Fractal

Ιστορική έρευνα και ντοκουμέντα: συνδυάζοντας Ιστορία με μικροϊστορία

Γράφει ο Χρίστος Ζαφείρης // *

 

i-ellada-flegetaiΒασίλης Τζανακάρης «Η Ελλάδα φλέγεται. Από την είσοδο των Γερμανοβουλγάρων στη ματωμένη Αθήνα των Δεκεμβριανών», εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 736

 

Το νέο βιβλίο του συγγραφέα Βασίλη Τζανακάρη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο είναι ένα ιστορικό αφήγημα, χρονικό μιας δραματικής εποχής για την Μακεδονία και την Ελλάδα που άρχεται από την αιματοβαμμένη είσοδο των Γερμανών στα οχυρά του Ρούπελ στα βόρεια σύνορα για να καταλήξει στα Δεκεμβριανά του 1944 στη ματωμένη Αθήνα. Φτάνει δηλαδή ως τη σιωπή των όπλων, όπως επιγράφεται ο τίτλος του τελικού κεφαλαίου του βιβλίου, ή όταν η υποχώρηση και ο συμβιβασμός της ανακωχής άνοιγαν το δρόμο στη “δεξιά του αίματος” δηλαδή στον μαύρο Εμφύλιο. Μια τοπική και χρονική απόσταση – που καλύφθηκε με πόνο και αίμα. Ποιοι είναι όμως οι τρόποι, τα μέσα, τα υλικά με τα οποία ο συγγραφέας αναπτύσσει την ιστορική αφήγηση, τον ηρωισμό, την αντίσταση, τον θρίαμβο, την πτώση και τον εθνικό χαμό; Ο Τζανακάρης δεν καταπιάνεται με την ξερή μορφή της ιστορικής έρευνας και μελέτης των αρχείων που επιχειρούν, και καλά κάνουν, οι ιστορικοί ερευνητές. Η γραφή του έχει όλα τα χαρακτηριστικά της ιστορικής έρευνας, αλλά επιπλέον συλλέγει, παραθέτει και αξιοποιεί αναλόγως πολλά ιστορικά είδη και ντοκουμέντα που δεν τα θεωρεί γνωστά ή καταγραμμένα από άλλους και κατά συνέπεια απαγορευτικά προς χρήση. Έτσι το βιβλίο των 750 περίπου σελίδων εμπεριέχει αρκετά παραθέματα και αναφορές, εστιάζει σε επίκαιρα ρεπορτάζ των εφημερίδων, σε μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων, σε επιστολές, ενθυμήσεις, ανέκδοτα ημερολόγια, συνεντεύξεις αλλά και αφηγήσεις μαρτύρων και μελετητών της εποχής. Προπαντός ο συγγραφέας αξιοποιεί το πλούσιο αρχείο του που ειδικά για την κεντρική και ανατολική Μακεδονία είναι εντυπωσιακό και σπάνιο. Ο Τζανακάρης επιμένει ιδιαίτερα στη λεγόμενη μικροϊστορία, στα μικρά και άγνωστα γεγονότα, που χρωματίζουν και μεγεθύνουν πολλές παραμέτρους του θέματος. Ηρωικές πράξεις, συμπεριφορές και δράματα απλών ανθρώπων, που καταγράφουν και αποτυπώνουν όλη τη γκάμα των ανθρώπινων συναισθημάτων και ενστίκτων. Από την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, τη θυσία και την εθνική περηφάνια ως την χαμέρπεια, την αδερφοσφαγή, την προδοσία και την εγκληματική μοχθηρία.

Ο συγγραφέας έχει καταφέρει να συνδυάσει την λεγόμενη μικροϊστορία, δηλαδή την καθημερινότητα των ανθρώπων, την τοπική ιστορία με τη μεγάλη εθνικών διαστάσεων ιστορία, εντάσσοντάς τα σ’ αυτήν και δίνοντάς την έτσι εθνική διάσταση. Άλλωστε, αυτά, τα μικρά και “ασήμαντα”, είναι που από την πρώτη κιόλας ματιά, μπορούν και ερμηνεύουν και τα συνολικά γεγονότα της μεγάλης ιστορίας. Γι’ αυτό και αρκετές φορές στην αφήγηση του συγγραφέα το μικρό γεγονός γίνεται εμβληματικό και εξηγεί καλύτερα το μεγάλο γεγονός.

Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι γνωστή η ηρωική αντίσταση των λίγων Ελλήνων στρατιωτών υπερασπιστών στα οχυρά της Μακεδονίας απέναντι στις θωρακισμένες λεγεώνες του Χίτλερ και ιδίως η συγκινητική όμως λεπτομερής περιγραφή του ηρωισμού και την γενναίας στάσης απέναντι στη ναζιστική αλαζονεία ενός λοχία, του Δημητρίου Ίτσιου, από τα Άνω Πορόια του Μπέλλες του τελευταίου υπερασπιστή ενός ελληνικού πολυβολείου, που έβαλε την υπογραφή του στην ιστορία, όταν κλήθηκε να παραδοθεί στους ναζί αφού εξάντλησε και την τελευταία σφαίρα που διέθετε. Διαβάζοντας και μόνο αυτό το κεφάλαιο δεν χρειάζονται άλλες πρόσθετες πληροφορίες για να εξηγηθεί η γενναιότητα και η παλικαριά των ηρωικών υπερασπιστών των συνόρων. Και αυτός είναι ο βασικός στόχος του Τζανακάρη που επιλέγει αυτή τη μορφή της αφήγησης.

 

Βασίλης Τζανακάρης

Βασίλης Τζανακάρης

 

Μια βασική αρετή του βιβλίου, είναι η λογοτεχνική γλαφυρή αφήγηση. Χωρίς να περιορίζει την ιστορική έρευνα, ο Τζανακάρης δίνει μεγάλη έμφαση στην καλολογική διατύπωση, στην λογοτεχνική περιγραφή συναισθημάτων και λεπτομερειών που περιθωριοποιεί η επίσημη ιστορία. Έτσι η εξιστόρηση γίνεται πιο ελκυστική, τα ξερά γεγονότα αποκτούν συναισθηματική και διαχρονική διάσταση, η ιστορική αφήγηση γίνεται συναρπαστική και μέσα από το εργαλείο της γλαφυρής γλώσσας φτάνει στον πυρήνα του ιστορικού νοήματος. Δεν θα ήταν υπερβολή αν παρομοίαζα την “φλεγόμενη Ελλάδα” του Τζανακάρη με ένα λογοτεχνικό έργο αλλά και με ένα ιστορικό μυθιστόρημα που σέβεται απολύτως τα ιστορικά δεδομένα και δεν παραποιεί τα γεγονότα χάριν της λογοτεχνίας. Ίσα ίσα με την χρήση λογοτεχνικών τεχνικών φτάνει στην ουσία της ιστορίας και την υψώνει στο διαπαιδαγωγικό βάθρο και ρόλο της.

