Fractal

Η ελληνική επανάσταση του 1821 από τον Βασίλη Κρεμμυδά

Γράφει ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης //

 

Βασίλης Κρεμμυδάς «Η ελληνική επανάσταση του 1821. Τεκμήρια, αναψηλαφήσεις, ερμηνείες», εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 2016.

 

Ποιά είναι η πραγματική ιστορία της ελληνικής επανάστασης του 1821; Αυτή την απάντηση επιχειρεί να δώσει ο αείμνηστος ιστοριογράφος Βασίλης Κρεμμυδάς προσεγγίζοντας σφαιρικά τις αιτίες των γεγονότων, τα αποτελέσματα των πράξεων και τις σχέσεις των πρωταγωνιστών, κρατών και ανθρώπων. Με τρόπο μεθοδικό, γλώσσα απλή, ύφος λιτό και πλήρη βιβλιογραφική τεκμηρίωση ο Κρεμμυδάς συνομιλεί με τον αναγνώστη πότε φιλικά πότε αυστηρά, αλλά πάντοτε διδακτικά, καθώς διατηρεί την μαγεία της προφορικής διδασκαλίας στον γραπτό του λόγο.

Η αφήγησή του ξεκινά από τα προεπαναστατικά χρόνια, συνεχίζει με την επανάσταση και καταλήγει με την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους το 1832. Ο καταξιωμένος ιστορικός με τη χρήση της μαρξιστικής θεώρησης της ιστορίας αναλύει τα ιστορικά γεγονότα με βάση την ιδεολογία, την κοινωνία, την οικονομία, την παιδεία, την σύγκρουση των τάξεων, τη δράση των ευρωπαϊκών δυνάμεων (Αγγλία, Γαλλία) και τη Ρωσία, ενώ ταυτόχρονα δεν ξεχνά την οθωμανική πλευρά, δηλαδή τις αντίστοιχες κοινωνικές, οικονομικές, ιδεολογικές συγκρούσεις της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Ιδεολογικά, ο Γαλλικός Διαφωτισμός θέτει τα θεμέλια της ίδρυσης του ελληνικού κράτους-έθνους, ενώ το αισθητικό ρεύμα του Ρομαντισμού βοηθάει στη δημιουργία φιλελληνικού ρεύματος στην Ευρώπη, το οποίο εφοδιάζει με χρήματα, οπλισμό και έμψυχο υλικό την Επανάσταση. Ταυτόχρονα, χάρη στον Κοραή, τους μορφωμένους Φαναριώτες και τους Έλληνες του παροικιακού ελληνισμού, απορρίπτεται το σχέδιο του Ρήγα Φεραίου για μια βαλκανική αυτοκρατορία και ο ελληνικός αγώνας δεν ταυτίζεται με τους υπόλοιπους βαλκανικούς αλυτρωτισμούς. Επίσης, η αποφυγή χαρακτηρισμού της ελληνικής επανάστασης ως καρμπονάρικου κινήματος, το οποίο επιβουλεύεται την ασφάλεια και την εξουσία της αστικής τάξης επιτρέπει τη  διεθνοποίηση του προβλήματος και τη συμβολή της λύσης του.

Στα προεπαναστατικά χρόνια χάρη στο ελληνικό εμπορικό ναυτικό, το οποίο εκμεταλλεύτηκε τους ναπολεόντιους πολέμους (1803-1815) για να μεταφέρει τρόφιμα και εφόδια στην Μεσόγειο μεταξύ των εμπολέμων (οι Έλληνες ως οθωμανοί υπήκοοι και η οθωμανική αυτοκρατορία δεν είχαν εμπλακεί στις πολεμικές συρράξεις) σωρεύθηκαν μεγάλα οικονομικά κεφάλαια στους Έλληνες πλοιοκτήτες. Ταυτόχρονα, η τοπική οικονομία γνώρισε άνθιση, λόγω του ναυτικού εμπορίου, της δημιουργίας βιοτεχνιών και της ενασχόλησης με παρεμφερή επαγγέλματα σε σχέση με τον ανεφοδιασμό των πλοίων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την στροφή από την αγροτική οικονομία στην βιοτεχνία και το εμπόριο, και τη δημιουργία πλούτου, στοιχείο απαραίτητο για την χρηματοδότηση της επανάστασης. Με τον τρόπο αυτό μέρος της αγροτικής τάξης μετατράπηκε σε αστική, η οποία ήταν πρόθυμη να υποστηρίξει την ιδεολογία του κράτους-έθνους. Εδώ ακριβώς δημιουργείται μια σημαντική διαφορά μεταξύ ελλήνων χριστιανών και οθωμανών κατακτητώνˑ ενώ οι Έλληνες αποκτούν εθνική συνείδηση και σχηματίζουν τους πρώτους αστικούς κοινωνικούς πυρήνες, οι Τούρκοι παραμένουν στο φεουδαρχικό καθεστώς της γαιοκτησίας και την οθωμανική αυτοκρατορική αντίληψη. Με άλλα λόγια, η θρησκευτική σύγκρουση χριστιανών- μουσουλμάνων αλλάζει και γίνεται εθνική, δηλαδή Έλληνες εναντίον Τούρκων.

