Fractal
Home / ΑΠΟΨΕΙΣ / Δοκίμιο: “Η γνώση απαιτεί ταπεινότητα”
30/11/2016, 10:56 πμ

Δοκίμιο: “Η γνώση απαιτεί ταπεινότητα”

Του Νίκου Τσούλια // *

 

 

Manet, Portrait of Émile Zola, 1868, Musée d’Orsay

 

 

      Ίσως να είναι φοβερά αρνητικό, ίσως να είναι πιο αρνητικό και από τη σχετική γνώση, τη γνώση που είμαστε βέβαιοι ότι είναι προσωρινή και ότι σύντομα θα αναθεωρηθεί. Εκτιμώ ότι είναι απελπιστικά μονότονο και αρκούντως ανιαρό το να τα ξέρουμε όλα ή, πιο ορθά, να έχουμε την αίσθηση ότι τα ξέρουμε όλα.

      Και αυτή η αίσθηση ξεκινάει από τη σημερινή εικόνα του δυτικότροπου πολιτισμού, μια εικόνα που είναι πλήρης επιστημονικών επιτευγμάτων και διαρκώς και πιο νέων τεχνολογικών ευρημάτων, μια εικόνα ικανοποίησης της γνώσης και πέραν των ευρέων κοινωνικών αιτημάτων αφού η παραγωγή της γνώσης προλαβαίνει τα ερωτήματα της σκέψης του απλού ανθρώπου.

      Υπάρχουν κάποια δεδομένα που συνηγορούν στην επικράτηση αυτή της εικόνας, της εικόνας της πλήρους γνώσης. Βρισκόμαστε πλέον σε μια εποχή όπου ο πλανήτης μας είναι σχεδόν πλήρως γνωστός. Όλες οι γωνιές του, όλες οι περιοχές του είναι εξερευνημένες και μάλλον καλά μελετημένες. Είναι η πρώτη φορά που ο άνθρωπος της ύστερης νεωτερικότητας νιώθει ότι δεν υπάρχει terra incognita στη Γη, ότι δεν έχουμε να μάθουμε κάτι νέο για μια άγνωστη περιοχή. Έχουν ερευνηθεί και οι πυθμένες των ωκεανών και οι παγωμένοι πόλοι και τα βαθιά στρώματα του φλοιού, οπότε λίγα μέρη και πάντως εντός των γνωστών ευρύτερων περιοχών πράγματα είναι σε εκκρεμότητα. Και πράγματι αυτή η εικόνα της σχεδόν πλήρους γνώσης και κυρίως η αίσθηση της πλήρους γνώσης του πλανήτη μας δημιουργεί μια ασφυξία, μια δυσαρέσκεια, μια περίεργη στόμωση της πάντα ανοιχτών οριζόντων ερευνητικής ματιάς.

      Αν πάμε και στο χώρο των φυσικών επιστημών, και εδώ η εικόνα της ερευνητικής σκέψης φαίνεται να αποτελειώνει εκκρεμότητες χρόνων και χρόνων. Στη φυσική, διεξάγονται δύο οργανωμένες και συστηματικές προσπάθειες για πολύ βασικά ζητήματα. Η πρώτη επιστημονική προσπάθεια συνδέεται με τον μικρόκοσμο. Το όλο εγχείρημα του CERN βρίσκεται κοντά στο να μας πει πώς ήταν άπας ο κόσμος στο πρώτο σκίρτημα της γέννησης ύλης και χρόνου. Έτσι θα μάθουμε τη έσχατη απαρχή μας. Δεν έχει τίποτα παραπέρα. Δεν υπάρχει προηγούμενος χρόνος. Είναι το απόλυτο ξεκίνημα των πάντων. Θα έχουμε δει, δηλαδή, την έσχατη Θούλη του παρελθόντος μας, του παρελθόντος των πάντων. Η δεύτερη προσπάθεια συνδέεται με το σύνολο των θεωριών της φυσικής. Βρισκόμαστε κοντά – ή πάντως έτσι νομίζουμε – στη διατύπωση μιας “Ενιαίας Θεωρίας” που θα ερμηνεύει με καθολικούς νόμους τη συμπεριφορά της ύλης και θα ενοποιεί τις τέσσερις διαφορετικές δυνάμεις που εμφανίζονται τόσο στο μακρόκοσμο (βαρυτική δύναμη) όσο και στον μικρόκοσμο (ισχυρή πυρηνική δύναμη, ασθενής πυρηνική δύναμη, ηλεκτρομαγνητική δύναμη). Σε μια τέτοια εξέλιξη η φυσική απλώς θα δημιουργεί νέα γνώση σε επιμέρους ζητήματα, αφού θα έχει αλλάξει το όλο «επιστημονικό παράδειγμα» και θα αναθεωρούνται οι πρότερες αντιλήψεις μας και πρακτικές μας.

