Fractal
Home / ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ / Η επιστήμη, το δόγμα και ο μύθος του Σίσυφου
12/07/2017, 12:40 μμ

Η επιστήμη, το δόγμα και ο μύθος του Σίσυφου

Του Νίκου Τσούλια //

 

Η σχετικότητα της επιστήμης πρώτο μέρος

 

 

Κινούμαστε και αντιλαμβανόμαστε ένα ορισμένο πλαίσιο της άπειρης κλίμακας του χώρου και του χρόνου και προσπαθούμε να επεκτείνουμε ένθεν και ένθεν αυτό το πλαίσιο με την επιστημονική γνώση και τη φιλοσοφική σκέψη, ώστε να γίνουμε καλύτεροι κοινωνοί του Κόσμου και να τροφοδοτούμε διαρκώς το «απορείν» της νόησής μας.

Διαστέλλουμε την περιοχή των αισθήσεών μας και προς το μικρόκοσμο και προς το μακρόκοσμο είτε με τη χρήση της τεχνολογίας είτε με την καλλιέργεια του θεωρητικού στοχασμού, στοχεύοντας στην αιώνια αλήθεια, στην έννοια του απόλυτου, στη διατύπωση μιας θεωρίας των Πάντων, στην πλήρη γνώση του «απαγορευμένου καρπού». Στο βαθμό που η ιστορία μάς «επιτρέπει» είτε από τη βαρβαρότητα των πολέμων και των διαφόρων εκφράσεων του ανορθολογισμού όπου ο άνθρωπος δεν θυμίζει άνθρωπο είτε από τη δυναστεία μιας ανούσιας καθημερινότητας, αναζητούμε το βαθύτερο νόημα της ύπαρξής μας συσχετίζοντας είδωλα, εικόνες, παραστάσεις, απόψεις, θεωρίες του κόσμου με το δικό μας Είναι.

Ωστόσο ο χρόνος και ο χώρος δείχνουν μια απολυτότητα που θέτει τη δική μας γνώση υπό τη δοκιμασία σημαντικών σχετικισμών και δεσμεύσεων. Στη χρονική κλίμακα μπορούμε να «γευθούμε» εκείνες των ωρών, των ημερών, των ετών. Πρόκειται για ένα πολύ μικρό μέρος της άπειρης χρονικής κλίμακας, που επεκτείνεται από τα «νι τάξεως» απειροστά κλάσματα του δευτερολέπτου του «πεδίου» των σωματιδίων έως τις ακατανόητες σε εμάς αποστάσεις των ουρανίων σωμάτων, της Συμπαντικής ύλης. Και το πιο σημαντικό δεν μπορούμε να κατανοήσουμε στοιχειωδώς ότι η χρόνος και ο χώρος είναι ενιαίοι και σχετικοί.

Βέβαια υπάρχει η επιστημονική γνώση που ταυτοποιεί και προσεγγίζει τους χρόνους αναφοράς του μικρόκοσμου και του μακρόκοσμου, αλλά τι σημαίνει για τη βιωμένη γνώση του ανθρώπου μια παράσταση της μορφής 10-30 του δευτερολέπτου ή 1030 δευτερόλεπτα; Μπορεί να μεταφραστεί ένα τέτοιο μέγεθος στη συνειδητή πραγματικότητα της νόησής μας; Σαφώς όχι. Το ότι δίνουμε μια αριθμητική ή μαθηματική έκφραση σημαίνει ότι αποκαθιστούμε μια σχέση μεταξύ του υποκειμένου (της νόησής μας) και του αντικειμένου;

Ανάλογο πρόβλημα μπορεί να τεθεί και στην κλίμακα του χώρου. Μπορούμε να δώσουμε ένα σαφές ερμηνευτικό σχήμα σε ένα μέγεθος της τάξης 10-30  του εκατοστού ή σε μια απόσταση 10 δισεκατομμυρίων ετών φωτός, έτσι ώστε αυτό το σχήμα να απεικονίζεται στο πεδίο της γνώσης μας και να αποκτά μια υλική βάση αναφοράς για τη συνείδησή μας; Σαφώς και όχι. Δημιουργούμε ένα απέραντο πεδίο μαθηματικού φορμαλισμού και επιδιδόμαστε σε πράξεις και λογαριασμούς σαν να είναι ένας μεγάλος άβακας όπου οι αισθήσεις δεν μπορούν να τον ψηλαφήσουν, αλλά του δίνουν περιεχόμενο οι νοητικές μας, ερευνητικές απολήξεις. Και πάνω σε αυτή την αντίληψη συνέχεια προσθέτουμε «ποσά γνώσης» και πιστεύουμε ότι διαρκώς προσεγγίζομε το απόλυτο, δίκην ενός παρατηρητή που συνεχώς βαίνει προς έναν ακίνητο στόχο.