Η λήξη των Ναπολεόντιων Πολέμων σήμανε την υποχώρηση του ελληνικού εμπορίου, την ανάληψη του διεθνούς εμπορίου στη Μεσόγειο από τις Ευρωπαϊκές Μεγάλες Δυνάμεις και τη δημιουργία οικονομικής κρίσης, μιας από τις αιτίες της επανάστασης. Επίσης, η ίδρυση της «Ιερής Συμμαχίας» (1815) ανέστειλε προσωρινά τη δράση της Φιλικής Εταιρείας. Ο αναμφισβήτητος ηγετικός ρόλος της Φιλικής Εταιρείας  (Ξανθός, Τσακάλωφ και Σκουφάς) και ο αρχηγός Αλέξανδρος Υψηλάντης βοήθησαν στην στρατιωτική οργάνωση και προετοιμασία της επανάστασης.

 

Βασίλης Κρεμμυδάς

 

Στον αγώνα συμμετείχαν και οι Φαναριώτες μεγαλοαστοί, οι οποίοι είχαν μόρφωση, χρήμα και ισχυρές διεθνείς γνωριμίες, όπως ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ένας από τους πρωταγωνιστές της επανάστασης. Αυτοί συγκρότησαν το πρώτο πολιτικό-διπλωματικό σώμα της νέας κυβέρνησης. Ειδικά αυτοί κανόνισαν τη λήψη των δανείων και τη συμμαχία με την Αγγλία.

Σημαντικοί πολεμικοί ιστορικοί σταθμοί της επανάστασης ήταν η άλωση της Τρίπολης (1821), ο Εμφύλιος Πόλεμος (1824-1825), η πτώση του Μεσολογγίου (1826) και η ναυμαχία του Ναβαρίνου το 1827. Οι αντίστοιχοι σημαντικοί πολιτικοί  σταθμοί είναι οι τρεις Εθνοσυνελεύσεις (Επίδαυρος 1821, Άστρος Καινουρίας 1823 και Τροιζήνα 1826-1827), οι οποίες δημιούργησαν τις βάσεις του κράτους-έθνους με στόχο την δημιουργία συντάγματος και τα δυο αγγλικά δάνεια. Ο Εμφύλιος οφείλεται στον ανταγωνισμό Πελοποννήσιων-Ρουμελιωτών, στρατιωτικών και πολιτικών, καθώς όλοι ερίζουν για την ταυτότητα του νέου κράτους. Τελικά κερδίζουν οι πολιτικοί, οι εκπρόσωποι της νεωτερικότητας, χάρη στα αγγλικά δάνεια.

Σημαντικό ρόλο, ίσως τον σημαντικότερο, στην επιτυχία της επανάστασης έπαιξε και το ελληνικό ναυτικό, το οποίο χάρη στην μετατροπή των εμπορικών καραβιών σε πολεμικά καταναυμάχησε σε πολλές περιπτώσεις τον τουρκικό στόλο κυριαρχώντας στο Αιγαίο. Με τον τρόπο αυτό ανεφοδίασε τις πολιορκημένες πόλεις, απαγόρευσε την μεταφορά τουρκικών στρατευμάτων και συμμετείχε στις πολιορκίες φρουρίων.

Η επιτυχία της επανάστασης οφείλεται και στη συμβολή των τριών Μεγάλων Δυνάμεων (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) με τη ναυμαχία του Ναυαρίνου, τα αγγλικά δάνεια και τις στρατιωτικές παρεμβάσεις, καθώς  προσδοκούσαν τον διαμελισμό της οθωμανικής αυτοκρατορίας και την προώθηση των γεωπολιτικών τους σχεδίων.

Το 1828 καταφθάνει στην Ελλάδα ο πρώτος κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας, ο οποίος καταργεί τις Εθνοσυνελεύσεις, συγκεντρώνει στο πρόσωπό του όλες τις εξουσίες και εγκαθιστά Πεφωτισμένη Δεσποτεία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την σύγκρουση με την μεγαλοαστική τάξη (αποκορύφωμα η ανατίναξη της φρεγάτας «Ελλάς» από τον Ανδρέα Μιαούλη) που αντιπροσώπευε τον κόσμο της νεωτερικότητας, η οποία έληξε με την δολοφονία του κυβερνήτη (1831). Το αίσιο τέλος της επανάστασης επικυρώνεται με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου (1832), το οποίο ορίζει τα σύνορα του νέου Ελληνικού κράτους με βασιλιά τον Όθωνα.

Η παρούσα βιβλιοκριτική είναι ελάχιστος φόρος τιμής σε έναν από τους κορυφαίους Έλληνες ιστορικούς επιστήμονες για να διδάσκονται οι νεότεροι και να διορθώνουν τα λάθη τους οι παλαιότεροι.

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top