Ο συγγραφέας ερευνά και προβάλλει ιδιαίτερα τη σκληρή βουλγαρική κατοχή στη Μακεδονία και τη Θράκη, με πολλά και σπάνια αρχειακά ντοκουμέντα, με λεπτομερείς περιγραφές των εκτελέσεων, των αρπαγών, των βιαιοπραγιών, των βιασμών και προπαντός την σταθερή προσπάθεια των Βουλγάρων να αφελληνίσουν τους κατοίκους της Μακεδονίας και της Θράκης, υποχρεώνοντας να μιλούν τη βουλγαρική, αλλάζοντας τα ονόματα στις επιγραφές των καταστημάτων σε βουλγαρικά, απαγορεύοντας τη διδασκαλία της ελληνικής στα σχολεία και αντικαθιστώντας τη μητρική τους γλώσσα με τη βουλγαρική. Με τα στοιχεία που παραθέτει ο Τζανακάρης δίνει το μέγεθος του εθνικού εγκλήματος από τους συμμάχους των Γερμανών, μια εθνική πληγή που πάει σιγά σιγά να ξεχαστεί από την επιχείρηση λήθης που μεθοδεύεται μέσα από τις σύγχρονες ευρωπαϊκές συμμαχίες. Αναφέρομαι σε μια εθνική μνήμη που δεν θα πυροδοτεί το μίσος, αλλά την αυτογνωσία και τη γνώση του παρελθόντος, γιατί οι καιροί δυστυχώς μεταλλάσσονται φορώντας στο ίδιο κεφάλι διαφορετικό καπέλο! Πώς να ξεχάσει κανείς τα φοβερά πογκρόμ της Δράμας και του Δοξάτου ή από την άλλη μεριά το ολοκαύτωμα των Κερδυλλίων; Ο συγγραφέας με πολλά στοιχεία και εναργή αφήγηση, μας δίνει τον βουλγαρικό ζόφο μιας πραγματικής κόλασης που δεν γνωρίζαμε σε αυτές τις πραγματικές μαύρες διαστάσεις της. Και αυτό είναι το σημαντικότερο κεφάλαιο του βιβλίου και η σπουδαιότερη προσφορά του συγγραφέα στους αναγνώστες του. Δεν έχουν βέβαια λιγότερο ενδιαφέρον με τα αποκαλυπτικά στοιχεία που παραθέτει με συναρπαστικό τρόπο για την άγνωστη εθνική αντίσταση στη Μακεδονία, την κατοχική Θεσσαλονίκη, του Τσιτσάνη, των δωσιλόγων και των παρακρατικών του Δάγκουλα, τα άθλια Δεκεμβριανά γεγονότα της Αθήνας και τον ύπουλο ρόλο του συμμάχου Τσώρτσιλ, την περίοδο της Εαμοκρατίας, την παρέμβαση στο εθνικό δράμα των δήθεν συμμάχων μας, και τον πρώιμο εθνικό εμφύλιο που ωρίμασε στον Μεγάλο Εμφύλιο. Για τη Θεσσαλονίκη και την καθημερινότητά ο συγγραφέας παραθέτει σημαντικά στοιχεία της πείνας, των θανάτων, των καζίνων, της μαύρης αγοράς αλλά και του παρακράτους, αξιοποιώντας προσωπικά αρχεία και παλιές εφημερίδες.

Το βιβλίο είναι μια καταβύθιση εθνικής αυτογνωσίας και μνήμης. Μια έμπρακτη προσπάθεια να μην ξεχάσουμε τα μεγάλα εθνικά κατορθώματα και τα μεγάλα δράματα, σε μια καίρια περίοδο αγώνων για την επιβίωση της Μακεδονίας και του ελληνισμού γενικότερα. Τις στιγμές ανάτασης και ηρωισμού, τα όνειρα για αναγέννηση της κοινωνίας και τους αγώνες για ελευθερία και ισότητα, αλλά και τις ώρες και τα κρούσματα της πτώσης και της ανθρώπινης και εθνικής ντροπής, της προδοσίας και του δωσιλογισμού, του αδελφοκτόνος εμφύλιου. Προπαντός ο συγγραφέας με αυτό το βιβλίο θέλει να πυροδοτήσει τη μνήμη και με τον τρόπο της ιστορικής κατάθεσής του δεν την αφήνει να εξελιχθεί σε λήθη, όχι μόνο από τις νέες γενιές αλλά και από τις παλιότερες που έζησαν ή βίωσαν έμμεσα τη δραματική εποχή. Τέλος μπορούμε να πούμε ότι το βιβλίο είναι μια πολυθεματική ιστορική τοιχογραφία, μια… εγκυκλοπαίδεια μιας δύσκολης εθνικής εποχής, και ξεχασμένης εν πολλοίς, που απολακτίζει τη λήθη και συντηρεί την εθνική και συλλογική μνήμη.

 

 

* Ο Χρίστος Ζαφείρης είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top