ιδεολογίας συνυφαίνεται με την αναλυτική-αδέκαστη μονολιθικότητά της. Η αποδοχή της μιας ή της άλλης συνεπάγεται εμμονή στην αισθητή εμπειρία, αφού η κάθε κοσμοθεωρία αναφύεται ως αντίστροφη πολεμική του περιεχομένου της αντίπαλης. Για να συλληφθεί η ποικιλομορφία των αντιθέσεων, πόσω μάλλον των «υποτιθέμενων επαναστατικών συμπεριφορών», οι οποίες μας περιτριγυρίζουν, χρειάζεται μια ανασύνθεση της συγκεκριμένης κατάστασης και ιστορικής στιγμής. Η εκμηδενιστική απλούστευση με εμμονική προσήλωση στρέφει την πυξίδα προσανατολισμού στον μετακινούμενο άξονα αντιδιαμετρημάτων, χωρίς ποτέ να δηλώνεται το έρεισμα της λυρικής μεγαλοστομίας, δίχως να καταφάσκεται η «εξουσία» σαν ηγεμονική καταγραφή. Η Ιστορία έχει υπερφαλαγγίσει την ανόητη και ψευδή αντίταξη Αριστεράς και Δεξιάς. Η Κοινωνία έχει υπερκεράσει την άτοπη αντινομία Ηδονισμού και Συντηρητισμού. Μένει να αντιμετωπισθεί και η άνοδος της ασημαντότητας…

Βιβλιογραφία

• Καστοριάδης Κ., «Η άνοδος της ασημαντότητας», μτφ Κώστας Κουρεμένος, Εκδόσεις Ύψιλον, Αθήνα 2000.
• Κονδύλης Π., «Μελαγχολία και πολεμική», Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 2002.
• Balibar Étienne, «Ο φόβος των μαζών», μτφ Τάσος Μπέτζελος, Εκδόσεις Πλέθρον, Αθήνα 2010.
• BULL HEDLEY, «Η άναρχη κοινωνία», μτφ Ηρακλεία Στροίκου, Εκδόσεις Ποιότητα- Macmillan Press, Έκδοση Δ’, Αθήνα 2009.
• Michel Paul Foucault, «Ιστορία της σεξουαλικότητας», μτφ Ροζάκη Γκλόρυ, Εκδόσεις Ράππα, Αθήνα 1978.
• Newman Paul, «Η ιστορία του τρόμου», μτφ Λειβαδοπούλου Σοφία, Εκδόσεις Αρχέτυπο, Θεσσαλονίκη 2005.

Δικτυογραφία

• Άρθρα δημοσιευμένα στον ιστότοπο «agria zwa» του Κου Αργυρίου.
• Άρθρα δημοσιευμένα στον ιστότοπο «pitsirikos», ανώνυμος αρθρογράφος.

* Το γυροσκόπιο αντίληψης της Ευαγγελίας Τυμπλαλέξη οδυνάται για τα κακώς κείμενα στον Πλανήτη. Νιώθει να πάλλεται σε χώρο μαγνητικά απομονωμένο και η πυξίδα έχει χαθεί.