      Στη Βιολογία η εικόνα της πλήρους γνώσης είναι ακόμα πιο σαφής, ακόμα πιο αρτιωμένη. Με την αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος – και με την αλλαγή «παραδείγματος» που επέφερε η προ 60 χρόνων ανακάλυψη της διπλής έλικας του DNA – αλλάζει το όλο σκηνικό στο χώρο των βιολογικών και ιατρικών επιστημών. Η βιοτεχνολογία και η μηχανική γενετική ήδη μετασχηματίζουν τον κόσμο της έμβιας ύλης με ρυθμούς που δεν έχει γνωρίσει μέχρι τώρα το φαινόμενο της ζωής και οι άπειρες εκφράσεις του. Το χέρι του ανθρώπου γίνεται χέρι δημιουργού και οι νέες γονιδιακά τροποποιημένες μορφές του έμβιο κόσμου έρχονται όλο και πιο ορμητικά στον πολιτισμό του ανθρώπου. Αφού μπορούμε να διαβάζουμε – και στη συνέχεια να ερμηνεύουμε – το γενετικό μας υλικό δεν έχουμε πλέον βρει το Άγιο Δισκοπότηρο της γνώσης και όλα τα εναπομένοντα δεν είναι απλά παρεπόμενα;

      Στις Νέες Τεχνολογίες η καθημερινά συσσωρευόμενη τεχνογνωσία προηγείται των αναζητήσεων. Η παραγωγή των biochips και η δημιουργία νευρωνικών δικτύων με βάση τον ανθρώπινο εγκέφαλο – με όλες τις αλυσιδωτές ανακατατάξεις στο χώρο της πληροφορίας και της πληροφορικής – έχει ήδη δρομολογηθεί και η συμπλήρωση της εικόνας είναι θέμα χρόνου.

      Αλλά τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι και ευτυχώς που δεν είναι έτσι, που δεν είμαστε κοντά στην εικόνα του να τα ξέρουμε όλα. Και να γιατί. Στο χώρο της φυσικής και ενώ βρισκόμαστε σε προοιμιακή φάση ανάπτυξης της Ενιαίας Θεωρίας, διαπιστώνουμε ξαφνικά ότι το μεγάλο ποσοστό (πάνω από 70%) της υλοενέργειας που υπάρχει στο Σύμπαν είναι “σκοτεινό”, είναι δηλαδή απρόσιτο στις επιστημονικές θεωρίες μας και αποτελεί μια απέραντη άγνωστη χώρα. Και όχι μόνο αυτό, αλλά μια μελλοντική γνώση αυτής της περιοχής του Σύμπαντος είναι πολύ πιθανό να μας ανατρέψει ή έστω να μας αναθεωρήσει πολλές από τις σημερινές βεβαιότητές μας. Στο έτερο σημαντικό μέτωπο, εκείνο του CERN κανένας δεν μπορεί να μας βεβαιώσει ότι η γνώση της στιγμής της γέννησης του Σύμπαντος δεν θα προκαλέσει νέα ερωτήματα για τη φύση τόσο του χρόνου όσο και της ύλης και πάντως δεν πρόκειται να βρεθούμε σε ένα ξέφωτο στο οποίο θα πλήξουμε από ανία.

      Αλλά και στη Βιολογία, ποιος είναι ο απόηχος του διαβάσματος που κάναμε στη ανθρώπινο γονιδίωμα; Υπάρχει έστω ένας επιστήμονας που μπορεί να ισχυριστεί ότι έτσι έχουμε την πλήρη εικόνα της ανθρωπογνωσίας και της αυτογνωσίας; Τι σημαίνει ότι το 95% του DNA είναι “άχρηστο” (junk); Μπορεί η φύση να κινείται με “περισσεύοντα” χώρο και ενέργεια στις ούτως ή άλλως πολύπλοκες βιολογικές δομές της;

      Φυσικά δεν ισχυρίζομαι ότι η γνώση και η έρευνα σήμερα δεν κάνουν διαρκώς νέα θαύματα. Και όχι μόνο δεν υπαινίσσομαι κάτι τέτοιο, αλλά ισχυρίζομαι και πιστεύω ότι η γνώση και η έρευνα αποτελούν τις μεγάλες ελπίδες του ανθρώπου για να βελτιώσει τον εαυτό του, την κοινωνία του, τον πολιτισμό του. Εκείνο που θέλω να αμφισβητήσω είναι η παράγωγη αλαζονεία κάποιων ανθρώπων με αφορμή τα διαρκώς νέα ευρήματα της επιστήμης. Και θέλω να τονίσω ότι η διαρκώς καλύτερη γνώση των πραγμάτων πρέπει να μας κάνει όλο και πιο ταπεινούς.

      Σε κάθε περίπτωση, υπάρχουν φοβερά άλυτα ζητήματα που απασχολούν τον άνθρωπο, ζητήματα που είτε είναι προβλήματα των άλλων λαών των εκτός Δυτικού πολιτισμού, όπως η πείνα, η φτώχεια, η αγραμματοσύνη είτε δεν συγκεντρώνουν για ευνόητους λόγους ένα εξίσου με τις επιστήμες τις συναπτόμενες με τις νέες τεχνολογίες ενδιαφέρον, όπως ο ψυχικός και ο πνευματικός κόσμος του ανθρώπου, οι ανθρωπιστικές επιστήμες, η αποξένωση και η αλλοτρίωση του σύγχρονου πολίτη, η κοινωνική αδικία και οι ανισότητες.

 

 Monet, Grand Canal, Venice, 1908, Museum of Fine Arts, Boston

 

 

* Ο Νίκος Τσούλιας είναι καθηγητής σε λύκειο. Έχει εκλεγεί πρόεδρος της ΟΛΜΕ τέσσερις φορές (1996 – 2003). Διδακτορικό στην Ειδική Αγωγή. Δύο βιβλία: “Σε πρώτο πρόσωπο” και «Παιδείας εγκώμιον».  Συνεργάστηκε με: «ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗ» (1980 – 1986), «ΕΞΟΡΜΗΣΗ» (1988 – 1996) και “ΤΟ ΑΡΘΡΟ” (2010- σήμερα) καθώς και με αρκετά περιοδικά. (https://anthologio.wordpress.com/)

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top