Οι αντιρρήσεις μας για μια τέτοια θεώρηση προέρχονται εκ των ένδον. Πρώτον, προϊόντος του χρόνου και συσσωρευόμενης της γνώσης, ο άνθρωπος πλησιάζει αντίστοιχα και τις απαντήσεις των θεμελιωδών ερωτημάτων του; Από πουθενά δεν φαίνεται κάτι τέτοιο. Τα βασικά ερωτήματα που είχαμε στην αρχαία Ελλάδα παραμένουν και σημερινά ερωτήματα. Δεύτερον, ο τεχνολογικός πολιτισμός μας, που εκφράζει και την αιχμή των γνωσιακών μας εξελίξεων, συνιστά αυθεντική προέκταση της ανθρώπινης αναζήτησης; Ακόμα και ο ίδιος ο ορθολογισμός που μας έδωσε αυτή την τεχνο-σφαίρα αποφεύγει να δώσει απάντηση. Ο Γκαίτε διετύπωσε ευθέως το λανθάνον σημαινόμενο της σύγχρονης εποχής: «όσο περνάει ο καιρός ο άνθρωπος γίνεται όλο και πιο έξυπνος, όχι όμως και καλύτερος ή πιο ευτυχισμένος». Τρίτον, μήπως η ιδέα της κατάκτησης της απόλυτης γνώσης είναι μια αυταπάτη ή μια επινόηση; Αν δούμε την ιστορική διαδρομή του ανθρώπινου πνεύματος και τις κατά καιρούς «βεβαιότητές» του, δεν είναι καθόλου δύσκολο να ισχυριστούμε ότι δεν μπορεί να υπάρξει «τελική λύση» του ανθρώπινου «απορείν».

Παρά τη σαφή σχετικότητα της «δικής μας» χωρο-χρονικής κλίμακας, συνθέσαμε το επιστημονικό μας εποικοδόμημα με άπειρες βεβαιότητες και για τη δομή και για τη συμπεριφορά της ύλης. Και σε ένα σημείο της διαδρομής μας που οι επιστήμονες επιζητούσαν (και επιζητούν) μια θεωρία των Πάντων (theory of everything) που θα ενοποιεί όλες τις επιμέρους θεωρίες των φυσικής, βρισκόμαστε σε ένα ξέφωτο από όπου … αγναντεύουμε και διαπιστώνουμε ότι το μεγαλύτερο μέρος του Σύμπαντος (περίπου 70%) δεν έχει σχέση με τις δομές της γνωστής ύλης και αποτελεί το χώρο της σκοτεινής ύλης (dark matter) και της σκοτεινής ενέργειας (dark energy)! Μια terra incognita καταλαμβάνει το μέρος όπου εμείς αναγνωρίζαμε μόνο “γνωστές χώρες”.

Πρόκειται, δηλαδή, για ένα νέο άγνωστο πεδίο, όπου τα ερμηνευτικά μας σχήματα δεν αγκιστρώνονται καν. Πρόκειται, τελικά, για την πέτρα του Σίσυφου; Και επίσης τώρα που ψηλαφούμε τις εκτός της κλίμακάς μας περιοχές του χώρου, βλέπουμε τις σταθερές μας αναφορές να μετουσιώνονται σε μεταβλητές ή σε εικασίες ή σε πιθανολογήσεις. Ο ντετερμινιστικός κόσμος μας και απόλυτα προβλεπτός γίνεται πιθανοκρατικός και απρόβλεπτος. Οι χαοτικές καταστάσεις μάλιστα ξεπηδούν μέσα από την τάξη, μέσα από τον παραδοσιακό κόσμο της ύλης ωθώντας τις μαθηματικές μας σχέσεις και τον αξιωματικά θεμελιωμένο φορμαλισμό της επιστήμης ξανά στα πεδία της δοκιμασίας και της έρευνας με νέα ερωτηματικά και απείρως περισσότερα διλήμματα.

Βέβαια αυτή η εξέλιξη δεν σημαίνει, σε καμιά περίπτωση, δικαίωση του ανορθολογισμού ή της θεολογικής αντίληψης. Γιατί ο ανορθολογισμός και ο δογματισμός δε συνιστούν ασφαλή κριτήρια για να χειραφετηθεί ο άνθρωπος από την άγνοια και τους φόβους· το αντίθετο. Η κριτική στην επιστήμη είναι μια εσωτερική υπόθεση της τεκμηριωμένης γνώσης, είναι τροφοδότης διαλόγου, είναι δημιουργική δύναμη και στοχεύει στην καθολική σύζευξη του επιστημονικού λόγου με την κοινή – γενικευμένη ανθρώπινη περιπέτεια της διαρκούς αναζήτησης του πνεύματός μας. Η επιστήμη είναι μια πορεία προς το αξιερώτητο. Δεν είναι ταξίδι με τελικό στόχο την κατάκτηση μιας βουνοκορφής, από όπου θα αγναντέψουμε έναν αμετάβλητο κόσμο με αιωνίως σταθερά γνωσιακά και ερμηνευτικά σχήματα, δεν είναι ένα ταξίδι για την κατοχή της απόλυτης αλήθειας, όπου η γνώση θα μεταστοιχειωθεί σε δόγμα και ταυτόχρονα θα σημάνει το τέλος της αναζήτησης.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες:
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top